Το 2024 τα 10 κορυφαία χρηματοπιστωτικά ιδρύματα του κόσμου είχαν 10 εκατ. followers στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης. Την ίδια στιγμή, ο αριθμός των followers των 10 δημοφιλέστερων finfluencers (financial influencers) του κόσμου έφτανε τα… 64 εκατομμύρια!
Η ψηφιοποίηση και η ραγδαία διείσδυση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ειδικά στις νεότερες ηλικίες, έχουν δημιουργήσει ένα εντελώς νέο τοπίο, όχι μόνο στην ενημέρωση, στο marketing και τη διαφήμιση αλλά, πλέον, και στις επενδύσεις.
Από τη μία, όπως αναγνωρίζεται από πολλούς, η εξάπλωση αυτής της τάσης στην οικονομική σφαίρα, έχει ξεκάθαρα πλεονεκτήματα. Μεταξύ άλλων, συμβάλλει στον εκδημοκρατισμό της παροχής χρηματοοικονομικών υπηρεσιών και ενισχύει, σημαντικά, τη συμμετοχή των ιδιωτών επενδυτών, ειδικά της Gen Z και των Millennials, στις αγορές.
Από την άλλη, η ταχύτητα με την οποία εξελίχθηκε αυτό το φαινόμενο φαίνεται να έπιασε τις εποπτικές αρχές… στον ύπνο. Έτσι, σε ένα πεδίο όχι επαρκώς (ή και καθόλου) ρυθμισμένο, βρήκαν πρόσφορο έδαφος κάθε λογής «ειδικοί». Οι οποίοι, είτε παραπληροφορούν το επενδυτικό κοινό λόγω έλλειψης κατάρτισης, είτε σκόπιμα και κακόβουλα το χειραγωγούν και το οδηγούν σε καλοστημένες απάτες.
Δεν κινδυνεύουν μόνο οι επενδυτές
Ακόμη κι αν κάποιοι από αυτούς τους «ειδικούς» κερδίζουν ιλιγγιώδη ποσά και κρύβονται πίσω από ψευδώνυμα, η αντίδραση των εποπτικών αρχών μέχρι στιγμής υπήρξε, εκτός από καθυστερημένη, και αποσπασματική.
Σε άρθρο που δημοσιεύθηκε νωρίτερα φέτος στο Harvard Business Review, εύστοχα επισημαίνεται ότι αυτά τα φαινόμενα αποτελούν κίνδυνο όχι μόνο για τους υποψήφιους επενδυτές, αλλά και για τις επιχειρήσεις. Διότι οι finfluencers δεν προωθούν μόνο «εξωτικά» επενδυτικά προϊόντα, αλλά και μετοχές εισηγμένων.
Εκμεταλλευόμενοι λοιπόν την απήχηση που έχουν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μπορούν να διασπείρουν ανεξέλεγκτα ανυπόστατες πληροφορίες για μια εταιρεία, προκειμένου να αποκομίσουν προσωπικό κέρδος. Ενδεχομένως, σε ένα άλλο σενάριο, υπεραπλουστεύοντας σύνθετα οικονομικά θέματα, μπορούν να δημιουργήσουν λανθασμένες προσδοκίες σχετικά με την ανάπτυξη, την κερδοφορία ή τα ρίσκα που αντιμετωπίζει μια επιχείρηση.
Από την Κιμ Καρντάσιαν στον Σακίλ Ο Νιλ
Και, βέβαια, δεν είναι μόνο οι «ανώνυμοι» finfluencers που μπορούν να προκαλέσουν τέτοιες βλάβες ή που κινούνται στα όρια ή εκτός του νομικού πλαισίου. Το 2022 η αμερικανική Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς επέβαλε πρόστιμο 1,26 εκατ. δολαρίων στην Κιμ Καρντάσιαν επειδή προωθούσε μέσω Instagram, χωρίς να αποκαλύψει ότι είχε λάβει σχετική αμοιβή (250.000 δολαρίων), τα EMAX tokens της EthereumMax, μιας εταιρείας που, παρεμπιπτόντως, δεν έχει καμία απολύτως σχέση με την Ethereum, δημιουργό του γνωστού ομώνυμου κρυπτονομίσματος.
Ένα ακόμα ενδιαφέρον παράδειγμα είναι αυτό της πλατφόρμας διαπραγμάτευσης κρυπτονομισμάτων FTX. Εκατομμύρια άνθρωποι έβλεπαν δημοφιλείς προσωπικότητες να τη διαφημίζουν στα social media. Από πασίγνωστους αθλητές, όπως ο Τομ Μπράντι, ο Σακίλ Ο Νιλ ή ο Στεφ Κάρι, μέχρι supermodels σαν την Ζιζέλ Μπούντχεν και ηθοποιούς σαν τον Λάρι Ντέιβιντ. Τέτοιες διαφημίσεις «έτρεχαν» ακόμη και λίγους μήνες πριν την κατάρρευση και χρεοκοπία της FTX, τον Νοέμβριο του 2022. Κάποιοι από αυτούς βρίσκονται ακόμα στα δικαστήρια, απέναντι σε επενδυτές που κατέθεσαν ομαδικές αγωγές, αφού πρώτα ζημιώθηκαν οικονομικά.
Κάτι αλλάζει στην Ευρώπη
Η Ευρωπαϊκή Αρχή Κινητών Αξιών και Αγορών (ESMA) επιχειρεί αυτή την περίοδο να χαρτογραφήσει την απήχηση που έχουν διάφορα κερδοσκοπικά προϊόντα στους νεότερους σε ηλικία επενδυτές, καθώς και την επίδραση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στις επενδυτικές τους αποφάσεις.
Πρόσφατα η ESMA απηύθυνε πρόσκληση σε δημόσια διαβούλευση προς ενώσεις επενδυτών και καταναλωτών, καθώς και σε εταιρείες παροχής επενδυτικών υπηρεσιών, προκειμένου να αποτυπωθούν οι γενικότερες συνθήκες υπό τις οποίες δραστηριοποιούνται οι ιδιώτες επενδυτές.
Μεταξύ άλλων, η ευρωπαϊκή Αρχή «επιδιώκει να διερευνήσει γιατί οι νέοι σε ηλικία επενδυτές τείνουν να προτιμούν πιο ριψοκίνδυνες, κερδοσκοπικές και ασταθείς επενδύσεις και τι αποκαλύπτει αυτή η τάση σχετικά με τις προσδοκίες τους, την αντίληψη κινδύνου και την εμπιστοσύνη τους στα παραδοσιακά χρηματοπιστωτικά προϊόντα».
Όπως επισημαίνει, «στην τάση αυτή ενδέχεται να συμβάλλουν πολλοί παράγοντες, όπως η προσδοκία υψηλότερων αποδόσεων σε σύγκριση με τις παραδοσιακές επενδύσεις, η αντίληψη ότι οι κερδοσκοπικές επενδύσεις έχουν χαμηλότερο κόστος ή υπόκεινται σε λιγότερους κανονισμούς, η ευκολία πρόσβασης σε ψηφιακές πλατφόρμες, η σχεδίαση σε μορφή παιχνιδιού (gamification)» κ.ά.
«Επιπλέον, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και οι διαδικτυακές κοινότητες φαίνεται να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των στάσεων και επιλογών των νεότερων επενδυτών, δημιουργώντας ‘θόρυβο’ γύρω από ορισμένα είδη επενδύσεων (π.χ. κρυπτονομίσματα, μετοχές-μιμίδια), οδηγώντας έτσι σε φούσκες», αναφέρει η ESMA.
Στο «κάδρο» οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης
Η πρόσκληση της ESMA για συμμετοχή στη δημόσια διαβούλευση δημοσιεύθηκε στις 21 Μαΐου (και θα είναι σε εξέλιξη μέχρι τις 25 Ιουλίου). Μία εβδομάδα αργότερα, η ESMA έστειλε επιστολές προς τις μεγαλύτερες πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης και μηχανές αναζήτησης (X, Meta, TikTok, Alphabet, Telegram, Snap, Amazon, Apple, Google, and Reddit) ζητώντας τους να λάβουν προληπτικά μέτρα για να αποτρέψουν την προώθηση μη εγκεκριμένων/ αδειοδοτημένων χρηματοοικονομικών υπηρεσιών.
«Η αυξανόμενη διάδοση διαδικτυακών απατών που στοχεύουν ιδιώτες επενδυτές αποτελεί σοβαρό κίνδυνο τόσο για τους ίδιους τους επενδυτές όσο και για την κοινωνία συνολικά» ανέφερε, προσθέτοντας πως «κακόβουλοι παράγοντες εκμεταλλεύονται τις ψηφιακές πλατφόρμες για να διαφημίσουν παράνομες χρηματοοικονομικές υπηρεσίες. Οι πρακτικές αυτές συχνά παραπλανούν τους καταναλωτές, οδηγώντας τους σε συναλλαγές με εταιρείες που δε διαθέτουν τις απαιτούμενες άδειες, γεγονός που καταλήγει σε οικονομικές απώλειες και υπονομεύει την εμπιστοσύνη στον χρηματοπιστωτικό τομέα».
Είχε προηγηθεί στις 21 Μαΐου αντίστοιχο κάλεσμα του IOSCO (Διεθνής Οργανισμός Εποπτικών Αρχών Κεφαλαιαγοράς), ο οποίος, επίσης απευθυνόμενος σε πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης και μηχανές αναζήτησης, ανέφερε:
«Οι ιδιώτες επενδυτές συμμετέχουν ολοένα και περισσότερο στις κεφαλαιαγορές, μια τάση που έχει επιταχυνθεί λόγω της ψηφιοποίησης, περιλαμβανομένης της χρήσης εφαρμογών κινητών, των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και των διαδικτυακών πλατφορμών παρόχων υπηρεσιών για την προώθηση και αγορά χρηματοοικονομικών προϊόντων και υπηρεσιών.
Αν και η ευκολότερη πρόσβαση μέσω της ψηφιοποίησης έχει διευρύνει την κεφαλαιακή βάση, έχει ενισχύσει τον ανταγωνισμό και έχει μειώσει τα κόστη, έχει επίσης δημιουργήσει νέους κινδύνους. Οι ιδιώτες επενδυτές χάνουν σημαντικά ποσά λόγω επενδυτικής απάτης που οργανώνεται μέσω διαδικτυακών πληρωμένων διαφημίσεων και περιεχομένου που δημιουργείται από χρήστες».
Μεταξύ άλλων, ο IOSCO κάλεσε τις πλατφόρμες να αξιοποιήσουν τη βάση δεδομένων I-SCAN την οποία εγκαινίασε φέτος τον Μάρτιο, προκειμένου να εντοπίζουν μη αδειοδοτημένες εταιρείες και να μπλοκάρουν τις διαφημιστικές τους προωθήσεις.
Η ΤτΕ και το… «Zumbulium»
Στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) «Global Money Week»(GMW) 2025, η Τράπεζα της Ελλάδος πραγματοποίησε φέτος εκστρατεία ενημέρωσης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με τίτλο: «Κρυπτονομίσματα: Η καλύτερη επένδυση είναι η ενημέρωση».
«Η πρόσβαση των πολιτών σε χρηματοοικονομικές υπηρεσίες γίνεται ολοένα και περισσότερο ψηφιακά. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και οι τεχνολογικές εξελίξεις, όπως για παράδειγμα τα κρυπτονομίσματα και η τεχνητή νοημοσύνη, ανοίγουν νέες ευκαιρίες» ανέφερε η ΤτΕ.
Τονίζοντας ωστόσο ότι «παράλληλα όμως στην ενασχόληση των πολιτών και ιδιαίτερα των νέων με τα κρυπτονομίσματα ελλοχεύουν επενδυτικοί κίνδυνοι, κίνδυνοι παραπληροφόρησης από μη αξιόπιστες πηγές ενημέρωσης, καθώς και κίνδυνοι από πιθανές απάτες. Πριν λοιπόν σπεύσουμε να επενδύσουμε, καλό είναι να γνωρίζουμε κάποια πράγματα και να είμαστε υποψιασμένοι».
Το βίντεο που ανέβασε στα social η ΤτΕ, απευθυνόμενη ξεκάθαρα σε κοινά νεαρότερης ηλικίας, είναι απολύτως χαρακτηριστικό:
