Ροή
Tο εργασιακό τοπίο στην Ελλάδα μοιάζει να βρίσκεται σε απορρύθμιση ως προς τη συχνότητα και την ένταση του εργασιακού εκφοβισμού, σύμφωνα με τα στοιχεία που φέρνει στο φως η έρευνα που πραγματοποιήθηκε από την Κάπα Research για λογαριασμό της MRK Consulting του κ. Ιωάννη Μαρκέτου.
Το mobbing, η ηθική ή η ψυχολογική παρενόχληση στην εργασία - όπως διαφορετικά ονομάζεται ο εργασιακός εκφοβισμός - θρέφεται από τις κρίσεις εκτός ή εντός της επιχείρησης/οργανισμού, εκδηλώνεται με επαναλαμβανόμενες πράξεις που μπορούν να επιδεινώσουν τις συνθήκες εργασίας του ατόμου που γίνεται στόχος, να απειλήσουν την επαγγελματική του ανάπτυξη, να θίξουν τα δικαιώματα και την αξιοπρέπειά του, να επιδεινώσουν τη σωματική ή ψυχική του υγεία.
Συγκεριμένα, το 85% των ερωτώμενων στην κοινωνική έρευνα θεωρεί ότι ο εργασιακός εκφοβισμός είναι τόσο διαδεδομένος στη χώρα μας που αποτελεί ένα σοβαρό κοινωνικό πρόβλημα. Το ζήτημα, κατά συνέπεια, δεν είναι πόσοι είναι οι εργαζόμενοι που υφίστανται εργασιακό εκφοβισμό, αλλά το πότε ένας οποιοσδήποτε εργαζόμενος θα γίνει στόχος
Μπορεί να συμβεί στον καθένα και στην καθεμία γι’ αυτό και η υποδοχή του ελληνικού #metoo υπήρξε τόσο θερμή: ελπίδα νιώθει το 55% των ερωτώμενων, ικανοποίηση το 24% για τη δημόσια καταγγελία της θυματοποίησης.
Σύμφωνα με τις απαντήσεις των ερωτηθέντων, η κοινή γνώμη δεν «πέφτει από τα σύννεφα»: το 85% των ερωτώμενων γνωρίζει έστω και επιφανειακά τι είναι ο εργασιακός εκφοβισμός, το 63%, κάποια στιγμή στην επαγγελματική του πορεία, έμαθε για κάποια περίπτωση εργαζομένου που έγινε στόχος στο εργασιακό του περιβάλλον, το 52% έχει υπάρξει αυτόπτης μάρτυρας, γνωρίζει περίπτωση που κλονίστηκε η υγεία, σωματική ή ψυχική, κάποιου εργαζομένου –στόχος (47%) ή εξαναγκάστηκε σε παραίτηση για να μην υφίσταται άλλο εκφοβισμό (39%).
Ωστόσο, το στοιχείο που προκαλεί ανησυχία είναι ότι σχεδόν οι τέσσερις στους δέκα εργαζομένους (38%) δηλώνουν ότι έχουν υπάρξει οι ίδιοι στόχος εργασιακού εκφοβισμού κάποια στιγμή στην επαγγελματική τους διαδρομή, αλλά και στον οργανισμό/ φορέα που εργάζονται σήμερα.
Επιπλέον, ανάμεσα σε αυτό το 38%, ένα στα πέντε θύματα-στόχοι εκφοβισμού (21%) δηλώνει ότι, σήμερα, βρίσκεται σε εξέλιξη η συστηματική εκφοβιστική συμπεριφορά εις βάρος του. Τη συνολική εικόνα συμπληρώνει ένα 8% που δηλώνει ότι κατά το παρελθόν έχει υπάρξει θύτης, έστω και αν σήμερα έχει μετανιώσει για εκείνη τη συμπεριφορά του προς τον/ την συνάδελφο.
Οι μορφές που λαμβάνει ο εργασιακός εκφοβισμός ποικίλλουν, εκτείνονται από τις διαπροσωπικές σχέσεις και την επικοινωνία μεταξύ συναδέλφων, προϊσταμένων και υφισταμένων, τη διασπορά φημών, την ίδια τη φύση της εργασίας ή της τηλεργασίας έως την ακραία εκδήλωση σωματικής βίας. Όσοι έχουν υπάρξει στόχοι έχουν υποστεί, κυρίως, λεκτική επίθεση/βία (79%), σκόπιμη υποβάθμιση της δουλειάς τους (65%) και διαρροή φημών ή/και αρνητικού σχολιασμού πίσω από την πλάτη τους (54%). Έχουν υποστεί, ακόμη, σκόπιμη απομόνωση (30%), δημόσια ταπείνωση/διαπόμπευση (για θέματα της δουλειάς ή τα προσωπικά τους - 28%), μη-λεκτική βία μέσω γραπτών μηνυμάτων, εκφράσεων ή μορφασμών (20%), εξωστρεφή αλλά άδηλη/παθητική επιθετικότητα (18%), σεξουαλική παρενόχληση (12%), εξαίρεση από κοινωνικές εκδηλώσεις της εταιρίας (11%), σωματική βία (8%), διαδικτυακό εκφοβισμό ή εκφοβισμό μέσω ηλεκτρικών μέσων (5%).
Τέτοιες συμπεριφορές υπέστησαν τα θύματα του εργασιακού εκφοβισμού συστηματικά, δηλαδή, καθημερινά ή σχεδόν μέρα παρά μέρα, και για μεγάλο χρονικό διάστημα που διήρκησε - κατά μέσο όρο – από 15 μήνες έως 2 χρόνια. Στόχοι είναι, κατά κύριο λόγο, όσοι βιώνουν επισφάλεια στην εργασία τους, οι γυναίκες, όσοι εργάζονται με μερική απασχόληση, τα χαμηλά εισοδήματα των 12.000 ευρώ ετησίως, οι άνεργοι σήμερα που είχαν στο παρελθόν επαγγελματική δραστηριότητα, όσοι δεν έχουν σύντροφο ή οικογένεια να τους υποστηρίξουν.
Ο δημόσιος τομέας αποκαλύπτεται στην έρευνα: ένα φυτώριο θυτών και στόχων εκφοβισμού, που σε αρκετές περιπτώσεις ξεπερνά – σε συχνότητα φαινομένου – την αγορά. Και όσον αφορά στους θύτες, εκφράζουν διαστρέβλωση «εξουσίας» αφού στη συντριπτική πλειονότητά τους είναι προϊστάμενοι (87%) και λιγότερο (29%) ομόβαθμοι συνάδελφοι, άνδρες, κυρίως, (54%), αλλά και γυναίκες: παρόλο που οι ίδιες είναι συχνότερα στόχοι, στο 46% των περιπτώσεων άσκησης εργασιακού εκφοβισμού συμμετείχε γυναίκα. Είναι, επίσης, πολύ σημαντικό να τονιστεί ότι οι θύτες, συχνά, δεν δρουν μόνοι, αλλά υποστηρίζονται από ομάδα συναδέλφων (43% των περιπτώσεων).
Ο εργασιακός εκφοβισμός έχει συνέπειες για τον εργαζόμενο-στόχο στην εργασία του (παραίτηση, απουσιασμός, χαμηλή επαγγελματική αυτό-εκτίμηση), στην οικογενειακή του ζωή (μεταφορά του προβλήματος στο σπίτι και ξεσπάσματα στα άλλα μέλη του νοικοκυριού), στην κοινωνική του ζωή (εμμονή με το πρόβλημα, κοινωνική απομόνωση), στη σωματική του υγεία (από τις συχνότερες διαταραχές ύπνου και διατροφής έως πιο σπάνια, σοβαρά νοσήματα) και, τέλος, στην ψυχική του υγεία (έντονο στρες, κατάθλιψη, κάπνισμα/ αλκοόλ), αλλά και μετατραυματικό στρες, δηλαδή πολύ καιρό κατόπιν των περιστατικών, ο εργαζόμενος-στόχος ζει ξανά και ξανά τον εκφοβισμό του.
Το πρόβλημα το μοιράζεται ο εργαζόμενος-στόχος. Όμως, παρόλο που μπορεί να το συζητά με συγγενείς και φίλους, να ζητήσει από τον ίδιο τον θύτη να σταματήσει, να συζητήσει με κάποιον συνάδελφο ή ακόμη και να ενημερώσει τη διοίκηση του φορέα/ επιχείρησης που εργάζεται, ουσιαστική βοήθεια δεν λαμβάνει από κανέναν (38%) ή βρίσκει υποστήριξη εκ των ενόντων, από τον σύντροφό του (37%), από κάποιο συγγενικό ή φιλικό πρόσωπο (29%), από κάποιον συνάδελφο (28%), απουσιάζει, δηλαδή, η θεσμική και ολιστική αντιμετώπιση του προβλήματος.
Για τη διοίκηση ενός φορέα ή μιας επιχείρησης, ο εκφοβισμός αντιμετωπίζεται ως «ατυχές περιστατικό», ως μια "στιγμή έντασης στην δουλειά" από τις τόσες που συμβαίνουν γι’ αυτό και συνήθως δεν αντιδρά ακόμη κι όταν λαμβάνει γνώση. Σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις όπου σημειώθηκε ο εκφοβισμός, δεν ελήφθη κανένα μέτρο έκτοτε για αποτροπή ανάλογων περιστατικών (70%) ούτε υπήρξαν συνέπειες για τους θύτες (73%).
Η αντιμετώπιση του φαινομένου από την Πολιτεία – από το Υπουργείο Εργασίας πιο συγκεκριμένα – με επέκταση και εκσυγχρονισμό του νομικού/ θεσμικού πλαισίου στο εργατικό δίκαιο είναι επιτακτική για λόγους ανθρωπισμού και ισοπολιτείας κατ’ αρχήν, για λόγους οικονομικής ανάπτυξης συνάμα.
Ο εκφοβισμός είναι ένα μετρήσιμο μέγεθος με άμεση επίπτωση στη βιωσιμότητα των επιχειρήσεων/ οργανισμών: η ικανοποίηση από τις συνθήκες στον χώρο εργασίας αφορά στο 69% του συνόλου των εργαζομένων. Για εκείνους που έχουν βιώσει εκφοβισμό κάποια στιγμή στη διαδρομή τους, η δυσαρέσκεια από τις συνθήκες εργασίας τους φτάνει στο 41%, στο 49% για εκείνους που έχουν βιώσει εκφοβισμό κάποια στιγμή στην επιχείρηση που ακόμη εργάζονται και εκτινάσσεται στο 71% για τους εργαζομένους που είναι θύματα εκφοβισμού σήμερα.
Ανάλογα εξελίσσεται και η έξωθεν καλή ή κακή μαρτυρία για την επιχείρηση/ οργανισμό: το 58% του συνόλου των εργαζομένων θα συνέστηνε την επιχείρηση/ φορέα που εργάζεται σε κάποιον συγγενή ή φίλο του για να πιάσει δουλειά. Αλλά είναι απίθανο να προχωρήσει σε τέτοια σύσταση το 46% όσων έχουν βιώσει εκφοβισμό κάποια στιγμή στη διαδρομή τους, το 60% όσων έχουν βιώσει εκφοβισμό κάποια στιγμή στην επιχείρηση/ οργανισμό που εργάζονται ακόμη και το 75% όσων βιώνουν τον εκφοβισμό σήμερα.
