Το νερό είναι σημαντικό για την υγεία μας και απαραίτητο για την επιβίωση μας. Ο ανθρώπινος οργανισμός άλλωστε απαιτεί νερό για να εκτελέσει κάθε λειτουργία του, από τη διατήρηση της θερμοκρασίας του σώματος μέχρι την ενυδάτωση των κυττάρων και τη διάλυση των θρεπτικών ουσιών. Χωρίς νερό, οι ανθρώπινοι οργανισμοί δεν μπορούν να επιβιώσουν περισσότερο από λίγες ημέρες.
Η Παγκόσμια Ημέρα Νερού είναι μια ευκαιρία για να αναγνωρίσουμε τη σημασία του, την ώρα που η ζήτηση της ανθρωπότητας για νερό μεγαλώνει. Έτσι, κάθε χρόνο στις 22 Μαρτίου, το νερό έχει την τιμητική του, με στόχο την ενημέρωση των πολιτών για θέματα συναφή με την χρηστή και υπεύθυνη χρήση του.
Η ιστορία του νερού συμβαδίζει με την ιστορία του ανθρώπου. Και αν θέλουμε να το κάνουμε πιο συγκεκριμένο και να το φέρουμε στα μέτρα μας, θα λέγαμε ότι η ιστορία του νερού στην Αττική συμβαδίζει με το Φράγμα του Μαραθώνα. Γι’ αυτό, λοιπόν, αποφασίσαμε να επισκεφτούμε τις εγκαταστάσεις της ΕΥΔΑΠ (Εταιρείας Ύδρευσης και Αποχέτευσης Πρωτεύουσας) στον Μαραθώνα και να συναντηθούμε με ανθρώπους της μεγαλύτερης Εταιρείας στην Ελλάδα στον κλάδο της ύδρευσης, αποχέτευσης και επεξεργασίας λυμάτων, προκειμένου να καταλάβουμε ακριβώς τη σημασία του συγκεκριμένου έργου.
Πώς φτάσαμε στο Φράγμα του Μαραθώνα
Όλοι γνωρίζουμε, έχουμε δει ή ακούσει για το Φράγμα του Μαραθώνα, ένα έργο που κάλυψε για πολλά χρόνια τις υδρευτικές ανάγκες της πρωτεύουσας των Αθηνών και που θεωρήθηκε μείζονος σημασίας για την εποχή του. Έχει αποτελέσει άλλωστε και σκηνικό για ταινία, με τον Νίκο Φώσκολο να γυρνάει εκεί μία από τις πιο εμβληματικές σκηνές της «Υπολοχαγού Νατάσας» (τον θάνατο του Ορέστη, Δημήτρη Παπαμιχαήλ). Πώς, όμως, φτάσαμε στην κατασκευή του Φράγματος; Kαι γιατί επιλέχθηκε το συγκεκριμένο σημείο;
Μερικά από αυτά τα ερωτήματα δημιουργήθηκαν στο κεφάλι μου στη διαδρομή προς τον Μαραθώνα. Ευτυχώς βρήκαν γρήγορα απάντηση κατά την ξενάγησή μας από τους ανθρώπους της ΕΥΔΑΠ στο Μουσείο Λίμνης Μαραθώνα, το οποίο βρίσκεται στις εγκαταστάσεις των γραφείων της Εταιρείας Ύδρευσης και Αποχέτευσης Πρωτεύουσας και ο μπορεί ο καθένας να το επισκεφτεί, κλείνοντας ένα ραντεβού.
Βλέπετε, οι βιομηχανικές πόλεις της Δύσης στις αρχές του 20ου αιώνα ήταν ανθυγιεινές. Η ανάγκη για να βρεθούν λύσεις στις θανατηφόρες επιδημίες που έπλητταν τις πυκνοκατοικημένες περιοχές είχε γίνει πιεστική. Για τους Αθηναίους το νερό πριν το Φράγμα του Μαραθώνα ήταν εντελώς ανεπαρκές. Από το 1834, όταν δηλαδή η Αθήνα ανακηρύχθηκε ως πρωτεύουσα του νέου Ελληνικού κράτους, ξεκίνησαν κάποιες επισκευές στο Αδριάνειο Υδραγωγείο (χρονολογούταν από το 140 μ. Χ.), ωστόσο ειδικά μετά και την Μικρασιατική καταστροφή η κατάσταση όσον αφορά το νερό είχε γίνει απελπιστική.
Οι ανάγκες για νερό είχαν πλέον πενταπλασιαστεί και η ιδέα ενός φράγματος στον Μαραθώνα κατέστη εν τέλει η πλέον ιδεώδης λύση στο επικείμενο πρόβλημα. Το σημείο φυσικά δεν ήταν τυχαίο. Το φράγμα κατασκευάστηκε επί του ποταμού Χαράδρου, στο σημείο που διασταυρώνεται με τον ποταμό Βαρνάβα και απέχει 8 χλμ από την πόλη του Μαραθώνα. Θα ήταν ένα έργο που θα συμβόλιζε τον εκσυγχρονισμό της χώρας, ενώ ταυτόχρονα θα προωθούσε και την αρχαιολογική αξία της περιοχής.
Η σύγχρονη κατασκευή του, η οποία ήταν η μεγαλύτερη των Βαλκανίων στις ημέρες του, σηματοδότησε το συνεχές του ελληνικού πολιτισμού από την αρχαιότητα μέχρι τις ημέρες μας, αλλά και την ανθρώπινη επιβολή έναντι της φύσης. Επίσης, χτίστηκε κι ένα αντίγραφο του Θησαυρού των Αθηναίων στη βάση του φράγματος, το οποίο συμβολίζει τη σύνδεση αυτή του παρελθόντος με το παρόν, συνοδευόμενο από αναθηματική επιγραφή. Η δε πρόσοψη του φράγματος καθώς και άλλες εμφανείς κατασκευές επενδύθηκαν με πεντελικό μάρμαρο, το κατ' εξοχήν υλικό κατασκευής του Παρθενώνα.
Η κατασκευή του Φράγματος και η ζωή στον οικισμό
Το έργο ανατέθηκε στην Ulen & Co τον Δεκέμβριο του 1924 κατόπιν υπογραφής σύμβασης μεταξύ της κυβέρνησης, της Αμερικανικής Εταιρείας και της Τράπεζας Αθηνών. Η σύμβαση προέβλεπε τη χρηματοδότηση του έργου με έκδοση ομολογιακού δανείου 10 εκατομμυρίων δολαρίων. Φυσικά ένα τέτοιο έργο, όπως το Φράγμα του Μαραθώνα, θα έπαιρνε αρκετά χρόνια για να ολοκληρωθεί. Η Ulen αντιλήφθηκε την ανάγκη μόνιμης στέγασης και καλής σίτισης των εργαζομένων, γι’ αυτό προχώρησε στη δημιουργία του οικισμού του εργοταξίου.
Ο οικισμός του Μαραθώνα δημιουργήθηκε το 1926, στο πλαίσιο κατασκευής του Φράγματος Μαραθώνα, με σκοπό τη στέγαση και σίτιση 900 και πλέον ανθρώπων, μαζί με τις οικογένειες τους, που εργάζονταν στο σπουδαίο αυτό τεχνικό έργο. Αν και στην αρχή ο οικισμός αυτός αποτέλεσε μία πρακτική λύση για την ανάγκη παροχής καλύτερων συνθηκών διαβίωσης των εργαζομένων, κατέληξε να εξελιχθεί σε μία μικρή κοινωνία, «ένα μικρό Παρίσι», όπως αναφερόντουσαν οι κάτοικοι του γι’ αυτό, μέχρι και τη δεκαετία του 1970.
Εκεί υπήρχαν οι κατοικίες των εργαζομένων, το μαγειρείο, το σχολείο, το νοσοκομείο, ο φούρνος, το καφενείο και γενικά ό,τι χρειάζονταν οι κάτοικοι. Μάλιστα, όπως διαβάζουμε στο Ιστορικό Αρχείο της ΕΥΔΑΠ, ο οικισμός είχε εξασφαλισμένη την ηλεκτροδότηση, όπως και την ύδρευση με τη μεταφορά νερού υψηλής ποιότητας, ενώ λειτουργούσε και πολύ καλό σύστημα αποχέτευσης. Την ίδια περίοδο στην Αττική δεν υπήρχε τρεχούμενο νερό εντός των σπιτιών, ενώ το αποχετευτικό σύστημα στις κατοικίες ολοκληρώθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1980.
Η μεγαλύτερη κατασκευή της εποχής
Φυσικά, τις περισσότερες ώρες οι άνδρες του οικισμού βρίσκονταν στο Φράγμα και εργάζονταν για την κατασκευή του. Αυτό που ίσως δεν γνωρίζουν πολλοί είναι πως εργάστηκαν και αρκετές γυναίκες, οι οποίες έσπαγαν πέτρες, μετατρέποντάς τες σε χαλίκι. Αν και συνολικά οι εργασίες χρειάστηκαν πέντε χρόνια για να ολοκληρωθούν (1926-1931), τα εγκαίνια έγιναν τον Οκτώβριο του 1929, με παρουσία του Ελευθερίου Βενιζέλου κι από εκείνη τη στιγμή, ο ταμιευτήρας άρχισε να γεμίζει με νερό.
Το Φράγμα του Μαραθώνα έχει σχήμα τόξου για μεγαλύτερη ασφάλεια. Έχει μήκος 285 μέτρα και ύψος 54 μέτρα πάνω από την κοίτη των ποταμών. Το πλάτος του στη στέψη είναι 4,5 μέτρα, ενώ στη βάση φτάνει τα 48 μέτρα. Παράλληλα, η τεχνητή λίμνη που σχηματίστηκε με την κατασκευή του φράγματος έχει χωρητικότητα για 41 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού.
Το βάθος της αγγίζει τα 50 μέρα, ενώ από το βυθό της ξεκινά ο αγωγός, που μέσα από την Σήραγγα Μπογιατίου μεταφέρει νερό στις Μονάδες Επεξεργασίας Νερού στο Γαλάτσι κι από εκεί στην Αθήνα. Για τη λήψη του νερού κατασκευάστηκε και ο ειδικός πύργος υδροληψίας, ο λεγόμενος «υδατόπυργος», ο οποίος έχει εφοδιαστεί με θύρες εισροής του νερού σε διαφορετικά επίπεδα, έτσι ώστε να ελέγχεται το βάθος από το οποίο λαμβάνεται νερό ανάλογα με την εποχή του χρόνου.
Ο ρόλος του Φράγματος Μαραθώνα σήμερα
Σήμερα, η Αττική υδροδοτείται κυρίως από τους ταμιευτήρες Μόρνου και Ευήνου και εναλλακτικά από τον ταμιευτήρα Υλίκης. Ο ταμιευτήρας Μαραθώνα συνδέεται με τους παραπάνω κύριους ταμιευτήρες μέσω ενωτικών υδραγωγείων και αξιοποιείται τόσο ως δεξαμενή αναρρύθμισης του εξωτερικού υδροδοτικού συστήματος της Αττικής, όσο και ως έργο ασφάλειας της υδροδότητής της, λόγω και της εγγύτητάς του με την πόλη της Αθήνας.
Στον ταμιευτήρα του Μαραθώνα έχει υλοποιηθεί διάταξη οικολογικής παροχής, με σκοπό την βιωσιμότητα των υδρόβιων οικοσυστημάτων κατάντη του Φράγματος. Παράλληλα, στην περιοχή που περιβάλλει την Λίμνη Μαραθώνα εντοπίζονται σημαντικά οικοσυστήματα.
Το Φράγμα, η Λίμνη, αλλά και το Μουσείο που βρίσκεται στις εγκαταστάσεις της ΕΥΔΑΠ στον Μαραθώνα αποτελούν μια καλή αφορμή για να μάθουμε περισσότερα σχετικά με αυτό το σπουδαίο έργο που άλλαξε την ιστορία της υδροδότησης στην Αθήνα. Όχι μόνο ανήμερα της Παγκόσμιας Ημέρας Νερού, αλλά κάθε μέρα. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός πως το επισκέπτονται σχολεία, ενώ εύκολα προσβάσιμο για τον οποιονδήποτε θέλει να θαυμάσει από κοντά το πανέμορφο σκηνικό.
Η διαδρομή του νερού μέχρι το σπίτι μας
Όπως αναφέραμε και προηγουμένως, λοιπόν, η ΕΥΔΑΠ σήμερα προμηθεύεται ακατέργαστο νερό, από τους 4 ταμιευτήρες, τον Μόρνο, τον Εύηνο, την Υλίκη και τον Μαραθώνα, με κύρια πηγή τροφοδοσίας τον Μόρνο και τον Εύηνο. Από τους ταμιευτήρες αυτούς, μόνο αυτός της Υλίκης είναι φυσικός, ενώ οι υπόλοιποι έχουν δημιουργηθεί με την κατασκευή φραγμάτων σε κατάλληλα σημεία στην κοίτη των αντίστοιχων ποταμών Ευήνου, Μόρνου και Χαράδρου (φράγμα Μαραθώνα). Στις πηγές υδροληψίας που χρησιμοποιεί η ΕΥΔΑΠ περιλαμβάνονται και υπόγειοι υδατικοί πόροι που αξιοποιούνται με τη λειτουργία 100 γεωτρήσεων συνολικής ετήσιας αντλητικής ικανότητας 70-125 εκατ. κ.μ. νερού περίπου ανά
Η διαδρομή που ακολουθεί το νερό μέχρι να φτάσει στα σπίτια μας γίνεται, αρχικά, μέσω ενός εκτενούς συστήματος εξωτερικών υδραγωγείων, συνολικού μήκους 495χλμ, που ξεκινάει από τους ταμιευτήρες και φτάνει στις Μονάδες Επεξεργασίας Νερού (ΜΕΝ). Τα υδραγωγεία του Μόρνου και της Υλίκης επικοινωνούν μεταξύ τους μέσω ενωτικών υδραγωγείων, η ύπαρξη των οποίων επιτρέπει τον έλεγχο, τη συντήρηση και των επισκευή αυτών, με τη δυνατότητα παύσης της λειτουργίας ενός εκ των δύο αν κριθεί απαραίτητο.
Παρά τη μεγάλη απόσταση των υδραγωγείων από την Αττική, η μεγαλύτερη ποσότητα νερού μεταφέρεται μέσω βαρύτητας, χωρίς οικονομική, ούτε περιβαλλοντική επιβάρυνση ενεργοβόρων αντλήσεων, οι οποίες ενεργοποιούνται μόνο σε περιπτώσεις ανάγκης. Όταν το ακατέργαστο νερό φτάσει στις 4 ΜΕΝ, υποβάλλεται σε συγκεκριμένη επεξεργασία προκειμένου να καταστεί πόσιμο. Οι τέσσερις ΜΕΝ έχουν αθροιστικά διυλιστική ικανότητα 1.900.000 κ.μ. νερού ημερησίως.
Στη συνέχεια, το διυλισμένο νερό μεταφέρεται στους υδρομετρητές των καταναλωτών, μέσω ενός εκτενούς δικτύου ύδρευσης συνολικού μήκους 14.000 χλμ. Το δίκτυο, πέραν των αγωγών, περιλαμβάνει αντλιοστάσια και δεξαμενές πίεσης ειδικά για τις περιοχές που βρίσκονται σε ψηλά υψομετρικά σημεία της πόλης, ενώ παρακολουθείται σε 24ωρη βάση από σύστημα τηλελέγχου-τηλεχειρισμού SCADA.
Ο στόχος της ΕΥΔΑΠ για το νερό της Αθήνας
Αυτό που παραμένει σταθερό στην ΕΥΔΑΠ όλα αυτά τα χρόνια, όπως υπογραμμίζουν οι άνθρωποί της, είναι η προμήθεια επαρκούς ποσότητας και αρίστης ποιότητας νερού στους καταναλωτές της, με παράλληλη προστασία των υδάτινων οικοσυστημάτων της. Αυτό όμως που αλλάζει είναι η υποχρέωση που νοιώθει η ΕΥΔΑΠ να βελτιώνεται και εκσυγχρονίζεται συνεχώς, ακολουθώντας πάντα τις σύγχρονες τάσεις στον τομέα του νερού. Με περιβαλλοντική ευαισθησία και υπευθυνότητα, και ακολουθώντας τις αρχές της κυκλικής οικονομίας, η ΕΥΔΑΠ έχει αναπτύξει στρατηγική για Νερό Μηδενικού Άνθρακα με στόχο τη μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος.
Με γνώμονα τη βιωσιμότητα του πόρου και την κάλυψη των αναγκών υδροδότησης, διαχειρίζεται τη ζήτηση του νερού με συνέπεια και επιμονή, έχοντας ως όραμα να είναι η πιο αξιόπιστη Εταιρεία στη διαχείριση του κύκλου του νερού, προσανατολισμένη πάντα στον άνθρωπο και το περιβάλλον.
Είναι γεγονός πως η ΕΥΔΑΠ τροφοδοτεί την Αθήνα με ένα από τα πιο ποιοτικά και πιο οικονομικά νερά της Ευρώπης. Δεν είναι τυχαίο ότι έχει λαβει ευρωπαϊκές διακρίσεις για την ποιότητα του νερού της από ανεξάρτητους φορείς όπως το European Benchmarking Cooperation και το Aqua Publica Europea. Οι κύριες πηγές υδροληψίας και οι Ταμιευτήρες που χρησιμοποιούνται βρίσκονται σε αγνές περιοχές, απαλλαγμένες από γεωργική και βιομηχανική δραστηριότητα με αποτέλεσμα, η Αθήνα να τροφοδοτείται με αρίστης ποιότητας νερό, ενώ η μεταφορά του γίνεται με φυσικό τρόπο μέσω βαρύτητας, άρα με μικρή κατανάλωση ενέργειας. «Με αίσθημα ευθύνης απέναντι στους καταναλωτές, και με συνεχείς επενδύσεις στην τεχνολογία, η ΕΥΔΑΠ φροντίζει καθημερινά έτσι ώστε το νερό της «βρύσης» να είναι ένα από τα καθαρότερα της Ευρώπης», λένε τα στελέχη της εταιρείας.
Ταυτόχρονα, η ΕΥΔΑΠ διασφαλίζει την προστασία των Ταμιευτήρων της με την τήρηση αυστηρής νομοθεσίας για την προστασία των νερών που χρησιμοποιούνται για την ύδρευση της Πρωτεύουσας. Σκοπός της είναι να συνεχίσει το νερό να είναι ένα αγαθό προσιτό για όλους, σε επαρκή ποσότητα και άριστη ποιότητα με ταυτόχρονη προστασία του υδροδοτικού συστήματος. Στο πλαίσιο αυτό σχεδιάζουμε και υλοποιούμε έργα, επενδύοντας στην καινοτομία και τον ψηφιακό μετασχηματισμό, με κριτήριο πάντα την κυκλική οικονομία και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.
Τέλος, η ΕΥΔΑΠ αναπτύσσει στρατηγικές δράσεις για τη βέλτιστη διαχείριση του δικτύου με εφαρμογή σύγχρονων τεχνολογιών διαχείρισης της πίεσης στο δίκτυο, με αξιόπιστη και οργανωμένη συλλογή στοιχείων για τις βλάβες, με εφαρμογή προγράμματος αντικατάστασης του δικτύου ύδρευσης, με δρομολόγηση παρεμβάσεων στο δίκτυο μέσω σύγχρονων λογισμικών, και τέλος, με αντικαταστάσεις υδρομετρητών με άλλους σύγχρονης τεχνολογίας (smart meters) δημιουργώντας έτσι το Έξυπνο Δίκτυο για την ορθολογικότερη διαχείριση ενός ασφαλούς δικτύου με μειωμένες απώλειες. Στόχος της εταιρείας είναι η σταθερή μετάβαση στις νέες τεχνολογίες με αξιοποίηση όλων των σύγχρονων τάσεων της προηγμένης τεχνολογικά διεθνούς αγοράς νερού.
Φωτογραφίες: Γιάννης Μακρογιαννέλης
