Ποιος θα το φανταζόταν ότι την πρώτη μέρα της συνόδου του ΝΑΤΟ στη Μαδρίτη, η Τουρκία θα απέσυρε την αντίθεσή της για είσοδο της Σουηδίας και της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ; Αυτό το ερώτημα θέτει ο καθηγητής του King's College του Λονδίνου, Σάιμον Α. Γουάλντμαν, σε άρθρο του στην ισραηλινή Haaretz.
Προηγουμένως, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο επιθετικός πρόεδρος της Τουρκίας είχε κάνει γνωστή τη σφοδρή του αντίθεση στη σκανδιναβική επέκταση του ΝΑΤΟ, κατηγορώντας τις δύο χώρες ότι υποστηρίζουν την τρομοκρατία, ρωτώντας «πώς μπορούμε να τους εμπιστευτούμε;».
Οπότε ποιος είναι ο λόγος για την αλλαγή στάσης της Τουρκίας; Μερικά μαχητικά αεροσκάφη F16 και ευγενικά λόγια διαβεβαιώσεων για τον αγώνα της Άγκυρας με το Κουρδικό αυτονομιστικό Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK), από πλευράς του προέδρου των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν και της πρωθυπουργού της Σουηδίας Μαγκνταλένα Άντερσον, μαζί με την ακούραστη δουλειά του Γενικού Γραμματέα του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ, κατάφεραν να ανατρέψουν την άρνηση του Ερντογάν; Και αυτό ένα ακόμη σημάδι ότι στρατηγικά, η Τουρκία επιστρέφει πίσω στους παραδοσιακούς συμμάχους της;
Με μια πρώτη ματιά η κατάσταση φαίνεται κάπως έτσι, και ότι ακολουθεί ένα μοτίβο πρόσφατων τουρκικών διπλωματικών ανατροπών. Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου επισκέφθηκε την Ιερουσαλήμ τον περασμένο μήνα αποδίδοντας τα σέβη του στο Γιαντ Βασέμ (σ.σ. το μνημείο για το Ολοκαύτωμα), έκανε πολλές χειραψίες και τα πήγε καλά με τον Ισραηλινό ομόλογό του, παρά τη σχεδόν μια δεκαετία εχθρότητας.
Ο Πρόεδρος Ερντογάν διόρθωσε επίσης τους δεσμούς με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, με την ελπίδα για επενδύσεις καθώς η Τουρκία βυθίζεται στην οικονομική εξαθλίωση, λόγω της κατάρρευσης της λίρας έναντι των βασικών νομισμάτων και με τον πληθωρισμό στο 73,5% (ανεξάρτητοι ερευνητές ανεβάζουν τον αριθμό στο 160,76%). Και παρά τη διεθνή οργή μετά την δολοφονία του Σαουδάραβα δημοσιογράφου Τζαμάλ Κασόγκι, το 2018 στο προξενείο της Σαουδικής Αραβίας στην Κωνσταντινούπολη, ο Σαουδάραβας πρίγκιπας διάδοχος, Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, επισκέφθηκε την Τουρκία και έτυχε μιας ιδιαίτερα θερμής υποδοχής.
Τα φαινόμενα απατούν
Ωστόσο, τα φαινόμενα απατούν. Γεγονός παραμένει ότι η Τουρκία και η Δύση μοιράζονται πολύ διαφορετικές ανησυχίες και προτεραιότητες για την ασφάλεια. Αυτό που κρατά τους περισσότερους αρχηγούς των κρατών μελών του ΝΑΤΟ ξύπνιους τη νύχτα, είναι φυσικά η ρωσική επίθεση στην Ουκρανία και όχι μόνο. Το ίδιο συμβαίνει και με την αυξανόμενη επιρροή της Κίνας, την κλιματική αλλαγή, τον ενεργειακό εφοδιασμό και την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο.
Αλλά η κλιματική αλλαγή και η ασφάλεια στον κυβερνοχώρο δεν εμφανίζονται σχεδόν καθόλου στις τουρκικές στρατηγικές συζητήσεις. Η αυξανόμενη κινεζική ισχύς θεωρείται από τον Ερντογάν ως ευκαιρία για παγκόσμια σταθερότητα, με τον Τούρκο πρόεδρο να επιθυμεί αυξημένες εμπορικές και διπλωματικές σχέσεις με το Πεκίνο, ως εταίρος διαλόγου στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης.
Σε αντίθεση με άλλα μέλη του ΝΑΤΟ, οι πρωταρχικές απειλές για την ασφάλεια της Άγκυρας είναι εσωτερικές ή προερχόμενες από τον εμφύλιο πόλεμο στη Συρία. Είναι το παράνομο PKK, το οποίο πολεμά το τουρκικό κράτος εδώ και τέσσερις δεκαετίες, τα εκατομμύρια των Σύριων προσφύγων που διαμένουν στην Τουρκία και το κίνημα Γκιουλέν, το οποίο η κυβέρνηση κατηγορεί για την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016.
Στο Τελ Αμπιάντ στη βόρεια Συρία, πόλη η οποία ουσιαστικά βρίσκεται υπό τον τουρκικό έλεγχο, τρία άτομα σκοτώθηκαν από επίθεση με ρουκέτα για την οποία η Άγκυρα κατηγόρησε το YPG, την κατά κύριο λόγο κουρδική πολιτοφυλακή που εδρεύει στη βόρεια Συρία και την οποία η Τουρκία θεωρεί ως παρακλάδι του PKK. Τον περασμένο Μάιο, πέντε Τούρκοι στρατιώτες σκοτώθηκαν στο Ιράκ και στη συνέχεια άλλοι δύο τον Ιούνιο, στις συνεχιζόμενες επιχειρήσεις της Τουρκίας κατά του PKK.
Η Άγκυρα επίσης πάντα ανησυχεί για το κίνημα Γκιουλέν, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, ενώ η παρουσία Σύριων προσφύγων στην Τουρκία έχει γίνει πολιτικά εκρηκτική καθώς η οικονομία της Τουρκίας συνεχίζει να καταποντίζεται.
Ασκήσεις ισορροπίας με τη Ρωσία
Όσο για τη Ρωσία, η Τουρκία έχει τελείως διαφορετική στρατηγική από το ΝΑΤΟ. Η Άγκυρα εκτιμά ότι δεν έχει καμία πιθανότητα εναντίον της Ρωσία σε μια ανοιχτή αντιπαράθεση. Αντίθετα, η Άγκυρα επιδιώκει τόσο την ενεργό δέσμευση με τη Μόσχα σε διμερές επίπεδο, αλλά και την εμπόλεμη δράση μέσω πληρεξουσίων στα σημεία που υπάρχει αλληλοεπικάλυψη των συμφερόντων των δύο χωρών στο εξωτερικό.
Έτσι λειτουργεί αυτή η λεπτή, αν όχι εύθραυστη, εξισορροπητική πράξη. Η Τουρκία αγοράζει ρωσικούς πυραύλους εδάφους-αέρος S400 και στέλνει υπουργούς στη Μόσχα για στρατηγικές συζητήσεις και επιδιώκει να προωθήσει τις εμπορικές σχέσεις. Το 2019, πριν χτυπήσει η κρίση του COVID, ο όγκος αυτού του εμπορίου ήταν 23 δισ. δολάρια και οι δύο πλευρές επανέλαβαν τον στόχο τους να φτάσουν αυτόν τον αριθμό στα 100 δισ. δολάρια. Η ενεργειακή συνεργασία είναι ισχυρή, με την Gazprom να έχει μόλις υπογράψει τετραετή συμφωνία φυσικού αερίου με την κρατική ενεργειακή εταιρεία της Τουρκίας Botas τον Ιανουάριο του τρέχοντος έτους, εξέλιξη που σηματοδοτεί την τελευταία πρόοδο του έργου Turkstream, του αγωγού φυσικού αερίου Ρωσία προς Τουρκία. Η Τουρκία προβλέπεται να δεχθεί 1,5 εκατομμύριο Ρώσους τουρίστες φέτος, συμπεριλαμβανομένων των ολιγαρχών του Πούτιν που μπορούν να απολαύσουν τα πολυτελή θέρετρα της Τουρκίας χωρίς τον φόβο των δυτικών κυρώσεων.
Ωστόσο, η Τουρκία υποστήριξε την Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας κατά τον Δεύτερο εμφύλιο πόλεμο της Λιβύης, παρά το γεγονός ότι η Μόσχα στήριξε τον ορκισμένο εχθρό της, τον στρατηγό Χάφταρ. Λίγο πριν από τη σύγκρουση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ του 2020, η Τουρκία εξόπλισε το Αζερμπαϊτζάν, ενώ η Ρωσία υποστήριξε την Αρμενία. Στη Συρία, η Ρωσία συνεχίζει να υποστηρίζει τον πρόεδρο της χώρας Μπασάρ Άσαντ, ενώ η Τουρκία υποστηρίζει τις στρατιωτικές ομάδες της αντιπολίτευσης.
Η «ακροβασία» της πολιτικής της Άγκυρας έναντι της Ρωσίας, συνεχίζεται κατά τη διάρκεια της ουκρανικής κρίσης. Η Τουρκία προμηθεύει τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη Bayraktar στην Ουκρανία και περιόρισε τη στρατιωτική χρήση της Ρωσίας στα στενά του Βοσπόρου που συνδέουν τη Μαύρη Θάλασσα με τη Θάλασσα του Μαρμαρά και στη συνέχεια με τη Μεσόγειο, σύμφωνα με τη Σύμβαση του Μοντρέ του 1936.
Ωστόσο, η Τουρκία ως κίνηση κατευνασμού προς τη Μόσχα, αρνείται να κλείσει τον εναέριο χώρο της στα ρωσικά αεροπλάνα (εκτός εάν οι πτήσεις κατευθύνονται προς τη Συρία) ή να επιβάλει κυρώσεις. Αντίθετα επιδίωξε (με μικρή επιτυχία) να διευκολύνει τις συνομιλίες μεταξύ των δύο αντιμαχόμενων πλευρών.
Έτσι, τώρα που η Τουρκία άνοιξε το δρόμο για τη σκανδιναβική επέκταση του ΝΑΤΟ, να περιμένουμε από την Άγκυρα να κάνει κάποιο είδος συμφιλιωτικής χειρονομίας στη Μόσχα ως αντάλλαγμα. Εκτός εάν η Δύση κάνει μια πλήρη ανατροπή στις σχέσεις της με την Τουρκία – ή μάλλον, να προβεί σε κινήσεις πλήρους κατευνασμού της Άγκυρας.
Προκειμένου η Τουρκία να συμφωνήσει να εγκαταλείψει την αντίθεσή της στην ένταξη της Σουηδίας και της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ, οι τρεις χώρες υπέγραψαν ένα τριμερές μνημόνιο, με το οποίο η Στοκχόλμη και το Ελσίνκι δεσμεύτηκαν να άρουν εμπάργκο όπλων στην Τουρκία, να περιορίσουν τις δραστηριότητες του PKK στο έδαφός τους, να εξετάσουν τα τουρκικά αιτήματα έκδοσης εναντίον υπόπτων μελών του PKK και του κινήματος Γκιουλέν και να υποσχεθούν να μην παρέχουν υποστήριξη στο YPG/PYD στη Συρία.
Συμφωνώντας με αυτούς τους όρους, δεν ήταν η Τουρκία που έκανε στροφή, αλλά η Σουηδία και η Φινλανδία. Αυτό το νέο τριμερές μνημόνιο είναι σχεδόν πανομοιότυπο με τους όρους που είχε θέσει η Άγκυρα για την επέκταση του ΝΑΤΟ τον Μάιο. Δεν είναι περίεργο που ο φιλοκυβερνητικός «δουλικός» τουρκικός Τύπος χαιρέτισε τη συμφωνία ως μια σαρωτική νίκη.
Ο Ερντογάν θα περιμένει τώρα από τη Σουηδία και τη Φινλανδία να τηρήσουν το πνεύμα, και όχι μόνο το (κυρίως ασαφές) γράμμα της συμφωνίας. Αυτό σημαίνει ότι θα απαιτήσει να υποστηρίξουν μια μελλοντική τουρκική επιχείρηση στη Συρία για την καταπολέμηση του YPG, που τυγχάνει να είναι ο κύριος σύμμαχος της Δύσης κατά του Ισλαμικού Κράτους, να υποστηρίξει τα σχέδια της Άγκυρας για απέλαση και βίαιη επανεγκατάσταση πάνω από ένα εκατομμύριο Σύρους πρόσφυγες στη βόρεια Συρία, να λάβει συγκεκριμένα μέτρα για να εκδώσει υποτιθέμενα μέλη του ΡΚΚ και του κινήματος Γκιουλέν για να δικαστούν στην Τουρκία (και είναι απίθανο να τύχουν δίκαιης δίκης).
Επίσης, ο Τούρκος πρόεδρος αναμένει από τις δύο σκανδιναβικές χώρες να κρατήσουν χαμηλά τον πήχη, αναφορικά με τις φτωχές επιδόσεις της Τουρκίας για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις παραβιάσεις των θεμελιωδών δημοκρατικών ελευθεριών.
Η Τουρκία θα εκμεταλλευτεί κάθε σύγκρουση και αντιπαράθεση σε αυτά τα ζητήματα ως απόδειξη κακής πίστης, αν όχι προδοσίας, και ως δίκαιη αιτία για να αναζωπυρώσει μια κρίση στις σχέσεις της Τουρκίας με τη Δύση. Η Τουρκία υπό τον Ερντογάν είναι ένας θεμελιωδώς αναξιόπιστος σύμμαχος. Η συμφωνία του ΝΑΤΟ έχει προκαλέσει μια αντίστροφη μέτρηση για την επόμενη θορυβώδη, αλλά αναπόφευκτη σύγκρουση.
Επιμέλεια Τέρρυ Μαυρίδης
