Η 1η Μαΐου εδώ και δεκαετίες εορτάζεται ως η Ημέρα των Εργατών, με έναυσμα την εξέγερση των εργαζομένων στο Σικάγο που αποτέλεσε μία από τις κορυφαίες στιγμές στην πάλη των τάξεων στη νεότερη εποχή της ανθρωπότητας και άλλαξε για πάντα τον ρου της παγκόσμιας ιστορίας, με ισχυρό έρεισμα και στην Ελλάδα.
Ήταν Μάιος του 1886, όταν τα εργατικά συνδικάτα στο Σικάγο ξεσηκώθηκαν, σε γενική απεργία διεκδικώντας πιο ανθρώπινες συνθήκες εργασίας και μείωση των εξοντωτικών ωραρίων δουλειάς, χωρίς περικοπές στο μισθό. Η ημερομηνία - σταθμός έχει θεσπιστεί ως η Παγκόσμια Ημέρα Εργατών στις 20 Ιουλίου 1889, με επιχειρήσεις και υπηρεσίες να παραμένουν κλειστές και συνιστά ορόσημο για τους αγώνες του εργάτη.
Οι αιματοβαμμένες εξεγέρσεις των εργατών στο Σικάγο πριν από 139 χρόνια, έγιναν από επιτυχημένες διεκδικήσεις των αγωνιζόμενων στον Καναδά το 1882. Το 1884, στο Συνέδριο της Αμερικανικής Ομοσπονδίας Εργασίας πάρθηκε η ιστορική απόφαση την 1η Μαΐου του 1886 να πραγματοποιηθούν οι πρώτες απεργιακές κινητοποιήσεις στο Σικάγο, το μεγαλύτερο τότε βιομηχανικό κέντρο σε όλες τις ΗΠΑ.
«8 ώρες εργασία, 8 ώρες ανάπαυση, 8 ώρες ύπνο»
Κύριο αίτημα η βελτίωση των ωρών εργασίας ενώ στα χείλη των 600.000 διαδηλωτών επί αμερικανικού εδάφους (πάνω από 80.000 στο Σικάγο) ξεχώρισε το σύνθημα για «8 ώρες εργασία, 8 ώρες ανάπαυση, 8 ώρες ύπνο». Το σημαδιακό εκείνο Σάββατο, που αποτελούσε εργάσιμη ημέρα, οι εργάτες ξεκίνησαν με τις γυναίκες και τα παιδιά τους να διαδηλώσουν ειρηνικά στην συγκέντρωση στην πλατεία Χαϊμάρκετ.
Στην ευρύτερη περιοχή είχαν παραταχθεί αστυνομικές δυνάμεις, απαρτιζόμενες από 1.350 οπλισμένα άτομα με πολυβόλα (συν μπράβους των εργοδοτών και απεργοσπάστες) που περίμεναν την εντολή για να δράσουν. Ενώ το φιλήσυχο πλήθος παρακολουθούσε τις ομιλίες, ο αρμόδιος επικεφαλής των ενόπλων έδωσε διαταγή να διαλυθεί η συγκέντρωση, που άρχισαν να πυροβολούν αδιακρίτως και να χτυπούν μανιωδώς τους συγκεντρωμένους.
Οι διαδηλωτές μέτρησαν δεκάδες θύματα, με πολλούς να υποκύπτουν στα τραύματά τους, ενώ το αμερικανικό κράτος προσπαθώντας να υποβαθμίσει την σοβαρότητα της κινητοποίησης ελέω κοινωνικής έκρηξης, επαλήθευσε επίσημα 4 νεκρούς απεργούς και 8 αστυνομικούς. Η διεθνής κάλυψη της δίκης έθεσε τα θεμέλια καθιέρωσης της Πρωτομαγιάς καθώς 8 διαδηλωτές πέρασαν δίκη, 4 καταδικάστηκαν σε θάνατο, ενώ 1 αφαίρεσε τη ζωή του.
Οι μαχητικοί καπνεργάτες της Θεσσαλονίκης
To 1892 έγινε η «παρθενική» πρωτομαγιάτικη διαδήλωση στην Ελλάδα από τον Σοσιαλιστικό Σύλλογο του Σταύρου Καλλέργη. Έναν χρόνο μετά, 2.000 εργάτες διαδήλωσαν ζητώντας οκτάωρη εργασία, κυριακάτικη αργία και κρατική περίθαλψη στα θύματα εργατικών ατυχημάτων. Το 1894 έγινε ογκώδης συγκέντρωση με τα ίδια αιτήματα που έληξε με 12 συλλήψεις ενώ τον Αύγουστο του ίδιου έτους στα χέρια των αρχών κατέληξε και ο ίδιος ο Καλλέργης.
Κρισιμότερη ημερομηνία υπήρξε το 1936, όπου σχεδόν 12.000 καπνεργάτες της Θεσσαλονίκης σε εργοστάσια και βιοτεχνίες (το 70% ήταν γυναίκες), ένα από τα πιο μαχητικά και οργανωμένα σωματεία στην Ελλάδα βγήκαν στους δρόμους διεκδικώντας οκτάωρη εργασία και καλύτερα μεροκάματα, ενώ τις επόμενες ημέρες στο πλευρό τους στάθηκαν και άλλοι κλάδοι: τσαγκάρηδες, οικοδόμοι και αυτοκινητιστές.
- ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Οι 12 απεργίες που άλλαξαν τον κόσμο - Από το 8ωρο έως την Θάτσερ
Ο «Επιτάφιος» του Ρίτσου και το Σκοπευτήριο της Καισαριανής
Ο Ιωάννης Μεταξάς μεταβαίνει στις 7 Μαΐου και σε σύσκεψη στο Διοικητήριο, δίνει διαταγή σε Αστυνομία και Στρατό να καταπνίξουν άμεσα την απεργία, ακόμη κι αν χρειαστεί «να ρίξουν στο ψαχνό» - όπως και συνέβη. Στις 10:30 το πρωί της 9ης Μαΐου στα επεισόδια, ελέω ρεσιτάλ αστυνομικής βίας, 12 διαδηλωτές δολοφονήθηκαν με πρώτο νεκρό τον 25χρονο αυτοκινητιστή, Τάσο Τούση, στη διασταύρωση Εγνατίας και Βενιζέλου.
Η κυβέρνηση Μεταξά ήταν ανελέητη όπως και οι δυνάμεις του κράτους που πέρα από το κρεσέντο καταστολής, άνοιξαν πυρ σε βάρος των διαδηλωτών ενώ τραυμάτισαν επιπροσθέτως και 300 άτομα. Η φωτογραφία που απαθανάτισε τη μητέρα του Τούση να τον θρηνεί μόνη στο μέσον του δρόμου δημοσιεύθηκε στον Τύπο και αποτέλεσε την έμπνευση του Γιάννη Ρίτσου για τη συγγραφή της συλλογής του ο «Επιτάφιος».
Ακολούθησε η δολοφονία της Αναστασίας Καρανικόλα, ενώ 9 ακόμη εργάτες σκοτώθηκαν την ίδια ημέρα. Το 1937 η Πρωτομαγιά καθιερώθηκε ως ημέρα εορτασμού της εργασίας, ενώ 7 χρόνια η ελληνική πρωτεύουσα αυτή τη φορά που τελούσε υπό καθεστώς ναζιστικής κατοχής πνίγεται από την αιματοχυσία, χάρις στις δυνάμεις της Βέρμαχτ σε μία από τις πιο μαύρες σελίδες του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.
Σκοπευτήριο Καισαριανής, 1/5/1944: 200 πολιτικοί κρατούμενοι στο Στρατόπεδο Χαϊδαρίου εξαιτίας της δράσης τους στην Εθνική Αντίσταση, στην πλειοψηφία τους μέλη του ΚΚΕ και του ΕΑΜ εκτελούνται από τα κατοχικά στρατεύματα. Η εντολή ήταν να θανατωθούν για παραδειγματισμό ως αντίποινα για τη δολοφονία του υποστράτηγου Φραντς Κρεχ και 3 ατόμων της συνοδείας του από δυνάμεις του ΕΛΑΣ, στους Μολάους Λακωνίας στις 27/4/1944.
Πριν την μεταφορά τους στο εκτελεστικό απόσπασμα οι ετοιμοθάνατοι έστησαν γλέντι στο Στρατόπεδο. Λιγότερο γνωστό είναι το γεγονός πως πέρα από τους 200 της Καισαριανής εκτελέστηκαν άλλοι 100 κρατούμενοι με διαταγή του συνταγματάρχη Διονύσιου Παπαδόγκονα, επικεφαλής των Ταγμάτων Ασφαλείας στην Πελοπόννησο. Στα ταραγμένα μεταπολεμικά χρόνια η πρώτη ανοικτή συγκέντρωση θα πραγματοποιηθεί στο Παναθηναϊκό Στάδιο.
Στη μετεμφυλιακή Ελλάδα οι πρωτομαγιάτικες εκδηλώσεις γίνονταν κυρίως σε κλειστούς χώρους λόγω των περιορισμών που επιβάλλονται στις δημόσιες συναθροίσεις. Την Πρωτομαγιά του 1967 δεν πραγματοποιείται καμία εκδήλωση καθώς λίγες ημέρες νωρίτερα, στις 21 Απριλίου, έχει επιβληθεί η Χούντα των Συνταγματαρχών.
Η πρώτη πρωτομαγιάτικη συγκέντρωση της Μεταπολίτευσης, το 1975, πραγματοποιείται στην πλατεία Κοτζιά και χαρακτηρίζεται από μαζικότητα. Από τον επόμενο χρόνο η συγκέντρωση της Πρωτομαγιάς θα φιλοξενείται στο Πεδίο του Άρεως μπροστά από το κτίριο της ΓΣΕΕ.
Επιπροσθέτως, ήταν ένα ηλιόλουστο μεσημέρι της Πρωτομαγιάς του 1976: Ο Αλέκος Παναγούλης βρισκόταν στο τιμόνι του Fiat Mirafiori που του είχε κάνει δώρο η σύντροφός του, η διάσημη Ιταλίδα δημοσιογράφος και συγγραφέας Οριάνα Φαλάτσι, με προορισμό ένα φιλικό σπίτι στη Γλυφάδα, όπου ήταν καλεσμένος ένεκα της ημέρας. Στη Βουλιαγμένης, στο ύψος του Αγ. Δημητρίου, το αυτοκίνητο ξαφνικά εκτρέπεται από την πορεία του, βγαίνει από τον δρόμο και συντρίβεται πέφτοντας σε ένα υπόγειο κατάστημα.
Ο θάνατος του Παναγούλη ήταν ακαριαίος. Υπήρξε ο άνθρωπος που προχώρησε στην κορυφαία αντιδικτατορική ενέργεια, στις 13 Αυγούστου 1968, όταν επιχείρησε να δολοφονήσει τον δικτάτορα Γεώργιο Παπαδόπουλο, στη λεωφόρο Αθηνών-Σουνίου, κοντά στο Λαγονήσι, όπου βρισκόταν η πολυτελής βίλα στην οποία διέμενε ο δικτάτορας. «Δεν επιδίωξα να σκοτώσω έναν άνθρωπο. Δεν είμαι ικανός να σκοτώσω έναν άνθρωπο. Επιδίωξα να σκοτώσω έναν τύραννο» είχε πει ο αγωνιστής.
Η απολογία του στο Στρατοδικείο εξακολουθεί και παραμείνει μνημείο αντίστασης. «Θα ανατραπεί η κατάστασις. Δεν έχει σημασίαν ότι ημείς απετύχαμεν. Άλλοι έρχονται μετά από μας. Θα ανατραπεί η κατάστασις δια της βίας. Άλλη οδός δεν υπάρχει». Η εγκαθίδρυση του πενθήμερου και των 40 ωρών εργασίας στην Ελλάδα θεσμοθετήθηκε το 1984.
Με αφορμή την Εργατική Πρωτομαγιά είναι ευρέως κατανοητό πως δεν αρκεί η εξιστόρηση των μεγάλων αγώνων αλλά χρειάζεται διαρκώς να ανεβαίνει το επίπεδο συνείδησης και οργάνωσης με βάση τα δεδομένα της εκάστοτε εποχής. Ο κάθε Μάης είναι χρήσιμο εργαλείο για την αποτίμηση των μέσων πάλης και συμβάλλει στην εξαγωγή πολιτικών συμπερασμάτων για τα θετικά και αρνητικά αποτελέσματα των φάσεων των κινημάτων, ιδίως σε περιόδους κρίσης.
