Με την απονομή των βραβείων της κριτικής επιτροπής άνοιξε σήμερα κι επίσημα η 19η Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής στη Βενετία, που τη φετινή διοργάνωση της, με τον γενικό τίτλο «Νοητό, Φυσικό Συλλογικό» (Ιntelligens Natural Collective), επιμελήθηκε ο αρχιτέκτονας και μέλος του Senseable City Lab του ΜΙΤ.
Ο Χρυσός Λέοντας απονεμήθηκε στο Περίπτερο του Μπαχρέιν για τη συμμετοχή του με τίτλο «Κύμα καύσωνα», που εύγλωττα χαρακτηρίζει τη μεγάλη πρόκληση που θέτει η κλιματική κρίση απέναντι στη σύγχρονη αρχιτεκτονική, η οποία πρέπει να της αντιπαρέλθει τον συνδυασμό κατασκευών και σχεδιασμού με αντοχή και αειφορία.
Οι δύο εύφημες μνείες απονεμήθηκαν στη συμμετοχή του Βατικανού με τίτλο «Ανοικτό Έργο», που παραπέμποντας στο ομώνυμο έργο του Ουμπέρτο Έκο ευαγγελίζεται έναν χώρο ανοιχτό στην επικοινωνία και την παραγωγή μηνύματος στις νέες προκλήσεις της φύσης, των προβλημάτων της συλλογικότητας και της νέας πρόκληση για την ανθρώπινη ζωή που φέρνει η Τεχνητή Νοημοσύνη. Η δεύτερη μνεία πάει στο Βρετανικό Περίπτερο (GBR: Geology of Brittanic Repair, Γεωλογία των Βρετανικών Αποζημιώσεων), που αντιμετωπίζει την παραγωγή ανισοτήτων και την περιβαλλοντική υποβάθμιση μέσω των αρχιτεκτονικών επιλογών και επιχειρεί μια αποκατάστασή τους.
Στη συλλογικότητα Canal Cafe των Diller Scofidio +Renfro, Natural Systems Utilities, SODAI, Aaron Betsky, Davide Oldani, απονεμήθηκε Χρυσός Λέων για την καλύτερη συμμετοχή και Αργυρός Λέων για πιο ελπιδοφόρα συμμετοχή στο έργο των Κέιτ Κρόφορντ και Βλάνταν Τζόκερ «Υπολογίζοντας τις Αυτοκρατορίες: μια γενεαλογία Τεχνολογίας και Δύναμης από το 1500» (Calculating Empires: A Genealogy of Technology and Power Since 1500.)
Επιπλέον Χρυσός Λέοντας απονεμήθηκε για το σύνολο του έργου τους στην πρωτοπόρα Αμερικανίδα φιλόσοφο της τεχνολογίας Ντόρα Χάραγουεϊ και στον Ιταλό αρχιτέκτονα και σχεδιαστή Ίταλο Ρότα.
Ιδιαίτερα ξεχωριστή θέση στη φετινή Μπιενάλε, που κατά κάποιον τρόπο έδιναν και τον τόνο στις τάσεις που κυριάρχησαν στη φετινή διοργάνωση, είχαν τα Περίπτερα της Βρετανίας, της Γαλλίας, της Γερμανίας, των ΗΠΑ και της Αυστρίας, που το καθένα με τον δικό του διάτορο τόνο θίγει ένα από τα προκλητικά ζητήματα που απασχολεί τη σύγχρονη αρχιτεκτονική και τα θέματα της φύσης, της συλλογικότητας και της «επίνοιας», που έθεσε ο επιμελητής. Η δημιουργία ενός χαλαρωτικού περιβάλλοντος στο αμερικανικό Περίπτερο, έρχεται να συναντήσει τις δυσοίωνες εικόνες της κλιματικής κρίσης και των κοινωνικών ζητημάτων που αντιμετωπίζει το γαλλικό, με τις αδυσώπητες προβλέψεις για την υπερθέρμανση που το γερμανικό επισημαίνει και τη χρήση των χοϊκών υλικών και της πολιτικής άποψης (σχέδια για ανακατασκευή της πολύπαθος Γάζας και για τον τάφο του Λουμούμπα) που οι συντελεστές που επέλεξε η Βρετανία για να την εκπροσωπήσουν.
Η πολιτική, άλλωστε, για άλλον έναν χρόνο έκανε την εμφάνισή της. Κλειστά παρέμειναν τα εθνικά περίπτερα της αποκλεισμένης Ρωσίας και του Ισραήλ, που επέλεξε να μην εκπροσωπηθεί, καθώς πέρυσι με ηχηρό τρόπο οι διαδηλωτές ενάντια στην επιχείρηση στη Γάζα εμπόδισαν το άνοιγμα του Περιπτέρου του στην Μπιενάλε Εικαστικών. Πολιτική άλλωστε είναι στη βάση της κι η θεωρητική θέση του αυστριακού Περιπτέρου, που πραγματεύεται το πρόβλημα στέγης στη Ρώμη και τη Βιέννη και τις αυτοδιαχειριζόμενες λύσεις, έως και καταλήψεις κι επαναχρήσεις εγκαταλελειμμένων εγκαταστάσεων για τη δημιουργία κοινωνικών και κοινοτικών δομών συμβίωσης και συνεργασίας, που ανθίστανται στους κρατικούς και συχνά ασύδοτους μηχανισμούς της αγοράς.
Η γενική εικόνα της Μπιενάλε μας κάνει να σκεφθούμε πως εάν στην Αισθητική του ο Χέγκελ δεν συμπεριελάμβανε την αρχιτεκτονική, λόγω της λειτουργικής παραμέτρου της και του εξωτερικού χαρακτήρα των καλλιτεχνικών λεπτομερειών, σαν απλή διακόσμηση, στα κτήρια, βλέποντας σήμερα τα εκθέματα των σύγχρονων αρχιτεκτόνων, όπως παρουσιάζονται στις προτάσεις της Μπιενάλε (π.χ. στο Περίπτερο της Ουρουγουάης, ακόμη και στο στήσιμο της καταγραφής των επιτευγμάτων των οικολογικών κατασκευών σε αυτό της Ισπανίας), μάλλον θα μετέβαλε γνώμη. Γιατί η πλειονότητα των προτάσεων, η εγκατάσταση και ο χαρακτήρας τους δύσκολα θα μπορούσαμε να πούμε ότι δεν έχουν σαφή εικαστικό σκεπτικό και χαρακτηριστικά. Έστω κι εάν το θεωρητικό τους υπόβαθρο εκκινεί από τα προβλήματα και τις προκλήσεις που θέτουν στην αρχιτεκτονική τα νέα οικιστικά, πολεοδομικά και φυσικά περιβάλλοντα, η αλλαγή του κλίματος και οι άλλες οικολογικές προκλήσεις, που επηρεάζουν άμεσα τον σχεδιασμό και την εκτέλεση των έργων.
Άλλωστε και η νέα τεχνολογία των υλικών, η πλαστικότητα και ελαφρότητά τους, που δεν περιορίζει τη σχεδιαστική ελευθερία με τις παραδοσιακές δομικές και στατικές ανάγκες, έχει μεταβάλει κατά πολύ τον σχεδιασμό κι έχει δώσει ελευθερία στον αρχιτέκτονα να ξεφύγει από την αναγκαστική σύμπλευση της εξωτερικής εμφάνισης με τη δομοστατική σύνθεση της κατασκευής. Κάτι που μεγάλοι αρχιτέκτονες εκμεταλλεύθηκαν στο έπακρο για να δώσουν μνημειώδη κτήρια και άλλες κατασκευές με πιο ελεύθερες γραμμές και σχήματα. Επιπλέον, η βελτίωση της τεχνολογίας των υλικών συνέπεσε και με το κίνημα του μεταμοντερνισμού, που μετατοπίστηκε από την αυστηρότητα του μοντέρνου και της αποστροφής του για το περιττό decorum.
Σήμερα, όμως και τούτο γίνεται ορατό στα περισσότερα εκθέματα της Μπιενάλε, οι περιβαλλοντικές και κλιματικές ανάγκες, η ραγδαία αύξηση της πληθυσμιακής συγκέντρωσης στις μεγαλουπόλεις, η εισαγωγή της τεχνολογίας αιχμής κι ιδίως της Τεχνητής Νοημοσύνης στον χώρο του σχεδιασμού, θέτουν νέα ζητήματα και πραγματικές προκλήσεις για τους αρχιτέκτονες. Η ανάγκη για διεύρυνση του οικιστικού χώρου, που είτε δημιουργεί παρεμβάσεις με οικολογικές συνέπειες, είτε σκοντάφτει στους χωρικούς περιορισμούς του εδάφους ή ακόμη και σε κοινωνικές κι οικιστικές πιέσεις, έχουν οδηγήσει πολλούς αρχιτέκτονες να αλλάξουν τη θεωρητική κι ιδεολογική προσέγγισή τους απέναντι στο ίδιο το περιεχόμενο της αρχιτεκτονικής επιστήμης. Όλο και περισσότεροι στρέφονται στην παραδοσιακή οικοδομική και τα υλικά, ως ένα συμβιωτικό παράδειγμα για τη συνύπαρξη ανθρώπινης δραστηριότητας και περιβάλλοντος, χρησιμοποιώντας όλο και περισσότερο ανακυκλώσιμα και φιλικά προς το περιβάλλον υλικά. Ακόμη και υλικά περιορισμένης και φθαρτής χρήσης, που αμφισβητούν τη μονιμότητα της κατασκευής. Ή στοχεύουν στη δημιουργία μιας άλλης λειτουργικότητας της αρχιτεκτονικής, ως ενός καταφυγίου χαλαρωτικού από την οχλοβοή της πόλης και τον θόρυβο του σύγχρονου τρόπου ζωής. Και φυσικά η ανάγκη της ανάπλασης και της εκ νέου απόδοσης σε νέες χρήσεις και στο κοινωνικό σύνολο χώρων, υποδομών, κατασκευών, αλλά και εκτάσεων αστικών ολόκληρων, αποτρέποντας αφ’ ενός τη φθορά και την υποβάθμιση/περιθωριοποίησή της κι από την άλλη ικανοποιώντας τις αυξανόμενες ανάγκες κατοίκων, κοινωνικών/επαγγελματικών ομάδων.
Σε μια τέτοια λογική εντάσσεται κι η ελληνική συμμετοχή, με την πρόταση για την ανάπλαση των βενετσιάνικων Νεωρίων στα Χανιά και το Ηράκλειο.
Η 19η διοργάνωση της Μπιενάλε επιβεβαιώνει σαφώς αυτές τις νέες τάσεις. Ιδίως στην κεντρική έκθεση του Αρσενάλε, που αντικατοπτρίζει την πρόθεση και τη ματιά του επιμελητή, οι κατασκευές από τέτοια ξύλινα η αλλά οικολογικά υλικά, οι θόλοι και τα «κουκούλια», η σύγκριση της παραδοσιακής τεχνικής με τη ρομποτική και του κλασικού σχεδιασμού με την Τεχνητή Νοημοσύνη, τα ολογράμματα και τον ουτοπισμό του σχεδίου μεγάλης κλίμακας και η κατασκευή μικρο-κηπων (κήπων τσέπης), σαν μια εναλλακτική της βαθμιαίας εξαφάνισης των ορίων του περιαστικού δάσους και ως απάντηση στην υπερθέρμανση αντιπαρατίθενται διαρκώς.
Η 19η Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας εγκαινιάζεται σήμερα, 10 Μαΐου, και θα διαρκέσει έως τις 23 Νοεμβρίου 2025.
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
