Ροή
Η ρωσο-ουκρανική κρίση έφερε, για άλλη μια φορά, στο προσκήνιο της συζήτησης την ενεργειακή εξάρτηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) από τη Ρωσία. Η Ρωσία είναι ο μεγαλύτερος εξαγωγέας πετρελαίου, φυσικού αερίου και άνθρακα στην ΕΕ (σύμφωνα με την τριμηνιαία έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την αγορά φυσικού αερίου, το μερίδιο του ρωσικού φυσικού αερίου στις εισαγωγές φυσικού αερίου της ΕΕ ήταν 41% το τρίτο τρίμηνο του 2021). Λαμβάνοντας υπόψη τη συνεχή άνοδο των τιμών και τις δυσοίωνες προβλέψεις σχετικά με τις μελλοντικές εξελίξεις, η Ευρώπη χρειάζεται να μειώσει την ενεργειακή της εξάρτηση και να συνεχίσει με συνέπεια την εφαρμογή της Πράσινης Συμφωνίας, τμήματα της οποίας μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την επίτευξη των στόχων της ενεργειακής ανεξαρτησίας. Με την Πράσινη Συμφωνία, η ΕΕ έχει ήδη λάβει (σιωπηρά) μέτρα για τη μείωση της εξάρτησης από τις εισαγωγές ενέργειας – αν και η προσπάθεια εκτείνεται αρκετά χρόνια στο μέλλον, τουλάχιστον μέχρι το 2050, όταν η ΕΕ θέλει να είναι κλιματικά ουδέτερη.
Στις 18 Μαΐου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε το σχέδιο REPowerEU, την απάντησή της ΕΕ στη τρέχουσα κρίση στην παγκόσμια αγοράς ενέργειας. Το σχέδιο απαντά σε μια διπλή πρόκληση που αντιμετωπίζει η ΕΕ: την εξάρτηση της από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα και την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Τα μέτρα του REPowerEU περιέχουν όλα τα βασικά συστατικά για τη μείωση της εξάρτησης από τις εισαγωγές ενέργειας και εντείνουν τη δράση της ΕΕ για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Μεταξύ άλλων τα μέτρα αποσκοπούν στην εξοικονόμηση ενέργειας, στη διαφοροποίηση του ενεργειακού εφοδιασμού, καθώς και στην επιτάχυνση της ανάπτυξης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για την αντικατάσταση των ορυκτών καυσίμων στα σπίτια, στη βιομηχανία και στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Μέσω του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (Recovery and Resilience Facility), το σχέδιο υποστηρίζει τον συντονισμένο σχεδιασμό και τη χρηματοδότηση διασυνοριακών και εθνικών υποδομών, καθώς και ενεργειακών έργων και μεταρρυθμίσεων.
Το REPowerEU στοχεύει σε αυξημένα μακροπρόθεσμα μέτρα ενεργειακής απόδοσης, συμπεριλαμβανομένης της αύξησης από 9% σε 13% του δεσμευτικού στόχου ενεργειακής απόδοσης στο πλαίσιο του σχεδίου «Fit for 55» της νομοθεσίας για την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Προβλέπει επίσης αλλαγές συμπεριφοράς που θα μπορούσαν να μειώσουν τη ζήτηση φυσικού αερίου και πετρελαίου κατά 5%. Τα κράτη μέλη παροτρύνονται να χρησιμοποιήσουν φορολογικά μέτρα για την προώθηση της εξοικονόμησης ενέργειας (π.χ. μειωμένοι συντελεστές ΦΠΑ σε ενεργειακά αποδοτικά συστήματα θέρμανσης, μόνωση κτιρίων κ.ά.). Όσον αφορά τη διαθεσιμότητα φυσικού αερίου και υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG), η νέα Ενεργειακή Πλατφόρμα της ΕΕ (EU Energy Platform) αναμένεται να επιτρέψει εθελοντικές κοινές αγορές φυσικού αερίου, LNG και υδρογόνου συγκεντρώνοντας τη ζήτηση, βελτιστοποιώντας τη χρήση της υποδομής και συντονίζοντας την προσέγγιση των προμηθευτών.
Η Επιτροπή, στο πλαίσιο του σχεδίου για την ενεργειακή μετάβαση «Fit for 55», προτείνει να αυξηθεί ο βασικός στόχος του 2030 για την διείσδυση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο ενεργειακό μίγμα από 40% σε 45%. Έμφαση δίνεται στο ρόλο των κτιρίων και των μεταφορών στην επίτευξη του στόχου. Το REPowerEU, ενισχύει την επίτευξη του στόχου μέσω μιας ειδικής στρατηγικής της ΕΕ για την ηλιακή ενέργεια που στοχεύει στον διπλασιασμό της φωτοβολταϊκής ισχύος έως το 2025 και στην εγκατάσταση 600 GW έως το 2030. Η πρωτοβουλία Solar Rooftop Initiative στοχεύει σε μια σταδιακή νομική υποχρέωση για εγκατάσταση ηλιακών συλλεκτών σε νέα δημόσια και εμπορικά κτίρια και νέα κτίρια κατοικιών. Επιπλέον, προβλέπεται ένας στόχος 10 εκατομμυρίων τόνων εγχώριας παραγωγής υδρογόνου από ανανεώσιμες πηγές και 10 εκατομμυρίων τόνων εισαγωγών έως το 2030, για να αντικαταστήσουν το φυσικό αέριο, τον άνθρακα και το πετρέλαιο σε βιομηχανίες και τομείς μεταφορών που είναι δύσκολο να απελευθερωθούν από τον άνθρακα.
Η επίτευξη των στόχων του REPowerEU απαιτεί πρόσθετη επένδυση 210 δισεκατομμυρίων ευρώ από τώρα έως το 2027. Η μείωση των ρωσικών εισαγωγών ορυκτών καυσίμων μπορεί να εξοικονομήσει σχεδόν 100 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως για την ΕΕ. Οι επενδύσεις αυτές πρέπει να καλύπτονται από τον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα, καθώς και σε εθνικό, διασυνοριακό και Ευρωπαϊκό επίπεδο. Για την υποστήριξη του σχεδίου REPowerEU, 225 δισεκατομμύρια ευρώ είναι ήδη διαθέσιμα σε δάνεια στο πλαίσιο του RRF. Επιπλέον, η Επιτροπή προτείνει την αύξηση του χρηματοδοτικού κονδυλίου RRF με 20 δισεκατομμύρια ευρώ σε επιχορηγήσεις από την πώληση δικαιωμάτων εκπομπής του συστήματος εμπορίας εκπομπών της ΕΕ (ETS). Ως εκ τούτου, το ETS θα υπηρετήσει ένα διπλό σκοπό: μείωση των εκπομπών ρύπων αλλά και συγκέντρωση κεφαλαίων για την επίτευξη ενεργειακής ανεξαρτησίας.
Αν και τα παραπάνω αποτελούν πολιτικές αποφάσεις σε επίπεδο ΕΕ προς τη σωστή κατεύθυνση, θέτουν σημαντικές προκλήσεις για τη χάραξη και την εφαρμογή πολιτικών σε επίπεδο Κρατών Μελών της ΕΕ. Τα ανακοινωθέντα σχέδια απαιτούν ταχεία ενημέρωση των εθνικών ενεργειακών στρατηγικών και της σχετικής νομοθεσίας. Η ενεργειακή απεξάρτηση της ΕΕ από τη Ρωσία απαιτεί αυξημένη ικανότητα αποθήκευσης φυσικού αερίου και ικανότητα εισαγωγής LNG πριν από τον επόμενο χειμώνα. Η κύρια ικανότητα εισαγωγής και αποθήκευσης LNG εντοπίζεται στην Ισπανία, αλλά η σύνδεση της Ιβηρικής Χερσονήσου με το υπόλοιπο ευρωπαϊκό δίκτυο φυσικού αερίου είναι περιορισμένη. Άλλοι σημαντικοί εισαγωγείς LNG περιλαμβάνουν τη Γαλλία, την Ιταλία, την Ολλανδία και το Βέλγιο. Η αυξημένη ικανότητα εισαγωγής και αποθήκευσης LNG πρέπει να αναπτυχθεί γρήγορα σε άλλα κράτη μέλη της ΕΕ. Η ανταπόκριση της Ελλάδας σε αυτό το θέμα ήταν γρήγορη. Ενδεικτικό είναι το σήμα εκκίνησης για τις εργασίες κατασκευής της Πλωτής Μονάδας Αποθήκευσης και Αεριοποίησης(FSRU) LNG στην Αλεξανδρούπολη στις 3 Μαΐου. Η μονάδα FSRU Αλεξανδρούπολης θα έχει χωρητικότητα 153.500 κυβικά μέτρα LNG. Θα συνδεθεί με το Εθνικό Σύστημα Μεταφοράς Φυσικού Αερίου της Ελλάδας με αγωγό μήκους 28 χλμ. Το αεριοποιημένο LNG θα καταλήγει στις αγορές της Ελλάδας, της Βουλγαρίας και της ευρύτερης περιοχής. Ωστόσο, αυτή η επιλογή ενέχει τον κίνδυνο λανθασμένης αποτίμησης αξίας (stranded assets) εάν εξεταστεί ένα μακροπρόθεσμο όραμα για την ενεργειακή υποδομή και τη μακροχρόνιά χρήση LNG. Ως εκ τούτου, οι βραχυπρόθεσμοι στόχοι ενεργειακής ασφάλειας πρέπει να αξιολογηθούν έναντι των μακροπρόθεσμων στόχων απεξάρτησης από τον άνθρακα (decarbonization).
Οι προσπάθειες και οι στόχοι της ΕΕ για τη διείσδυση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στοχεύουν κυρίως στο μείγμα παραγωγής ενέργειας, καθώς η ηλεκτροδότηση πρόκειται να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο στην ενεργειακή μετάβαση. Ωστόσο, η επίτευξη των στόχων για το κλίμα απαιτεί σημαντικές επενδύσεις σε τομείς «έντασης ενέργειας» και σε βιομηχανίες «δύσκολες» ως προς την ικανότητα τους να απαλλαγούν γρήγορα και αποτελεσματικά από τα ορυκτά καύσιμα (π.χ. χάλυβας, τσιμέντο, βαριές μεταφορές). Η έλλειψη χρηματοδότησης σε τομείς εκτός της παραγωγής ενέργειας σχετίζεται με την έλλειψη ικανής κλίμακας στις διαθέσιμες εναλλακτικές τεχνολογίες και στο φαινόμενο του «παραγκωνισμού» (crowding out) τους από τις τεχνολογίες που σχετίζονται με την παραγωγή ενέργειας από αιολική ή/και ηλιακή ενέργεια. Εάν οι επενδύσεις αυτές δεν γίνουν άμεσα, οι αντίστοιχες βιομηχανίες κινδυνεύουν να αντιμετωπίσουν ένα δυσβάσταχτο κόστος παραγωγής στο άμεσο μέλλον, και η Ευρώπη συνολικά κινδυνεύει να μην πετύχει τους στόχους για το κλίμα και την ενεργειακή ανεξαρτησία.
Οι βελτιώσεις της ενεργειακής απόδοσης προβλέπεται να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην επίτευξη των στόχων του πλάνου REPowerEU. Ενώ τα μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας μπορούν να έχουν τεράστιο αντίκτυπο στη μείωση των εκπομπών ρύπων διοξειδίου το άνθρακα, είναι πιο δύσκολο να δομηθούν με τρόπο που να τα καθιστά ελκυστικά για χρηματοδότηση. Ως αποτέλεσμα πολλοί κλάδοι αδυνατούν να βρουν κεφάλαια προκειμένου να προχωρήσουν σε έργα ενεργειακής εξοικονόμησης και βελτίωσης απόδοσης.
Η αύξηση της συνολικής παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και η υψηλή διείσδυση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο σύστημα, απαιτεί επενδύσεις και ανάπτυξη υποδομών (δίκτυα) καθώς και σημαντική αύξηση της χωρητικότητας των δικτύων ηλεκτρικής ενέργειας. Η επέκταση των δικτύων της ΕΕ για να καλύψει μεγαλύτερες περιοχές της αγοράς συνεπάγεται μετάβαση σε πολυεθνικά υπερ-δίκτυα και -συστήματα υψηλής τάσης για μεταφορά μεγάλων αποστάσεων. Η μεταβλητότητα στην παραγωγή ενέργειας από αιολική και ηλιακή ενέργεια θέτει επιπρόσθετες προκλήσεις σχετικά με την ικανότητα των δικτύων να λειτουργούν αξιόπιστα και αποτελεσματικά.
Η εφαρμογή του REPowerEU και η επίτευξη των κλιματικών στόχων της ΕΕ θέτει προκλήσεις και για τις αγορές εργασίας και τις εφοδιαστικές αλυσίδες στην Ευρώπη. Οι απαιτήσεις για νέες δεξιότητες αφορούν σύγχρονες μεθόδους σχεδιασμού και κατασκευής, ανάπτυξη και χρήση νέων υλικών και τεχνολογιών, νέες ενεργειακά αποδοτικές τεχνικές λύσεις, ανάπτυξη και χρήση μετρήσεων ενεργειακής απόδοσης και εκπομπών άνθρακα, μεταξύ άλλων. Πρόσθετες δεξιότητες που θα απαιτούνται σχετίζονται με νομοθετικές και ρυθμιστικές απαιτήσεις. Επιπλέον, θα απαιτηθούν ενημερωμένες τεχνικές γνώσεις και δεξιότητες όπως η επίλυση προβλημάτων, η αυτοδιαχείριση και οι δεξιότητες επιχειρηματικότητας. Συνολικά, αναμένεται να παρατηρηθεί αύξηση της ζήτησης για διατομεακή γνώση. Η προσαρμογή στις νέες ανάγκες και απαιτήσεις της αγοράς εργασίας και η υιοθέτηση των νέων δεξιοτήτων απαιτεί χρόνο και ευελιξία από τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, από τους εργαζόμενους και τους κλάδους και τις επιχειρήσεις που τις χρειάζονται. Αυτό μπορεί να καθυστερήσει την εφαρμογή του REPowerEU ή της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Επιπλέον, εάν η εφαρμογή των σχεδίων προκαλούν «βίαιες» αλλαγές για το εργατικό δυναμικό και τους παραγωγικούς τομείς μπορεί να οδηγήσουν σε κοινωνικές εντάσεις, συμφόρηση στις εφοδιαστικές αλυσίδες (προσφορά) και στρεβλώσεις στην αγορά.
Αυτές οι δυσμενείς επιπτώσεις μπορούν να αποφευχθούν με την έγκαιρη υιοθέτηση κατάλληλων πολιτικών για τη βιομηχανία, την εκπαίδευση και την αγορά εργασίας. Αυτές θα πρέπει να στοχεύουν στη δημιουργία ροών μεταξύ των κλάδων στους οποίους θα πραγματοποιηθούν οι παρεμβάσεις/επενδύσεις (ενέργεια, μεταφορές, κτλ.) και την εγχώρια οικονομία. Κατάλληλες πολιτικές πρέπει επίσης να στοχεύσουν στην προώθηση της έρευνας, της εκπαίδευσης και της τεχνολογίας, καθώς και στην προώθηση πρακτικών για την ενδυνάμωση της εγχώριας εφοδιαστικής αλυσίδας, των καινοτόμων και νεοφυών επιχειρήσεων, την ποιοτική αναβάθμιση του εργατικού δυναμικού, τον εκσυγχρονισμό της δημόσιας διοίκησης και του φορολογικού συστήματος. Τέτοιες πολιτικές μπορεί να υποστηρίξουν την απομάκρυνση της οικονομικής βάσης από την κατανάλωση και την αναζήτηση προσόδων (rent seeking) και την ανάπτυξη μιας οικονομίας με δυνατή παραγωγική βάση υψηλής προστιθέμενης αξίας με καλές προοπτικές παραγωγής αλλά και μεταφοράς (εισαγωγής/εξαγωγής) τεχνολογίας και τεχνογνωσίας.
