Είναι η ελεύθερη αγορά, ηλίθιε!

Πριν από πάρα πολλά χρόνια ο κάτοχος βραβείου Νόμπελ, Αμερικανός οικονομολόγος και στατιστικολόγος Milton Friedman ( 31 Ιουλίου, 1912 – 16 Νοεμβρίου, 2006) εμφανίστηκε σε μια τηλεοπτική εκπομπή όπου κρατούσε ένα απλό ξύλινο μολύβι. Ξεκίνησε την ομιλία του ως εξής: «Κοιτάξτε αυτό το απλό μολύβι. Δεν υπάρχει κανένα άτομο στον κόσμο που να μπορεί να το φτιάξει μόνος του». Ίσως μοιάζει παράξενο σε κάποιους αυτό το συμπέρασμα γιατί το μολύβι δεν έχει κάτι πολύπλοκο.

Ο Milton Friedman συνέχισε την ομιλία του αιτιολογώντας γιατί ένας δεν μπορεί: «Το ξύλο από το οποίο είναι κατασκευασμένο, απ' όσο γνωρίζω, προέρχεται από δέντρο που κόπηκε στην πολιτεία της Ουάσιγκτον. Για να κοπεί αυτό το δέντρο, χρειάστηκε ένα πριόνι. Για να φτιαχτεί το πριόνι, χρειάστηκε ατσάλι. Για να φτιαχτεί το ατσάλι, χρειάστηκε σιδηρομετάλλευμα. Αυτό το μαύρο κέντρο -το λέμε μόλυβδο, αλλά στην πραγματικότητα είναι γραφίτης, συμπιεσμένος γραφίτης- δεν είμαι σίγουρος από  πού προέρχεται, αλλά νομίζω ότι προέρχεται από κάποια ορυχεία στη Νότια Αμερική. Αυτή η κόκκινη κορυφή εδώ πάνω, αυτή η γόμα από καουτσούκ, πιθανώς προέρχεται από τη Μαλαισία, όπου το καουτσούκ δεν είναι καν ενδημικό δέντρο! Εισήχθη από τη Νότια Αμερική από κάποιους επιχειρηματίες με τη βοήθεια της βρετανικής κυβέρνησης. Αυτός ο ορειχάλκινος δακτύλιος; Δεν έχω την παραμικρή ιδέα από πού προήλθε. Ή το κίτρινο χρώμα! Ή το χρώμα που έκανε τις μαύρες γραμμές. Ή η κόλλα που το συγκρατεί μαζί». 

Στη συνέχεια της ομιλίας του ο Milton Friedman αναφέρθηκε στους ανθρώπινους πόρους που απαιτούνται λέγοντας τα εξής: «Κυριολεκτικά χιλιάδες άνθρωποι συνεργάστηκαν για να φτιάξουν αυτό το μολύβι. Άνθρωποι που δεν μιλούν την ίδια γλώσσα, που ασπάζονται διαφορετικές θρησκείες, που μπορεί να μισούσαν ο ένας τον άλλον αν συναντιόντουσαν ποτέ! Όταν πηγαίνετε στο κατάστημα και αγοράζετε αυτό το μολύβι, στην πραγματικότητα ανταλλάσσετε μερικά λεπτά από το χρόνο σας με μερικά δευτερόλεπτα από το χρόνο όλων αυτών των χιλιάδων ανθρώπων.»

Από τη μέχρι τώρα παράθεση της ομιλίας του Milton Friedman προκύπτει ότι για να φτιαχτεί ένα μολύβι χρειάζονται αρκετοί διαφορετικοί φυσικοί πλουτοπαραγωγικοί πόροι. Φανταστείτε τι χρειάζεται για κάτι πιο σύνθετο. Θα σταματήσω εδώ τη μεταφορά της ομιλίας του Milton Friedman για να έρθω στο σήμερα. 

Σήμερα υπάρχουν χώρες στον πλανήτη Γη που είναι αυτάρκεις σε πετρέλαιο, φυσικό αέριο, τρόφιμα, φαρμακευτικά προϊόντα, αλουμίνιο, νικέλιο, κοβάλτιο, λιπάσματα, υφάσματα, πλαστικά, σιδηρομετάλλευμα, ξυλεία, χρυσό, πολύτιμα μέταλλα, σιτηρά και σπάνιες γαίες. Αυτές οι χώρες είναι κυρίως εκτός της ευρύτερης περιοχής που καλούμε Δύση.

Θα μπορούσαν αυτές οι χώρες να πατήσουν στο γεγονός ότι αφού αντιπροσωπεύουν ένα πολύ μεγάλο ποσοστό των εισαγωγών που κάνουν οι καπιταλιστικές οικονομίες που ανήκουν στη Δύση, που με το ζόρι αντιπροσωπεύουν το 20% του παγκόσμιου πληθυσμού, να αλλάξουν οι κανόνες του παιχνιδιού υπέρ τους; Θα μπορούσαν σε απλά ελληνικά  να πάρουν πίσω ότι τους στέρησε ο «ανάλγητος καπιταλισμός»; Τι έκφραση! Ιδιαίτερα αν σκεφτείς τι έχει «πετύχει» ο κομμουνισμός ή η καλύτερη απόδοσή του στα Αγγλικά socialism (σοσιαλισμός) όπου εφαρμόστηκε! 

Προσωπικά δεν μπορώ να καταλάβω γιατί το σιτάρι πρέπει να έχει μεγαλύτερη αξία από το τρακτέρ ή το πετρέλαιο μεγαλύτερη αξία από το αυτοκίνητο, εξάλλου τα πράγματα αυτά τα έχει λύσει η ίδια η ζωή εδώ και χιλιάδες χρόνια μέσω του εμπορίου. Η ζωή δεν περίμενε κανέναν από τους σημερινούς ηγέτες της Κίνας ή της Ρωσίας και άλλων πλουτοπαραγωγικών χωρών για να καθορίσει τις αξίες. 

Όσο κι αν υπάρχει ισχυρός θεωρητικός και μόνο αντίλογος για την οικονομία της ελεύθερης αγοράς, υπάρχουν και μετρήσιμα στοιχεία που αποδεικνύουν το αντίθετο. Η οικονομία της ελεύθερης αγοράς έχει βγάλει δισεκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως από τη φτώχεια τις τελευταίες δύο γενιές. Έφερε στους καταναλωτές μια ποικιλία προϊόντων. Η οικονομία της ελεύθερης αγοράς ανταμείβει ταλαντούχους ανθρώπους για ταλέντα που δικτάτορες ή κεντρικοί σχεδιαστές δεν θα είχαν καν σκεφτεί να εκμεταλλευτούν. Για όσους και όσες ακόμη διατηρούν επιφυλάξεις, τους παραθέτω το παρακάτω γράφημα που είναι από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Κίνας και το οποίο δείχνει πόσος κόσμος κατάφερε να ξεφύγει από το όριο της φτώχειας από το 2000 έως και το 2020, διάστημα στο οποίο η Κίνα έκανε το άνοιγμα της προς τις αγορές της Δύσης. 

Στο γράφημα φαίνεται ξεκάθαρα ότι ενώ πριν 20 χρόνια, το 2000, οι μισοί κάτοικοι Κίνας ζούσαν κάτω από το όριο της φτώχιας, χρόνο με το χρόνο κι ενώ η Κίνα ανοίχθηκε εμπορικά στη Δύση το ποσοστό αυτό μειωνόταν, με τη θεαματική εξέλιξη να είναι σχεδόν μηδενικό το 2020. 

Όμως, ας αφήσουμε τη δική μου γνώμη, ακόμη κι αν έχει αιτιολογηθεί από την ίδια τη ζωή κι ας δούμε πως τελείωσε την ομιλία του ο Milton Friedman σχετικά με το απλό ξύλινο μολύβι και πόσους πόρους θέλει για να παραχθεί: «Τι είναι όμως αυτό που τους έκανε όλους αυτούς να συνεργαστούν για να φτιάξουν αυτό το μολύβι; Δεν υπήρξε κάποιος κομισάριος που να έστειλε εντολές από κάποιο κεντρικό γραφείο. Ήταν η μαγεία του συστήματος τιμών, η απρόσωπη λειτουργία των τιμών που έκανε τους ανθρώπους να συνεργαστούν για να φτιάξουν αυτό το μολύβι, ώστε να μπορείτε να το αποκτήσετε εσείς έναντι ενός ασήμαντου ποσού. Αυτός είναι ο λόγος που η λειτουργία της ελεύθερης αγοράς είναι τόσο ουσιώδης, όχι μόνο για να προάγει την παραγωγικότητα, αλλά ακόμη περισσότερο για να προάγει την αρμονία και την ειρήνη ανάμεσα στους λαούς του κόσμου.»

Υ.Γ.: Ο τίτλος του άρθρου αποτελεί την παράφραση μιας προεκλογικής ατάκας του πρώην προέδρου των ΗΠΑ Μπιλ Κλίντον: «It's economy stupid» («Είναι η οικονομία ηλίθιε»). Ο εμπνευστής της φράσης ήταν ο πολιτικός σχολιαστής και επικοινωνιολόγος James Carville.