Νευραλγικοί τομείς της ελληνικής οικονομίας έχουν πληγεί σημαντικά από την κλιματική αλλαγή αλλά μέσα από τις πολιτικές αντιμετώπισης και προσαρμογής μπορούν να προκύψουν ευκαιρίες, διαπιστώνει το Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών – ΙΟΒΕ.
Σε σχετική μελέτη για την εκτίμηση των επιδράσεων της κλιματικής αλλαγής σε επιλεγμένους τομείς υψηλής σημασίας για την ελληνική οικονομία που εκπόνησε και παρουσίασε το ΙΟΒΕ την Τρίτη το μεσημέρι, ο κ. Νίκος Βέττας, Γενικός Διευθυντής του Ιδρύματος επεσήμανε τις άμεσες και έμμεσες επιδράσεις της κλιματικής αλλαγής στην οικονομική δραστηριότητα της χώρας και υπογράμμισε δύο διαστάσεις οριζόντιας και κάθετης κατανομής του κόστους τονίζοντας ότι το πρόβλημα δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί μεμονωμένα από μια χώρα ή επιχείρηση, ενώ αποτελεί ζήτημα που επεκτείνεται σε όλες τις γενιές. Όπως εξήγησε, τα στοιχεία των μελετών υποδεικνύουν ζητήματα δεκάδων εκατομμυρίων ευρώ και σημείωσε ότι, ποσοτικοποιώντας την επίδραση και τις δράσεις και προχωρώντας άμεσα στην εφαρμογή πολιτικών και την υλοποίηση επενδύσεων, οι επιπτώσεις μπορούν να αναστραφούν και η χώρα μας να καταφέρει να εκμεταλλευτεί τις ευκαιρίες.
Στα βασικά ευρήματα το ΙΟΒΕ «βλέπει»:
- Έως και 16 δισ. ευρώ απώλεια εισοδήματος και 327 χιλ. θέσεις εργασίας το ακραίο σενάριο κλιματικής αλλαγής για τα νοικοκυριά
- Ο τουρισμός επηρεάζεται από τη θερμική δυσφορία – αλλά η επέκταση της περιόδου δημιουργεί ευκαιρίες
- Στον πρωτογενή τομέα, η κλιματική αλλαγή απειλεί τη βιωσιμότητα και την επισιτιστική ασφάλεια
- Σημαντικά οφέλη από την πράσινη μετάβαση στη βιομηχανία
- Κενά και ευκαιρίες στον χρηματοπιστωτικό τομέα για την ενσωμάτωση του κλιματικού κινδύνου
Το ΙΟΒΕ εκπόνησε μελέτες για έξι θεματικές ομάδες, την πρωτογενή παραγωγή, τον Τουρισμό, τη Μεταποίηση, τη Χρηματοδότηση, τα Νοικοκυριά και την Επιχειρηματικότητα.
Πώς θα ενισχυθεί η βιώσιμη επιχειρηματικότητα
Όπως αναφέρθηκε κατά την παρουσίαση, η επιχειρηματικότητα απειλείται από την κλιματική αλλαγή και την περιβαλλοντική υποβάθμιση των πόρων αλλά από την άλλη εντοπίζονται ευκαιρίες οι οποίες προκύπτουν με την αξιοποίηση της καινοτομίας (οικοκαινοτομίας), η οποία θα ενισχύσει ανταγωνιστικότητα και θα περιορίσει περιβαλλοντικό αντίκτυπο. Η επίδοση της Ελλάδας στην οικοκαινοτομία είναι χαμηλότερη από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (βρίσκεται στην 5η θέση από το τέλος) με τη χώρα μας να παράγει ικανό μέγεθος ιδεών αλλά μόνο ένας μικρός αριθμός αυτών καταλήγει να αξιοποιηθεί εμπορικά. Στο πλαίσιο αυτό, υπάρχει στενή σύνδεση της οικοκαινοτομίας με τον τομέα των περιβαλλοντικών αγαθών και υπηρεσιών (EGSS), ένας τομέας ο οποίος συνεισφέρει 7,4 δις στο ΑΕΠ και υποστηρίζει 166.000 θέσεις εργασίας.
Η γραφειοκρατία και η εξασφάλιση επαρκούς χρηματοδότησης αναδεικνύονται ως τα βασικά εμπόδια στην ανάπτυξη της πράσινης επιχειρηματικότητας, όπως αναφέρθηκε κάτι που υποστηρίχθηκε από το γεγονός ότι η ευκολία ίδρυσης μιας επιχείρησης στη χώρα μας βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις κατανομής στην ΕΕ ενώ τίθεται και ζήτημα χρηματοδότησης των ιδεών προκειμένου να βγουν στην αγορά και να καταστούν βιώσιμες.
Απαραίτητες συνθήκες για την ενίσχυση της οικοκαινοτομίας και βιώσιμης επιχειρηματικότητας είναι η απλοποίηση των διαδικασιών, τα χρηματοδοτικά εργαλεία/κίνητρα, η ενίσχυση των συνεργασιών μεταξύ ερευνητικών ιδρυμάτων και επιχειρήσεων, η ανάπτυξη δεξιοτήτων και τα ψηφιακά εργαλεία και δίκτυα.
Όσον αφορά στον Χρηματοπιστωτικό τομέα και στην ενσωμάτωση του κλιματικού κινδύνου, επισημάνθηκε ότι το 91% των τραπεζικών πιστώσεων κατανέμονται σε κλάδους που συνεισφέρουν στην κλιματική αλλαγή ενώ όσον αφορά στον ασφαλιστικό κλάδο, καταγράφεται αύξηση των ασφαλιστικών εσόδων λόγω των κλιματικών προκλήσεων αλλά ταυτόχρονα υπήρχαν και εντεινόμενες οικονομικές απώλειες ύψους 3,8 δις το 2023 στην Ελλάδα (ενώ ένα χρόνο νωρίτερα ήταν στο 1 δις). Ταυτόχρονα, στην Ασφάλιση, η Ελλάδα ήταν στο 3% ως προς το ποσοστό ιστορικά ασφαλισμένων ζημιών από φυσικές καταστροφές το 2023. Στις προτάσεις για την προσαρμογή και εξυγίανση του κλάδου επισημάνθηκε η ανάγκη για τη συγκέντρωση δεδομένων για τον κλιματικό κίνδυνο, την ενίσχυση ασφαλιστικής προστασίας, τη στήριξη πράσινων επενδύσεων, ένα σαφές λειτουργικό πλαίσιο γνωστοποιήσεων και την αναβάθμιση της τεχνογνωσίας και των συνεργασιών.
Φθάνοντας στον Πρωτογενή τομέα, σημειώθηκε ότι η παραγωγικότητα παραμένει χαμηλή ενώ οι τιμές εισροών στην Ελλάδα είναι υψηλές παρά τη διεθνή αποκλιμάκωση. Μάλιστα η διαφορά της παραγωγικότητας των εργαζομένων στον κλάδο στη χώρα μας σε σχέση με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες είναι σημαντική καθώς ο Έλληνας αγρότης παράγει 20.000 ευρώ λιγότερα διαχρονικά. Από την άλλη, παρατηρείται περιορισμένη ένταση εκπομπών στον τομέα εξαιτίας κυρίως της περιορισμένης κτηνοτροφίας, ενώ σημειώνονται περιορισμένη χρήση ΑΠΕ και μη ορθή διαχείριση αποβλήτων καθώς και διαρθρωτικές αδυναμίες στην αποδοτικότητα της άρδευσης (απώλειες στο δίκτυο, κακές πρακτικές). Προχωρώντας ένα βήμα παραπέρα, επισημάνθηκε ότι η κακοκαιρία Daniel αναμένεται να προκαλέσει απώλειες 1,4 δισ. στο ΑΕΠ και 58.000 θέσεις εργασίας άμεσα και έμμεσα σε ορίζοντα τριετίας. Η εκτίμηση βασίστηκε σε σενάριο σταδιακής ανάκαμψης 40-70% από έρευνα σε παραγωγούς με 1 στις 10 εκμεταλλεύσεις να παραμένει εκτός καλλιέργειας.
- Δείτε επίσης: Η Ελλάδα χάνει 392 εκατ. ευρώ λόγω ΟΠΕΚΕΠΕ
Σημαντική στην αντιμετώπιση των προκλήσεων στον Πρωτογενούς τομέα είναι η γεωργία άνθρακα η οποία συνδυάζει την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, την αποδοτικότητα των πόρων και την αύξηση του αγροτικού εισοδήματος,έως 156,8 εκατ. ετησίως, κάτι που αντιστοιχούσε στο 15,2% της συνολικής αποζημίωσης των εργαζομένων στον αγροτικό τομέα το 2023. Οι προτεραιότητες για την προσαρμογή περιλαμβάνουν το συντονισμό της διακυβέρνησης (μέσω ενός διυπουργικού μηχανισμού), την αποτελεσματική αξιοποίηση των πόρων και ειδικά του νερού, την ίδρυση του Ταμείου Προσαρμογής για τον πρωτογενή τομέα, την ανάπτυξη του carbon famring με θεσμικό και τεχνικό υπόβαθρο και τον ψηφιακό και τεχνολογικό μετασχηματισμό.
Όσον αφορά στις προκλήσεις και τις ευκαιρίες που προκύπτουν στη Βιομηχανία, η μελέτη του ΙΟΒΕ επισημαίνει την έντονη αποκλιμάκωση των εκπομπών ΑτΘ της βιομηχανίας, με καθοριστική τη συμβολή του ενεργειακού κλάδου και την ταχεία υποχώρηση της έντασης εκπομπών. Το αυξανόμενο κόστος δικαιωμάτων εκπομπών και η τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας επιβαρύνουν σημαντικά τη λειτουργία των βιομηχανικών επιχειρήσεων (οι τιμές στην Ελλάδα είναι υψηλότερες από άλλα κράτη όπως είναι η Γαλλία, η Γερμανία, η Ολλανδία κλπ) ενώ από την άλλη, η διείσδυση ΑΠΕ στο ενεργειακό μείγμα βελτιώνει την ανταγωνιστικότητα. Οι επενδύσεις σε σχεδιασμό, υποδομές,δίκτυα, η αντιμετώπιση θεμάτων αδειοδότησης και η εξασφάλιση ανταγωνιστικού κόστους ενέργειας και πρώτων υλών μπορούν να συμβάλουν στην άμβλυνση των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής στη Βιομηχανία.
Στον τομέα του Τουρισμού τίθεται το αμφίδρομο ζήτημα της κλιματικής αλλαγής και της υποβάθμισης του περιβάλλοντος λόγω του υπερτουρισμού. Η έντονη εποχικότητα και η υψηλή χωρική συγκέντρωση της τουριστικής δραστηριότητας στην Ελλάδα εντείνουν τις πιέσεις στο φυσικό περιβάλλον. Είναι ενδεικτικό ότι η κλιματική αλλαγή μειώνει τη θερινή ζήτηση κατά 15,6% αλλά ενισχύει τη ζήτηση στις υπόλοιπες περιοχές.
Με δεδομένο πως η θερινή αιχμή σε παραδοσιακούς προορισμούς αναμένεται να συρρικνωθεί λόγω ακραίων θερμοκρασιών, η μελέτη εκτιμά πιθανές απώλειες μέχρι και 2,2 δισ. ευρώ και απώλεια 38 χιλ. θέσεων πλήρους απασχόλησης ετησίως. Ωστόσο, μέσα από στοχευμένες παρεμβάσεις επιμήκυνσης της τουριστικής περιόδου και ανάπτυξης εναλλακτικών μορφών τουρισμού, είναι εφικτή η αντιστάθμιση των απωλειών και μια οριακή αύξηση του ΑΕΠ κατά €228 εκατ. και 6,6 χιλ. νέες θέσεις εργασίας ετησίως.
Στις προτάσεις για τη μετάβαση του τουριστικού τομέα σε ένα νέο υπόδειγμα βιώσιμης ανάπτυξης συγκαταλέγονται η θεσμοθέτηση υποχρεωτικής εκτίμησης τουριστικής φέρουσας ικανότητα, ο εμπλουτισμός του ΠεΣΠΚΑ με ανάλυση τουριστικής εξάρτησης και δεικτών, η επέκταση της τουριστικής περιόδου, οι βιώσιμες υποδομές και οι μηχανισμοί γνώσης χρηματοδότησης και αναβάθμισης των δεξιοτήτων.
Πλήγμα 10% στο ΑΕΠ
Τέλος, τα νοικοκυριά αντιμετωπίζουν επίσης της συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, η οποία πλήττει τόσο την Υγεία όσο και τα εισοδήματα τα οποία εκτιμάται ότι θα μειωθούν αρκετά (μείωση λόγω απωλειών στην αξία περιουσιακών στοιχείων και λόγω της μεταβολής της παραγωγικότητας). Μάλιστα, τα πιο ευάλωτα νοικοκυριά είναι εκείνα με το μικρότερο διαθέσιμο εισόδημα ενώ επισημάνθηκε ότι το χαμηλό ποσοστό της ενεργειακής αναβάθμισης οικιακών κτιρίων αναμένεται να επιτείνει την ενεργειακή ένδεια.
Όπως τονίστηκε, το μεγαλύτερο μέρος των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου των νοικοκυριών προέρχεται από τις μεταφορές με 8 στα 10 επιβατικά οχήματα να κινούνται με βενζίνη και την ηλικία του στόλου να φθάνει τα 17,2 έτη, από τις υψηλότερες στην Ευρώπη.
Στο ακραίο κλιματικό σενάριο, μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος κατά 10% και αλλαγή στις καταναλωτικές συνήθειες δύνανται να περιορίσουν το ΑΕΠ κατά 16 δισ. ευρώ ετησίως, με εκτιμώμενη απώλεια 327 χιλ. θέσεων εργασίας πλήρους απασχόλησης.
Οριζόντιες πολιτικές για προσαρμογή και ανθεκτικότητα
Η έκθεση καταλήγει σε ένα συνεκτικό στρατηγικό σχέδιο δράσης με τομεακές προτάσεις για πολιτικές προσαρμογής, επενδυτικές κατευθύνσεις, χρηματοδοτικά εργαλεία και θεσμικές παρεμβάσεις.
Έμφαση δίδεται στην ενίσχυση της επιχειρηματικότητας και της οικοκαινοτομίας, στην ενσωμάτωση του κλιματικού κινδύνου στο χρηματοπιστωτικό σύστημα και στην αποτελεσματικότερη/καλύτερη διακυβέρνηση της προσαρμογής σε τοπικό και εθνικό επίπεδο.
Σε αυτό το πλαίσιο, το ΙΟΒΕ προτείνει δέσμη προτάσεων πολιτικής, οι οποίες συνοψίζονται:
-Προστασία των νοικοκυριών – απαραίτητες επενδύσεις στην ενεργειακή αποδοτικότητα, στην προσαρμογή του συστήματος υγείας και στη βελτίωση του δικτύου μέσων μαζικής μεταφοράς με έμφαση στην ηλεκτροκίνηση.
-μορφών τουρισμού περιορίζουν τις απώλειες από την πτώση της θερινής ζήτησης, ενώ ταυτόχρονα συμβάλλουν στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος.
-Η ενίσχυση της ανθεκτικότητας του πρωτογενούς τομέα και η υιοθέτηση βιώσιμων πρακτικών που βελτιώνουν την απορρόφηση άνθρακα περιορίζουν τις απώλειες από την κλιματική αλλαγή, προστατεύουν τη διατροφική επάρκεια και στηρίζουν το αγροτικό εισόδημα, με αξιοποίηση της τεχνολογίας και καλύτερη διαχείριση των φυσικών πόρων.
-Η ενίσχυση της βιομηχανίας μέσα από στοχευμένες παρεμβάσεις σε υποδομές, τεχνολογία και δεξιότητες επιταχύνει την πράσινη μετάβαση, ενισχύει την ανταγωνιστικότητα και στηρίζει τη στρατηγική αυτονομία της ελληνικής οικονομίας.
-Η ενίσχυση της οικοκαινοτομίας μπορεί να παρέχει λύσεις απέναντι στην κλιματική αλλαγή. Η σύνδεση με την επιχειρηματικότητα ενισχύει τη βιώσιμη ανάπτυξη δημιουργώντας ευκαιρίες απασχόλησης και επενδύσεων.
-Η αποτελεσματική ενσωμάτωση του κλιματικού κινδύνου στο χρηματοπιστωτικό σύστημα είναι αναγκαία για τη σταθερότητα, τη βιωσιμότητα και τη διοχέτευση πόρων προς την πράσινη μετάβαση. Απαιτείται συνδυασμός ρυθμιστικής σαφήνειας, ενίσχυσης της τεχνογνωσίας και ενεργοποίησης ιδιωτικών κεφαλαίων.
