Αναζωπυρώνεται ο δημόσιος διάλογος στη Γερμανία σε σχέση με τους σχεδιαζόμενους δημοσιονομικούς κανόνες στην ΕΕ, ενόψει της συνάντησης του Eurogroup στις 13 Ιουλίου.

Σύμφωνα με δημοσίευμα του Ινστιτούτου της γερμανικής Οικονομίας (IW), η συζητούμενη μεταρρύθμιση των δημοσιονομικών κανόνων της ΕΕ θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια πιο χαλαρή δημοσιονομική πολιτική. Μια απλή ανάλυση της βιωσιμότητας του χρέους δείχνει ότι αυτό θα δημιουργούσε κινδύνους για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα, ιδίως στη Γαλλία και την Ιταλία, τονίζεται από το γερμανικό οικονομικό think tank.

Στον απόηχο της πανδημίας τoυ κορονοϊού και εν μέσω ενεργειακής κρίσης, η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) αντιμετωπίζει τεράστιες προκλήσεις. Ταυτόχρονα, η επίτευξη των κύριων στόχων της ΕΕ για ανάπτυξη, ανταγωνιστικότητα, επενδύσεις στον μετασχηματισμό και βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους μοιάζει με τετραγωνισμό του κύκλου.

Από τη μία πλευρά, υπάρχουν υψηλές ανάγκες δαπανών για βασικούς στόχους όπως ο πράσινος και ψηφιακός μετασχηματισμός, η άμυνα και η μείωση των εξαρτήσεων στην ενέργεια και την εφοδιαστική αλυσίδα.

Από την άλλη πλευρά, το υψηλό δημόσιο χρέος περιορίζει τον δημοσιονομικό χώρο και υπάρχει ο κίνδυνος να επιβαρυνθεί το κράτος με όλο και περισσότερα καθήκοντα, ιδίως στη βιομηχανική πολιτική. Η άνοδος των επιτοκίων έχει επιδεινώσει αυτή τη σύγκρουση στόχων.

Η αποφυγή κρίσης δημοσίου χρέους αποτελεί προτεραιότητα

Η δημοσιονομική κατάσταση είναι επομένως περιορισμένη και είναι πιθανό να παραμείνει έτσι μεσοπρόθεσμα, σημειώνει το Ινστιτούτο της γερμανικής Οικονομίας. Είναι αμφίβολο πώς μπορούν να χρηματοδοτηθούν οι ανάγκες για δαπάνες χωρίς να τεθεί σε κίνδυνο η βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους, ιδίως στις υπερχρεωμένες χώρες.

Εάν η δημοσιονομική πολιτική αποδειχθεί πολύ χαλαρή για να διασφαλίσει βιώσιμα δημοσιονομικά, θα μπορούσε να υπάρξει κρίση δημόσιου χρέους - και πολύ πιθανόν μια ευρύτερη χρηματοπιστωτική κρίση. Μια τέτοια κρίση θα αποδυνάμωνε σημαντικά την ΕΕ και θα υπονόμευε θεμελιωδώς τους διακηρυγμένους στόχους. Ως εκ τούτου, η αποφυγή μιας κρίσης δημόσιου χρέους πρέπει να είναι η ύψιστη προτεραιότητα της ΕΕ. Οι προαναφερόμενοι στόχοι μπορούν να επιδιωχθούν μόνο εάν δεν τεθεί σε κίνδυνο η βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους.

Για τον λόγο αυτό, η ορθή λειτουργία του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης αποτελεί βασικό μέλημα για την ΕΕ. Στην τρέχουσα μορφή του, το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης δεν είναι πλέον κατάλληλο για τον σκοπό αυτό. Επομένως, είναι απαραίτητη μια υγιής μεταρρύθμιση του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης που θα βοηθά επίσης τα υπερχρεωμένα κράτη μέλη να επιτύχουν και να διατηρήσουν τη δημοσιονομική βιωσιμότητα.

Τι προτείνει η Κομισιόν

Στο πλαίσιο της συζήτησης για τη μεταρρύθμιση, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε τη νομοθετική της πρόταση για τη μεταρρύθμιση του Συμφώνου Σταθερότητας τον Απρίλιο του 2023.

Ενώ αυτή προβλέπει ότι θα διατηρηθούν τα κριτήρια του Μάαστριχτ για μέγιστο ποσοστό δημόσιου χρέους 60% και ποσοστό ελλείμματος 3%, θα καταργηθεί ο ισχύων κανόνας μείωσης του χρέους, ο λεγόμενος κανόνας 1/20. Η κεντρική αλλαγή είναι η εισαγωγή ειδικών δημοσιονομικών-διαρθρωτικών σχεδίων ανά χώρα, των οποίων η μεταβλητή ελέγχου θα είναι οι καθαρές πρωτογενείς δαπάνες και τα οποία θα καλύπτουν περίοδο τεσσάρων έως επτά ετών. Για την αξιολόγηση της αξιοπιστίας των σχεδίων, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα διενεργούσε αναλύσεις βιωσιμότητας του χρέους.

Ως προστατευτικά κιγκλιδώματα, η Κομισιόν απαιτεί ότι:

• Ο λόγος του δημόσιου χρέους πρέπει να είναι χαμηλότερος στο τέλος του χρονικού ορίζοντα των σχεδίων από ό,τι στην αρχή
• Οι χώρες που βρίσκονται σε διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος πρέπει να μειώνουν το έλλειμμά τους κατά 0,5 % του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ) ετησίως, εφόσον το έλλειμμα υπερβαίνει το 3 % του ΑΕΠ.

Αν και η πρόταση μεταρρύθμισης έχει σημαντικά πλεονεκτήματα στη θεωρία, όπως ο μεσοπρόθεσμος προσανατολισμός των σχεδίων, υπάρχουν προβλήματα που θα είναι σημαντικά για την πρακτική εφαρμογή της, τονίζει το γερμανικό think tank. Πρόκειται κυρίως για την ευρεία διακριτική ευχέρεια της Κομισιόν, η οποία καθίσταται επίσης δυνατή λόγω της εξάρτησης των αναλύσεων βιωσιμότητας του χρέους από υποθέσεις. Θα μπορούσε να συμβάλει σε μια πιο χαλαρή ανάπτυξη της δημοσιονομικής πολιτικής στα κράτη - μέλη από ό,τι θεωρείται σήμερα.

Ανάλυση βιωσιμότητας του χρέους

Για να εκτιμήσει κανείς πώς οι λιγότερο φιλόδοξες προσπάθειες εξυγίανσης θα επηρέαζαν τη δημοσιονομική πολιτική στην ΕΕ, από πλευράς του Ινστιτούτου της γερμανικής Οικονομίας διεξάγεται μια απλή ανάλυση βιωσιμότητας του δημόσιου χρέους.

Ο δείκτης δημόσιου χρέους μετρά τον λόγο του δημόσιου χρέους προς το ΑΕΠ.

Εάν το μέσο ονομαστικό επιτόκιο του δημόσιου χρέους αυξηθεί, αυξάνεται και ο λόγος του δημόσιου χρέους. Εάν ο ρυθμός αύξησης του ονομαστικού ΑΕΠ αυξηθεί ή το πρωτογενές ισοζύγιο (πλεόνασμα του προϋπολογισμού χωρίς πληρωμές τόκων) βελτιωθεί, ο λόγος του δημόσιου χρέους μειώνεται.

Οι προσομοιώσεις πραγματοποιούνται για τρία σενάρια: ένα βασικό σενάριο, ένα μεσαίο σενάριο και ένα απαισιόδοξο σενάριο.

Και στα τρία σενάρια, οι υποθέσεις για την ονομαστική ανάπτυξη είναι στενά ευθυγραμμισμένες με τις προβλέψεις του ΔΝΤ για τα επόμενα έτη.

Τα σενάρια διαφέρουν ως προς τις υποθέσεις τους για την εξέλιξη των (πρωτογενών) δημοσιονομικών ισοζυγίων και των μέσων επιτοκίων του δημόσιου χρέους.

Σε σύγκριση με το βασικό σενάριο, το οποίο βασίζεται επίσης σε μεγάλο βαθμό στις προβλέψεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ), το απαισιόδοξο σενάριο υποθέτει σημαντικά πιο χαλαρή δημοσιονομική πολιτική και, κατά συνέπεια, υψηλότερα ασφάλιστρα κινδύνου για τα επιτόκια. Το μεσαίο σενάριο βρίσκεται μεταξύ του βασικού σεναρίου και του απαισιόδοξου σεναρίου όσον αφορά την κατεύθυνση της δημοσιονομικής πολιτικής.

Προβλέψεις

• Η Γαλλία προκαλεί ανησυχία. Ξεκινώντας από το 113% του ΑΕΠ (2021), ο λόγος του δημόσιου χρέους στην προσομοίωση αυξάνεται σημαντικά σε πάνω από 129% ακόμη και στο βασικό σενάριο, στην απαισιόδοξη περίπτωση ακόμη και σε πάνω από 147% του ΑΕΠ (2030) λόγω της χαμηλής εξυγίανσης και της σχετικά αδύναμης ανάπτυξης.
• Η κατάσταση στην Ιταλία είναι επίσης τεταμένη. Ξεκινώντας από το 151% του ΑΕΠ το 2021, ακόμη και το βασικό σενάριο δεν καταφέρνει να μειώσει τον λόγο του δημόσιου χρέους - κυρίως λόγω της αδύναμης ανάπτυξης και των σχετικά υψηλών επιτοκίων. Στο απαισιόδοξο σενάριο, αυξάνεται ακόμη και σε πάνω από 168% του ΑΕΠ το 2030.
• Τα πράγματα φαίνονται καλύτερα στην Ισπανία και τη Γερμανία. Στο βασικό σενάριο, ο λόγος του δημόσιου χρέους μειώνεται, στη Γερμανία μάλιστα σημαντικά. Στο απαισιόδοξο σενάριο, ωστόσο, παρατηρείται αύξηση και στις δύο χώρες έως το 2030, στην Ισπανία κατά σχεδόν 10 ποσοστιαίες μονάδες.
• Οι προοπτικές για την Ελλάδα και την Πορτογαλία είναι εκπληκτικά θετικές. Και στις δύο χώρες, ο λόγος του δημόσιου χρέους μειώνεται και στα τρία σενάρια. Ακόμη και στο απαισιόδοξο σενάριο, παρατηρείται μείωση κατά περίπου 30 ποσοστιαίες μονάδες στην Ελλάδα και κατά περίπου 20 ποσοστιαίες μονάδες στην Πορτογαλία έως το 2030. Πίσω από αυτό κρύβεται μια σχετικά πειθαρχημένη δημοσιονομική πολιτική και στις δύο χώρες, η οποία υποστηρίζεται στην Ελλάδα από τα χαμηλά επιτόκια και στην Πορτογαλία από τη σχετικά υψηλή ανάπτυξη.

Στόχος: Εξασφάλιση δημοσιονομικής βιωσιμότητας

Τα παραδείγματα της Ελλάδας και της Πορτογαλίας δείχνουν ότι είναι δυνατόν να συνδυαστεί μια ισχυρή δημοσιονομική θέση με οικονομική ανάπτυξη ακόμη και σε πρώην ευάλωτες χώρες - καθώς και οι δύο χώρες συνεχίζουν να επωφελούνται από ολοκληρωμένες μεταρρυθμίσεις, τονίζεται από το IW.

Όμως, για τις χώρες με ασθενέστερη δημοσιονομική θέση, η ανάλυση της βιωσιμότητας του χρέους μας δείχνει ότι η έλλειψη προσπαθειών εξυγίανσης θα έθετε τον λόγο του δημόσιου χρέους σε σημαντικά ανοδική πορεία. Τότε η δημοσιονομική στάση των χωρών αυτών δεν θα μπορούσε πλέον να θεωρηθεί βιώσιμη από τις χρηματοπιστωτικές αγορές. Στα πιο απαισιόδοξα σενάριά τα οποία εξετάζει το γερμανικό think tank, όλα τα εξεταζόμενα κράτη - μέλη δεν θα ήταν σε θέση να ανταποκριθούν στο κριτήριο του Μάαστριχτ για έναν λόγο χρέους που δεν θα υπερβαίνει το 60% του ΑΕΠ, το οποίο εξακολουθεί επίσης να αποτελεί μέρος της πρότασης μεταρρύθμισης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ακόμη χειρότερα, απομακρύνονται από αυτόν τον στόχο. Αυτό που χρειάζεται, επομένως, είναι ένα Σύμφωνο Σταθερότητας με σαφείς προστατευτικές μπάρες, συμπεριλαμβανομένων και ποσοτικών.

Τα αποτελέσματα καθιστούν σαφές ότι απαιτείται προσοχή στη χρηματοδότηση ακόμη και των πιο επιθυμητών επενδύσεων με νέο δημόσιο χρέος, εάν δεν διασφαλίζεται ότι αυτές θα προωθήσουν την ανάπτυξη. Αυτό ισχύει επίσης σε μεγάλο βαθμό για τις δαπάνες για τον πράσινο μετασχηματισμό, τη βιομηχανική πολιτική και την άμυνα. Γενικές εξαιρέσεις για επενδύσεις με την έννοια του λεγόμενου χρυσού (ή πράσινου) κανόνα δεν προβλέπονται επομένως ορθώς στην πρόταση της Επιτροπής.

Εν κατακλείδι, σύμφωνα με το IW, μια υγιής μεταρρύθμιση του Συμφώνου Σταθερότητας που βοηθά επίσης τα υπερχρεωμένα κράτη μέλη να επιτύχουν και να διατηρήσουν τη δημοσιονομική βιωσιμότητα αποτελεί σημαντικό δομικό στοιχείο για την ανακούφιση από το δίλημμα της δημοσιονομικής πολιτικής της ΕΕ.