Σε κατακόρυφη πτώση βρίσκονται οι επενδύσεις κεφαλαίου του ιδιωτικού τομέα, δηλαδή των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων. Την τελευταία δεκαετία, συρρικνώθηκαν από 21% του ΑΕΠ το 2006 σε 7% του ΑΕΠ το 2016 με το μεγαλύτερο ποσοστό της μείωσης αυτής να οφείλεται σε συρρίκνωση των επενδύσεων των νοικοκυριών (από 14% του ΑΕΠ το 2006 σε 2% του ΑΕΠ το 2016 ), κυρίως για κατοικίες.
Αντίστοιχα οι επιχειρηματικές επενδύσεις παρουσίασαν μικρή μείωση, από 7% του ΑΕΠ το 2006 σε 5% του ΑΕΠ το 2016, παραμένοντας ωστόσο σε ανησυχητικά χαμηλά επίπεδα και αυτό την ίδια ώρα που το αντίστοιχο ποσοστό στις χώρες της ζώνης του ευρώ είναι στο 12% του ΑΕΠ. Την εικόνα αυτή δείχνουν τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος όπως παρουσιάζονται στην τελευταία έκθεση του διοικητή της ΤτΕ.
Είναι γεγονός ότι την τελευταία δεκαετία η συνολική χρηματοδότηση του ιδιωτικού τομέα συρρικνώθηκε ραγδαία από 34% του ΑΕΠ το 2006 σε 2% του ΑΕΠ το 2016. Η μεγάλη αυτή μείωση προήλθε τόσο από τον περιορισμό της εσωτερικής χρηματοδότησης του ιδιωτικού τομέα από ιδίους πόρους (ακαθάριστη αποταμίευση) όσο και από την κατάρρευση της εξωτερικής χρηματοδότησής του, δηλαδή από το τραπεζικό σύστημα της χώρας.
Μάλιστα ιδιαίτερα έντονη ήταν η μείωση της χρηματοδότησης με τη μορφή δανείων, με την πιστωτική επέκταση να παρουσιάζει αρνητικό ρυθμό από το 2010 έως σήμερα. Η βαθιά και παρατεταμένη ύφεση και η συνεχής αβεβαιότητα για τις προοπτικές της ελληνικής οικονομίας λειτούργησαν ενισχυτικά στη μείωση της συνολικής ζήτησης επενδύσεων. Παράλληλα, η πτώση της κερδοφορίας των επιχειρήσεων και του μικτού εισοδήματος των νοικοκυριών, η αυξημένη φορολογική επιβάρυνση και ο περιορισμός των τραπεζικών δανείων, μεταξύ άλλων, ενίσχυσαν με τη σειρά τους τη δυσχέρεια της δυνατότητας χρηματοδότησης των ιδιωτικών επενδύσεων, με μεγαλύτερο πλήγμα στις επιχειρηματικές επενδύσεις οι οποίες εάν ενισχύονταν θα μπορούσαν να συμβάλουν καθοριστικά στην αλλαγή και τον εκσυγχρονισμό του παραγωγικού προτύπου της χώρας, στην επίτευξη βιώσιμης ανάπτυξης και στην αύξηση της απασχόλησης.
Από την ανάλυση των εθνικών λογαριασμών και σύμφωνα με την Τράπεζα της Ελλάδος οι επιχειρήσεις στην Ελλάδα παρουσιάζουν τα τελευταία χρόνια σημαντικό έλλειμμα σε καθαρές επενδύσεις κεφαλαίου. Στο τέλος της χρονιάς που πέρασε, το επενδυτικό κενό των επιχειρήσεων ανερχόταν σε περίπου 6,5 δισ. ευρώ, δηλαδή σε 3,6% του ονομαστικού ΑΕΠ. Αν μάλιστα υποθέσουμε αύξηση των ακαθάριστων επενδύσεων κεφαλαίου των επιχειρήσεων με ετήσιο ρυθμό 8% (ο μέσος όρος προ κρίσης) και αμετάβλητο το τρέχον επίπεδο αποσβέσεων, θα χρειαστούν έξι χρόνια για να εξαλειφθεί το επενδυτικό κενό και εννιά χρόνια για να επιστρέψει το απόθεμα κεφαλαίου των επιχειρήσεων στα προ κρίσης επίπεδα του 2008. Γίνεται λοιπόν αντιληπτό ότι η ελληνική οικονομία βρίσκεται στη φάση που χρειάζεται ένα επενδυτικό σοκ, με έμφαση στις πιο παραγωγικές και εξωστρεφείς επιχειρηματικές επενδύσεις. Για να επιτευχθεί όμως αυτό, είναι αναγκαία η εξάλειψη των υπαρχόντων θεσμικών και οικονομικών εμποδίων, αλλά και η παροχή σημαντικών επενδυτικών κινήτρων, προκειμένου οι επενδύσεις των επιχειρήσεων να επιταχυνθούν άμεσα και αποφασιστικά.
Πάντως αν και η συνολική χρηματοδότηση των επιχειρήσεων μειώθηκε σημαντικά στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης και έπειτα, από ένα μέγιστο 25% του ΑΕΠ το α’ τρίμηνο του 2008 σε 12% του ΑΕΠ το δ’ τρίμηνο του 2016, δηλαδή από 60 δισ. ευρώ σε 21 δισ. ευρώ, σήμερα φαίνεται να ανακάμπτει αν και ακόμα παραμένει χαμηλή σε σύγκριση με τα προ κρίσης επίπεδα. Η οικονομική κρίση επηρέασε βαθύτατα το μέγεθος και τη σύνθεση της χρηματοδότησης των επιχειρήσεων. Η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 και ιδιαίτερα η κρίση χρέους του 2010 περιόρισαν και τελικώς εξάλειψαν σε απόλυτο μέγεθος το δανεισμό των επιχειρήσεων από την εγχώρια τραπεζική αγορά.
Σε ένα περιβάλλον έλλειψης εγχώριου τραπεζικού δανεισμού και αυστηρότερων πιστοδοτικών κριτηρίων, οι επιχειρήσεις μετά την κρίση στράφηκαν, πέρα των ιδίων πόρων τους, σε εναλλακτικές μορφές εξωτερικής χρηματοδότησης για την κάλυψη των χρηματοδοτικών τους αναγκών. Μεταξύ αυτών των εναλλακτικών μορφών, οι επιχειρήσεις άντλησαν κεφάλαια κυρίως από μη τραπεζικά δάνεια, δηλαδή τα δάνεια από εγχώρια λοιπά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, καθώς επίσης και από δάνεια από το εξωτερικό, στην πλειοψηφία τους ενδοομιλικά δάνεια και ομολογιακά δάνεια. Παράλληλα, αντλήθηκε χρηματοδότηση από μη εισηγμένες στο χρηματιστήριο μετοχές, ενώ ιδιαίτερα υποτονική παρέμεινε η έκδοση εταιρικών ομολόγων και εισηγμένων μετοχών στην εγχώρια αγορά. Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις, οι οποίες αποτελούν τη συντριπτική πλειοψηφία του συνόλου των επιχειρήσεων, επλήγησαν δυσανάλογα από τη συνεχιζόμενη συρρίκνωση των τραπεζικών χορηγήσεων, καθώς βασίζονταν σχεδόν αποκλειστικά στον τραπεζικό δανεισμό.
Για να μπορέσει όμως να υπάρξει ένα επενδυτικό άλμα, χρειάζονται μέτρα για την περαιτέρω ενίσχυση της εξωτερικής χρηματοδότησης των επιχειρήσεων. Εστιάζοντας στις εγχώριες πηγές χρηματοδότησης, έμφαση θα πρέπει να δοθεί στην ενίσχυση της πιστοδοτικής ικανότητας του τραπεζικού τομέα για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Επιπλέον η αποτελεσματική διαχείριση των μη εξυπηρετούμενων δανείων θα συμβάλλει στην απελευθέρωση πόρων για τη χρηματοδότηση της υγιούς επιχειρηματικότητας και τη στροφή προς καινοτόμους και εξαγωγικούς κλάδους.
Καίριας σημασίας, όπως αναφέρει η έκθεση του διοικητή της ΤτΕ, είναι η διευκόλυνση της παροχής οικονομικής στήριξης σε νεοφυείς επιχειρήσεις (start-ups), οι οποίες παρουσιάζουν υψηλότερη δυναμικότητα σε σύγκριση με τις ήδη εδραιωμένες επιχειρήσεις και μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά στην αύξηση της απασχόλησης. Όμως παρ’ όλα αυτά, οι εγχώριες πηγές χρηματοδότησης δεν επαρκούν μελλοντικά για ένα σημαντικό άλμα των επιχειρηματικών επενδύσεων, όπως σημειώνει και η ΤτΕ, καθιστώντας αναγκαία μια επιθετική πολιτική προσέλκυσης κεφαλαίων από το εξωτερικό, κυρίως μέσω στρατηγικών ξένων άμεσων επενδύσεων. Για το σκοπό αυτό, προτεραιότητα θα πρέπει να δοθεί στην προώθηση των συγχρηματοδοτούμενων έργων, με συστηματική αξιοποίηση των ευρωπαϊκών πόρων των διαρθρωτικών ταμείων στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ 2014-2020, καθώς και άλλων προγραμμάτων όπως αυτά του Ευρωπαϊκού Ταμείου Στρατηγικών Επενδύσεων και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων.
