Ο νέος προϋπολογισμός των ΗΠΑ ωθεί ακόμη περισσότερο τα δημόσια οικονομικά της χώρας προς τη λάθος κατεύθυνση και, παρόλο που οι ΗΠΑ δεν αντιμετωπίζουν κίνδυνο χρεοκοπίας ή άμεσης στάσης πληρωμών, «οι επενδυτές δεν θα πρέπει να υποτιμούν τους πιο υπόγειους τρόπους με τους οποίους η ομοσπονδιακή κυβέρνηση μπορεί να μειώσει το βάρος του χρέους της εις βάρος τους», αναφέρουν οι αναλυτές της Unicredit.
Όπως εξηγούν, ακόμη και χωρίς να υπάρξει καμία καθυστέρηση πληρωμής, οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να «ροκανίσουν» το διογκούμενο χρέος τους μέσω συγκαλυμμένων μορφών «αθέτησης». Κάτι τέτοιο μάλιστα, όπως λένε, δεν θα αποτελούσε ιστορική εξαίρεση. Παρά τη φήμη των ΗΠΑ ως πρότυπο φερεγγυότητας, αθέτησε τις οικονομικές της υποχρεώσεις οκτώ φορές μέσα σε λιγότερο από 300 χρόνια.
Αν και δεν υπάρχει κάποιο σαφές όριο χρέους που, αν ξεπεραστεί, οδηγεί αυτόματα σε δημοσιονομική αστάθεια, οι ανησυχίες για τη βιωσιμότητα των αμερικανικών δημόσιων οικονομικών αυξάνονται. Αμέσως μετά την ανακοίνωση των δασμών από τον πρόεδρο Τραμπ την Ημέρα Απελευθέρωσης, οι αγορές αντέδρασαν σαν να επρόκειτο για αναδυόμενη οικονομία: οι αποδόσεις των κρατικών ομολόγων αυξήθηκαν και η αξία του δολαρίου υποχώρησε. Τον Μάιο, ο οίκος Moody’s υποβάθμισε την πιστοληπτική ικανότητα των ΗΠΑ, οι οποίες έχασαν την αξιολόγηση ΑΑΑ.
Βρίσκονται οι ΗΠΑ κοντά σε στάση πληρωμών;
«Το ενδεχόμενο, το οποίο μέχρι πριν λίγα χρόνια φάνταζε μακρινό ή και εξωπραγματικό, μοιάζει πλέον λιγότερο απίθανο. Ωστόσο, η ιδέα μιας πλήρους κρίσης χρέους, όπως σε μια αναδυόμενη αγορά, δεν είναι ο σωστός τρόπος να προσεγγίσουμε το αμερικανικό πρόβλημα» εξηγούν οι αναλυτές της Unicredit. «Εξάλλου, οι ΗΠΑ δεν κινδυνεύουν με αδυναμία αποπληρωμής: η Fed διαθέτει πολλά εργαλεία για τη σταθεροποίηση των αγορών, το Κογκρέσο μπορεί να υιοθετήσει επείγοντα δημοσιονομικά μέτρα σε περίπτωση αναταραχής και, είτε μας αρέσει είτε όχι, το δολάριο παραμένει το παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα, λειτουργώντας ως αποσβεστήρας κραδασμών».
Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να ανησυχούμε, σημειώνει η Unicredit, «καθώς η αθέτηση πληρωμών από τις ΗΠΑ μπορεί να είναι πιο υπόγεια και όχι απαραίτητα μια θεαματική κρίση εμπιστοσύνης ή χρέους. Μπορεί να πλήξει τον πλούτο των επενδυτών με συγκαλυμμένους τρόπους. Και αυτό δεν θα ήταν κάτι πρωτοφανές».
Οι ΗΠΑ έχουν αθετήσει ξανά τις υποχρεώσεις τους
Έχουμε συνηθίσει να θεωρούμε τις ΗΠΑ τον πιο αξιόπιστο οφειλέτη στις αγορές , εξ ου και ο ρόλος των αμερικανικών ομολόγων ως «ασφαλές καταφύγιο». Η φράση «οι ΗΠΑ δεν έχουν ποτέ αθετήσει το χρέος τους» επαναλαμβάνεται συχνά. Ωστόσο, αν κοιτάξουμε την ιστορία, βρίσκουμε πολυάριθμες περιπτώσεις, τουλάχιστον οκτώ, σύμφωνα με τη Unicredit, όπου η ομοσπονδιακή κυβέρνηση εφάρμοσε ανορθόδοξες πολιτικές για να ξεπεράσει το βάρος του χρέους, είτε μέσω υποτίμησης του νομίσματος, είτε με μονομερή αλλαγή των όρων αποπληρωμής, είτε με καθυστέρηση πληρωμής τόκων:
- 1775–1779: Το Κογκρέσο χρηματοδότησε την Αμερικανική Επανάσταση με το «Continental Dollar», ένα νόμισμα χωρίς αντίκρισμα. Η υπερβολική εκτύπωση οδήγησε σε υπερπληθωρισμό, καθιστώντας το νόμισμα άχρηστο ως το 1781 – από εκεί και η φράση «δεν αξίζει ούτε ένα Continental».
- 1790: Ο Νόμος Χρηματοδότησης (Funding Act) προέβλεπε ότι η ομοσπονδιακή κυβέρνηση θα αναλάμβανε τα πολεμικά χρέη των πολιτειών, αλλά οι πληρωμές τόκων αναβλήθηκαν έως το 1801. Επρόκειτο για de facto στάση πληρωμών.
- 1814: Κατά τη διάρκεια του πολέμου με τη Βρετανία, οι ΗΠΑ δεν μπορούσαν να πληρώσουν τόκους ομολόγων σε χρυσό ή ασήμι. Αυτό αποτέλεσε μια ακόμη μορφή αθέτησης. Οι υποχρεώσεις καλύφθηκαν με μηνιαία καθυστέρηση.
- 1862: Το κόστος του Εμφυλίου Πολέμου ξεπέρασε τα διαθέσιμα αποθέματα χρυσού. Το Κογκρέσο εξέδωσε «greenbacks», χωρίς αντίκρισμα σε χρυσό, τα οποία έχασαν το 80% της αξίας τους. Παρ’ όλα αυτά, το 1879 η εμπιστοσύνη αποκαταστάθηκε και το δολάριο κρίθηκε «το ίδιο αξιόπιστο με τον χρυσό».
- 1933: Σε μια από τις πιο χαρακτηριστικές αθετήσεις, ο Πρόεδρος Φραγκλίνος Ρούζβελτ απέσυρε τις ΗΠΑ από τον «κανόνα του χρυσού» λόγω της Μεγάλης Ύφεσης. Οι ομολογιούχοι περίμεναν αποπληρωμή σε χρυσό, όμως ο Ρούζβελτ ακύρωσε τις σχετικές ρήτρες και το κράτος κατέβαλε τις οφειλές σε υποτιμημένο νόμισμα (ενώ η τιμή του χρυσού αυξήθηκε από 20 σε 35 δολ./ουγγιά).
- 1968: Τα «Αργυρά Πιστοποιητικά» (Silver Certificates), τα οποία από το 1878 ήταν εξαργυρώσιμα σε ασήμι, έπαψαν να καλύπτονται από το πολύτιμο μέταλλο.
- 15 Αυγούστου 1971: Ο Πρόεδρος Ρίτσαρντ Νίξον ανέστειλε μονομερώς τη μετατρεψιμότητα του δολαρίου σε χρυσό, προκαλώντας υποτίμηση σχεδόν 10% μέσα σε έναν χρόνο και βάζοντας τέλος στο σύστημα του Μπρέτον Γουντς. Παρόλο που το «σοκ Νίξον» δεν περιλάμβανε ρητή αθέτηση χρέους, θεωρήθηκε επιλεκτική στάση πληρωμών, καθώς οι ΗΠΑ έπαψαν να τιμούν την υποχρέωσή τους προς ξένες κυβερνήσεις να εξαργυρώνουν δολάρια έναντι χρυσού με σταθερή ισοτιμία.
- 1979: Συνέβη ένα «μίνι default», όταν 4.000 επιταγές του Δημοσίου, συνολικής αξίας 122 εκατ. δολαρίων, καθυστέρησαν λόγω γραφειοκρατικών προβλημάτων.
Εναλλακτικές μορφές «χρεοκοπίας» των ΗΠΑ
Όπως δείχνει η ιστορική ανασκόπηση, οι χρεοκοπίες στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν είναι κάτι ασυνήθιστο. Ωστόσο, δεν προκάλεσαν μαζικές κρίσεις εμπιστοσύνης ή δημοσιονομικές κρίσεις, όπως εξηγεί η Unicredit, κυρίως επειδή έλαβαν χώρα σε ιδιαίτερες συγκυρίες, όπως πόλεμοι ή η Μεγάλη Ύφεση, και δεν υπονόμευσαν μακροπρόθεσμα τη δυνατότητα των ΗΠΑ να δανείζονται από τις αγορές. Παρ’ όλα αυτά, ακόμη και μικρές «παρεκκλίσεις» μπορούν να κοστίσουν στους επενδυτές, καθώς διαβρώνεται η αξία των τοποθετήσεών τους σε δολάρια.
«Αποκλείουμε το ενδεχόμενο μιας κρίσης χρέους πλήρους κλίμακας, όπως σε μια αναδυόμενη οικονομία, που θα οδηγούσε σε αναδιάρθρωση χρέους. Ωστόσο, οι δημοσιονομικοί περιορισμοί γίνονται ολοένα και πιο πιεστικοί, ιδίως υπό το βάρος της πολιτικής πόλωσης και της θεσμικής διάβρωσης» σχολιάζει η Unicredit, «συνεπώς, είναι πιθανό να δούμε συχνότερα κινήσεις που αποσκοπούν στη μείωση του πραγματικού χρέους με έμμεσους τρόπους. Και δεδομένου του τεράστιου μεγέθους της αγοράς ομολόγων του αμερικανικού Δημοσίου, ακόμη και βραχυπρόθεσμα επεισόδια θα μπορούσαν να έχουν τεράστιες παγκόσμιες επιπτώσεις».
1. Αδυναμία αύξησης ή αναστολής του ορίου χρέους - Μέτρια πιθανότητα, μετά το 2026
Η αύξηση ή η αναστολή του ορίου χρέους απαιτεί κατά καιρούς ψήφιση από το Κογκρέσο. Εδώ και έναν αιώνα, αυτή η διαδικασία ήταν σχεδόν τυπική, με αξιοσημείωτες εξαιρέσεις το 2011, το 2013 και το 2023, όταν οι ΗΠΑ έφτασαν πολύ κοντά σε χρεοκοπία και χρειάστηκαν συμφωνίες της τελευταίας στιγμής.
Στο παρελθόν, οι κρίσεις αυτές λύθηκαν με διαφορετικούς τρόπους. Το 2011 αυξήθηκε το όριο και η S&P υποβάθμισε την πιστοληπτική ικανότητα των ΗΠΑ από ΑΑΑ σε ΑΑ+. Το 2013 και 2023 το όριο ανεστάλη πριν το υπουργείο Οικονομικών εξαντλήσει τα ταμειακά του αποθέματα.
Η αυξανόμενη πολιτική πόλωση, ακόμη και στο εσωτερικών των κομμάτων στις ΗΠΑ, θα δυσκολέψει την επίτευξη συμφωνίας. Ο νέος προϋπολογισμός αυξάνει το νόμιμο όριο χρέους κατά 5 τρισ. δολάρια, ποσό που επαρκεί έως τα τέλη του 2026. Ωστόσο, από το 2027, ενδεχόμενο «τεχνικό default» (π.χ. μετά τις ενδιάμεσες εκλογές και με ένα διχασμένο Κογκρέσο) θα μπορούσε να προκαλέσει σοβαρές αντιδράσεις στις αγορές, εξαναγκάζοντας τελικά τους πολιτικούς σε συμβιβασμό. Ακόμη κι αν δεν πρόκειται για χρεοκοπία λόγω αφερεγγυότητας, η ζημιά στο κύρος του δολαρίου θα ήταν μακροπρόθεσμη.
2. Επιλογή φιλικά προσκείμενου Προέδρου της Fed - Χαμηλή έως μέτρια πιθανότητα, μετά τα μέσα του 2026
Αν και η Fed λειτουργεί βάσει συναίνεσης, ο εκάστοτε πρόεδρός της διαμορφώνει την ατζέντα. Έτσι, είναι πιθανό ένας πρόεδρος όπως ο Τραμπ να διορίσει ένα πρόσωπο πιο φιλικό προς την ανάπτυξη, με μεγαλύτερη «ανοχή» στον πληθωρισμό. Αντί ο στόχος να είναι 2%, μπορεί να «γλιστρήσει» προς το 3%, διαβρώνοντας έτσι σταδιακά το πραγματικό βάρος του χρέους, κυρίως εις βάρος των Αμερικανών πολιτών.
Η Fed ενδέχεται να διατηρήσει χαμηλότερα τα βραχυπρόθεσμα επιτόκια, όμως τα μακροπρόθεσμα πιθανόν να αυξηθούν, καθώς οι επενδυτές θα απαιτούν υψηλότερο premium. Εάν μάλιστα η Fed υιοθετήσει πολιτικές ελέγχου της καμπύλης αποδόσεων (όπως η Ιαπωνία), αυτό θα περιορίσει τις αποδόσεις για τους επενδυτές.
Σε ακραία περίπτωση, εάν οι αγορές απορρίψουν τη νέα έκδοση ομολόγων, η Fed θα μπορούσε να παρέμβει και να αγοράσει τα ομόλογα, στην ουσία «νομισματοποιώντας» το χρέος και προκαλώντας πληθωριστικές πιέσεις. Θεωρητικά αυτό απαγορεύεται σήμερα (η Fed δεν μπορεί να αγοράζει απευθείας από την πρωτογενή αγορά), αλλά το Κογκρέσο θα μπορούσε να αλλάξει τον νόμο με απλή ψηφοφορία.
3. Υποτίμηση του δολαρίου - Ήδη σε εξέλιξη
Ο συνδυασμός επιθετικής δημοσιονομικής πολιτικής και προστατευτισμού έχει οδηγήσει σε υποτίμηση του δολαρίου άνω του 10% από τις αρχές του έτους. Αυτό διαβρώνει τις αποδόσεις για τους ξένους επενδυτές σε αμερικανικά ομόλογα. Αν και δεν είναι σκόπιμη πολιτική, η πτώση του δολαρίου αντανακλά ανησυχίες για τη βούληση της κυβέρνησης να τηρήσει τις δεσμεύσεις της.
Στις αναδυόμενες οικονομίες, κρίσεις συναλλάγματος και χρεοκοπίες συμβαδίζουν. Αν συνεχιστεί η υποτίμηση του δολαρίου, οι επενδυτές θα ζητήσουν υψηλότερα επιτόκια, όχι μόνο λόγω των δημοσιονομικών ανησυχιών, αλλά και για να αντισταθμίσουν τις πιθανές ζημίες από τις συναλλαγματικές ισοτιμίες. Αυτό, όμως, θα περιπλέξει περαιτέρω τη δημοσιονομική κατάσταση των ΗΠΑ.
4. Διακρίσεις σε βάρος ξένων επενδυτών - Χαμηλή πιθανότητα, ανά πάσα στιγμή
Όταν ένα κράτος βρίσκεται αντιμέτωπο με δυσθεώρητο χρέος, μπορεί να στραφεί κατά των ξένων επενδυτών για να περιορίσει τις πολιτικές συνέπειες στο εσωτερικό. Η διάταξη 899 του νέου προϋπολογισμού, η οποία εν τέλει αποσύρθηκε, προέβλεπε παρακράτηση φόρου στους επενδυτές που προέρχονταν από χώρες με «άδικους φόρους» (π.χ. φόρους ψηφιακών υπηρεσιών). Ο φόρος θα ξεκινούσε από 5% και θα αυξανόταν σταδιακά έως το 20%.
Ένα τέτοιο μέτρο μπορεί να θεωρηθεί μορφή οικονομικής καταστολής κατά των ξένων επενδυτών. Παρά το ότι είναι απίθανο να επανέλθει λόγω της σημασίας των ξένων επενδυτών για το αμερικανικό χρηματοπιστωτικό σύστημα, το γεγονός και μόνο ότι συζητήθηκε επίσημα στο Κογκρέσο συνιστά προειδοποιητικό καμπανάκι. Αν υιοθετηθεί, θα είναι πιθανώς το πιο αποσταθεροποιητικό σενάριο, καθώς θα υπονόμευε την εμπιστοσύνη στο δολάριο παγκοσμίως.
