Ροή
Μετά από πολλά χρόνια στην αφάνεια, το διατροφικό θέμα επανέρχεται στο προσκήνιο, ανανεωμένο, με σύγχρονο προφίλ, απαιτητικό και πολυσχιδές.
Η διατροφική ασφάλεια στην ΕΕ ήταν για χρόνια κάτι παραπάνω από βέβαιη και μάλιστα σε σχετικά χαμηλά επίπεδα τιμών. Η ντόπια παραγωγή σε συνδυασμό με την αύξηση των εισαγωγών κρίσιμων προϊόντων, όπως τα λαχανικά και φρούτα από κοντινές αγορές (Μαρόκο, Τουρκία, Αίγυπτος), ήταν επαρκείς για να κάνουν τους πολιτικά ιθύνοντες του αγροτο-διατροφικού κλάδου να κοιμούνται ήσυχοι.
Στον χώρο όμως της Ευρωπαϊκής υπαίθρου, τα πράγματα ανέπτυσσαν σιγά σιγά μια άλλη δυναμική. Η ερημοποίηση των χωριών, η άνοδος των πράσινων απόψεων και πολιτικών και η ραγδαία υποχώρηση της πολιτικής σημασίας των αγροτικών συμφερόντων, δημιούργησαν το υπόβαθρο, πιθανόν εκρηκτικό, για μια νέα κατάσταση. Παράλληλα οι νέες καταναλωτικές τάσεις και οι ιατρικές παραινέσεις περί της σημασίας της διατροφής στην ανθρώπινη υγεία άμεσα αλλά και σωρευτικά στους ηλικιωμένους, ήλθαν ως συνεργός στην υποβόσκουσα αγροτική ανησυχία.
Δίαιτα βασισμένη σε φυτικές πρώτες ύλες, ενοχοποίηση του κρέατος για το κλίμα, πόλεμος για την διατήρηση ή όχι του περίφημου glufosat, (δραστική ουσία ζιζανιοκτόνου που καταστρέφει οτιδήποτε πράσινο), τρόφιμα που έχουν παραχθεί με «τίμιο τρόπο», ή δίκαιη αμοιβή του παραγωγού, είναι μερικές από τις νέες αντιλήψεις που επικρατούν στον Ευρωπαϊκό χώρο σχετικά με την διατροφή. Κάποιες από αυτές έχουν ενσωματωθεί στην Ευρωπαϊκή Νομοθεσία και πρακτική, κάποιες άλλες είναι καθ’ οδόν ενώ κάποιες τρίτες θα πρέπει να περιμένουν ακόμη.. Ναι καλά καταλάβατε, στις τελευταίες ανήκει και η δίκαιη αμοιβή του παραγωγού.
Η Γαλλία, ήταν πάντα υπερήφανη για την αγροτική της παραγωγή, την γαστρονομία της και την κουζίνα της. Η βελτίωση της εικόνας τα τελευταία χρόνια και άλλων εθνικών γαστρονομικών παραδόσεων, επέφερε υπό μία έννοια την μείωση της σημασίας της αλλά σε καμία περίπτωση την αμφισβήτηση της πρωτοκαθεδρίας της. Και η ανάδειξή της διατροφής, ως μια από τις κορυφαίες προτεραιότητες στην Ευρωπαϊκής της Προεδρία το επιβεβαιώνει.
Η ανάληψη της προεδρίας της ΕΕ από την Γαλλία συμπίπτει με τις επερχόμενες γαλλικές εκλογές την άνοιξη του 2022. Οι κινήσεις του Εμμανουέλ Μακρόν, που ως Πρόεδρος έχουν μεγαλύτερη βαρύτητα από αυτής των αντιπάλων του, προς τους αγρότες και τους κατοίκους της Γαλλικής υπαίθρου, είναι μάλλον χαρακτηριστικές: αντικατέστησε έγκαιρα τον Υπουργό Γεωργίας του με άτομο που έχει δείξει ότι μπορεί να συνεννοηθεί με τους αγροτικούς εκπροσώπους και παράλληλα έφερε στην πρώτη προτεραιότητα της Γαλλικής προεδρίας δύο κρίσιμα θέματα: το θέμα της επιβολής φόρου άνθρακα στα Ευρωπαϊκά σύνορα και της διάθεσης στην Ευρωπαϊκή αγορά προϊόντων που έχουν παραχθεί σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό τρόπο παραγωγής και ζωής. Και τα δύο αυτά, όταν ολοκληρωθούν ως πολιτικές, θα είναι η μεγαλύτερη καινοτομία στον αγροτοδιατροφικό χώρο των τελευταίων πολλών ετών.
Τα Ευρωπαϊκά αγροτικά προϊόντα αλλά και τα μεταποιημένα τρόφιμα, παράγονται σε ένα πολύπλοκο, απαιτητικό, ακριβό και αυστηρά ελεγχόμενο περιβάλλον. Οι εγκρίσεις φυτοφαρμάκων είναι ένα πολύπλοκο και δαπανηρό θέμα, η χρήση τους από τους αγρότες αυστηρά ελεγχόμενη, οι πάσης φύσεως έλεγχοι στις διαδικασίες παραγωγής όλου του κυκλώματος από το χωράφι στο ράφι είναι εξοντωτικοί. Η ιχνηλασιμότητα, δηλαδή από που ξεκίνησε το προϊόν που έχω τη στιγμή αυτή στο τραπέζι μου, έχει σημαντικά προχωρήσει, η διατροφική επισήμανση έχει κι αυτή απογειωθεί σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια, παρόλα τα προβλήματα που ενέσκηψαν με τα Nutri-scores.
Δεν θα μπορούσε να ισχυριστεί κανένας, ότι παρόμοιες πρακτικές και αντιλήψεις κυριαρχούν και στη παραγωγή, εμπορία και διακίνηση αγροτικών προϊόντων και τροφίμων των μεγάλων εξαγωγικών προς την ΕΕ χωρών. Εκτός των ελλειμματικών παραγωγικών πρακτικών, πολλές από τις χώρες και επιχειρήσεις, βαρύνονται επιπλέον με πρακτικές που δεν είναι αποδεκτές από τον νεοαποκτηθέντα όρο «Ευρωπαϊκό τρόπο ζωής». Και αναφερόμαστε, στην παιδική εργασία, στην απασχόληση εργατών σχεδόν σκλάβων, σε χωράφια και εργοστάσια, στην ληστρική εκμετάλλευση του περιβάλλοντος προκειμένου να φτάσει το προϊόν στο Ευρωπαϊκό τραπέζι.
Χαρακτηριστικά, μόλις προχθές μάθαμε ότι σε χώρα της κεντρικής Ασίας, στην περιοχή δηλαδή που οι υψηλές τιμές του φυσικού αερίου τροφοδότησαν ταραχές, τα θερμοκήπια βρήκαν μια «καινοτόμο» - κατ’ αυτούς – μέθοδο να τις παρακάμψουν: αντικατέστησαν το φυσικό αέριο με ένα στερεό καύσιμο μείγμα υπολειμμάτων ξύλου, άνθρακα και ξηραμένης κοπριάς ζώων(σ.σ. στα Ελληνικά, η τελευταία αποδίδεται με τη λέξη σβουνιά, η οποία όμως έχει χαθεί από το καθημερινό λεξιλόγιο εδώ και πολλά πολλά χρόνια...). Ο καπνός και η μυρωδιά ξεσήκωσαν τους κατοίκους της γειτονικής πόλης που δεν μπορούσαν κάθε βράδυ να αναπνεύσουν. Το εντυπωσιακό είναι ότι όταν οι ελεγκτικές αρχές «κατέφθασαν» υπό την πίεση των κοινωνικών δικτύων, στον τόπο του εγκλήματος, έκοψαν πρόστιμο 25 ευρώ σε κάποιον τεχνίτη, που πιθανόν ασχολείτο με εργασίες στον λέβητα. Αυτό σίγουρα δεν είναι Ευρωπαϊκός τρόπος παραγωγή ή ζωής.
Προσθέστε και την περιβαλλοντική ταλαιπωρία να ταξιδέψει ένα φορτίο τρόφιμα για πολλές χιλιάδες χιλιόμετρα από την γειτονιά της ΕΕ στο καταναλωτικό της κέντρο, τα περίφημα food miles, και τότε θα έχετε το πλήρες πλαίσιο αναφοράς των σύγχρονων προβλημάτων του χώρου της διατροφής.
Εξαιτίας λοιπόν των παραπάνω, δηλαδή της αυστηρής και ελεγχόμενης παραγωγικής διαδικασίας εντός ευρωπαϊκού εδάφους και της χαλαρής και ελάχιστα ελεγχόμενης παραγωγικής διαδικασίας στις μεγάλες εξαγωγικές αγορές, οι Ευρωπαίοι αγρότες έχουν περιέλθει σε δυσμενή θέση. Παράγουν με υψηλό κόστος παραγωγής και πωλούν με τιμές που σε μεγάλο βαθμό διαμορφώνονται από τις εισαγωγές. Το πρόβλημα είναι μάλλον μεγαλύτερο για τους αγρότες του Ευρωπαϊκού Νότου, άρα και τμήματος της Γαλλίας, αφού το μεγαλύτερο μέρος της πίεσης δημιουργείται στις αγορές ομοειδών προϊόντων τους.
Η ΕΕ τα τελευταία χρόνια απασχολήθηκε αρκετά με δύο σχετικά θέματα: την αναμόρφωση της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής για την περίοδο 2023-2027 και την δημιουργία της πολιτικής από το Χωράφι στο πιάτο, στα πλαίσια της γνωστής πράσινης ατζέντας. Το θέμα της ΚΑΠ είναι παλιό, γνωστό και ακανθώδες. Πιθανόν δεν είναι πια ένα σύγχρονο πλαίσιο πολιτικής. Αυτό όμως δεν είναι της παρούσης. Το νέο και ενδιαφέρον στοιχείο, είναι η πολιτική Από το Χωράφι στο Πιάτο, που προσπαθεί να περιλάβει όλο το φάσμα των σύγχρονων αναζητήσεων της διατροφής: επάρκεια, λογικές τιμές, προστασία περιβάλλοντος, ενίσχυση της υγείας μέσω της διατροφή, απάντηση στην κλιματική αλλαγή.
Οι πιθανότητες επιτυχίας μιας τόσο φιλόδοξης πολιτικής χωρίς τον έλεγχο των εισαγόμενων από τρίτες χώρες τροφίμων, είναι ελάχιστες. Δεν μπορείς να επιβάλεις στους αγρότες σου να παράγουν ασφαλή τρόφιμα ενώ τα εισαγόμενα να υποτιμούν την παράμετρο αυτή. Δεν μπορείς να απαιτείς από την βιομηχανία τροφίμων των χωρών σου να σέβονται το περιβάλλον και να είναι ενεργειακά αποδοτικές όταν οι αντίστοιχες των χωρών εισαγωγής την αγνοούν επιδεικτικά. Δεν μπορείς να πείσεις τους καταναλωτές σου να βελτιώσουν την υγεία τους τρώγοντας 5 μερίδες ή περίπου 400 γρ/άτομο/ημέρα φρούτα και λαχανικά όταν αυτά δεν είναι σίγουρα ασφαλή και παραχθέντα με βάση τις σύγχρονες απαιτήσεις.
Έτσι λοιπόν η Γαλλική Προεδρία, έβαλε πολύ ψηλά στη ατζέντα της το θέμα των ελέγχων στα Ευρωπαϊκά σύνορα σε δύο τομείς: τον παραγόμενο από αυτά άνθρακα και τον τρόπο παραγωγής τους σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές προδιαγραφές. Το εντυπωσιακό είναι, ότι παράλληλα με την στοχοθέτηση, υπήρξε και η ομολογία ότι δεν ξέρουμε πως θα γίνουν αυτά πράξη αλλά θα το παλέψουμε τόσο εντός Ευρώπης όσο κι εκτός, εννοώντας σαφώς τους πολυδαίδαλους κανόνες του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Παλαιότερα αυτά θα τα ονομάζαμε μη δασμολογικούς φραγμούς εμπορίου. Σήμερα όμως δεν είναι έτσι: η ίδια η αγορά, στα πλαίσια της αυτορρύθμισής της (sic), ζητάει σύγχρονες λύσεις. Και φυσικά δεν μπορεί ο κάθε καταναλωτής να ξέρει εάν ο λάδι εισαγωγής Μαρόκου είναι φτιαγμένο χωρίς παιδική εργασία, ούτε όμως να καταδικάζεις όλο το λάδι Μαρόκου ως προϊόν σκλαβιάς...
Οι πρωτοβουλίες αυτές της Γαλλίας δεν έρχονται μόνο με την ευκαιρία ανάληψης της Ευρωπαϊκής προεδρίας, αλλά και των Γαλλικών εκλογών. Αυτό όμως δεν είναι κακό και μάλλον αποδεικνύει την χρησιμότητα της δημοκρατίας. Τα προβλήματα τίθενται πριν τις εκλογές και επιλύονται μετά. Τα προφανή εκλο-λογιστικής φύσεων θέματα, ότι ο Μακρόν καλοβλέπει τους ψήφους της Γαλλικής επαρχίας που στις προηγούμενες εκλογές ψήφισε συντηρητικά ή και πολύ συντηρητικά, δεν είναι ίσως επαρκείς δικαιολογίες για να μειώσουν τη σημασία της πρωτοβουλίας του σε Ευρωπαϊκό επίπεδο: οι πρόσφατες πληθωριστικές πιέσεις στα τρόφιμα, θα πρέπει να εκληφθούν ως πυρετός μιας παράξενης αρρώστιας που έχει επηρεάσει το παραγωγικό σύστημα της ΕΕ, το παγκόσμιο κλίμα, τις υποδομές της εφοδιαστικής αλυσίδας και όλα αυτά υπό την πίεση των καταναλωτών για καλύτερη διατροφή ως σύμμαχο της υγείας. Εξίσωση με πολλούς αγνώστους και παραμέτρους που αφήσαμε χρόνια να «σαπίζουν» όπως και πολλά φρέσκα φρούτα στα δένδρα!
Παράλληλα σε μια κίνηση με υψηλή πρακτική αλλά και συμβολική αξία καταργήθηκαν από την 1η του έτους οι πλαστικές συσκευασίες σε όλα τα φρέσκα προϊόντα σε ολόκληρη τη Γαλλία.
Η ουσία είναι ότι ο κύβος ερρίφθη: Αυτό που η πολιτική Από το Χωράφι στο Πιάτο υπαινίσσονταν ως αναγκαιότητα, έρχεται ξεκάθαρα στην επιφάνεια και θα έχουν όλοι την ευκαιρία να τοποθετηθούν.
Δεν μπορούμε να περιμένουμε αποτελέσματα σε σύντομο χρονικό διάστημα. Αν και με την ταχύτητα που αποκτούν σήμερα τα διάφορα θέματα τίποτα δεν αποκλείεται.
