Φώσφορος: Ένα λίπασμα για τον πληθωρισμό και την κλιματική αλλαγή

Η αλματώδης αύξηση των τιμών τροφίμων, έχει αποδοθεί σε διάφορους λόγους, αλλά ταυτόχρονα και σε συμπτώσεις. Ταυτίστηκε, λένε πολλοί η ανάκαμψη της ζήτησης με κάποια καιρικά ή κλιματολογικά φαινόμενα. Σε μεγάλο βαθμό αυτό είναι αλήθεια. Για την ακρίβεια είναι η μισή αλήθεια. Η άλλη μισή είναι η αύξηση της τιμής των λιπασμάτων, με πρώτο τον φώσφορο, σε δυσθεώρητα επίπεδα, ανεξάρτητα από λόγους που προαναφέραμε.

Ο φώσφορος είναι βασικό στοιχείο της ζωής εν γένη. Χωρίς φώσφορο δεν υπάρχει ζωή ούτε στους ανθρώπους, ούτε στα φυτά. Δυστυχώς, είναι χωρίς υποκατάστατο. Στα φυτά χρησιμεύει για να αναπτυχθεί σωστά το ριζικό σύστημα, ενώ είναι παράλληλα υπεύθυνος για την σωστή μεταφορά της ενέργειας, μέσα στο ίδιο το φυτό. Όταν βρίσκεται στο έδαφος, είναι εξαιρετικά δυσκίνητος, δηλαδή δεν μπορεί εύκολα η ρίζα του φυτού να τον τραβήξει προς το μέρος της. Από την ώρα όμως που μπει μέσα στο φυτό, γίνεται εξαιρετικά ευκίνητος και προσφέρει τις πολύτιμες υπηρεσίες του. Το 85% των λιπασμάτων φωσφόρου που χρησιμοποιείται στην γεωργία προέρχεται από ορυκτή μορφή.

Παράλληλα όμως με την μεγάλη του χρησιμότητα σε όλη της αλυσίδα της ζωής, η χρήση του επιφέρει και σοβαρές περιβαλλοντικές επιπτώσεις: εκτιμάται οτι 400 παραθαλάσσιες περιοχές σε ολόκληρο τον κόσμο με συνολική έκταση 245.000 Km2 – σχεδόν 2 Ελλάδες- έχουν μετατραπεί σε νεκρές ζώνες εξ’ αιτίας φωσφόρου που ξεπλένεται σε αυτές!!!

Η κατανομή του ορυκτού φωσφόρου είναι εξαιρετικά άνιση σε ολόκληρο τον κόσμο. Το 72% των παγκόσμιων αποθεμάτων βρίσκεται στο Μαρόκο και την Δυτική Σαχάρα (κρατείστε τον διαχωρισμό των δύο περιοχών), Κίνα 5% και 3% στην Αλγερία.  Αντίθετα πρώτη στην παραγωγή λιπασμάτων φωσφόρου είναι η Κίνα με 52% της παγκόσμιας παραγωγής και ακολουθούν το Μαρόκο 12%, ΗΠΑ 12%. Σε ολόκληρη την Ευρώπη υπάρχει ένα μικρό ορυχείο όλο κι όλο, στην Φιλανδία. Ολόκληρες περιοχές του κόσμου όπως η Ωκεανία, η Κεντρική και Νότια Ευρώπη, Νότια Ασία και λατινική Αμερική έχουν αρνητικό ισοζύγιο φωσφορικών λιπασμάτων.

Ενδεικτικό της μεγάλης αξίας του φωσφόρου στην παραγωγή αλλά και των άλλων προκλήσεων που αντιμετωπίζει ως τελικό προϊόν, είναι η ένταξή του στη λίστα των 40 πιο κρίσιμων ορυκτών της ΕΕ.

Από μόνα τους, στοιχεία που αντικατοπτρίζουν την τόσο σοβαρή ανισοκατανομή ενός πολύτιμου και μοναδικού αγαθού, προκαλούν προβληματισμό, ιδιαίτερα όταν στο εγγύς μέλλον πρέπει να τραφούν 9 δις στόματα! Αλλά κρατηθείτε, τα δύσκολα είναι μπροστά μας.

Η περιοχή της Δυτικής Σαχάρας, ανήκει μεν στο Βασίλειο του Μαρόκο, οι ντόπιοι όμως πληθυσμοί παλεύουν για την ανεξαρτησία τους εδώ και πολλά χρόνια. Θα θυμάστε οι παλαιότεροι το φημισμένο Πολισάριο. Ο νυν βασιλιάς του Μαρόκου, όταν ανέλαβε την εξουσία από τον πατέρα του πριν 15 περίπου χρόνια, συνέταξε ένα σχέδιο προσέλκυσης σημαντικών ξένων επενδύσεων στην περιοχή, με άξονες ανάπτυξης τον ορυκτό φώσφορο, την αγροτική παραγωγή, τον οικοτουρισμό την αλιεία και τις ανανεώσιμε μορφές ενέργειας. Πολλοί λένε ότι το μοναδικό ενδιαφέρον ήταν για τον φώσφορο και τα υπόλοιπα ήταν...ξεκάρφωμα. Σημασία έχει ότι το πρότζεκτ αυτό όχι δεν περπάτησε όπως θα ήθελε τόσο ο βασιλιάς όσο κι εμείς οι απλοί θνητοί. Αυτός για να τα οικονομήσει εμείς για να εξασφαλίσουμε φθηνό φαγάκι.

Οι ντόπιοι πληθυσμοί στη Δυτική Σαχάρα αγωνίζονται με όλους τους τρόπους ενάντια στην εκμετάλλευση των ορυχείων της περιοχής τους από το Μαρόκο και τις εταιρίες - συνεργάτες του. Έχουν πετύχει σημαντικές νίκες σε πολλά επίπεδα. Στα πλαίσια του ΟΗΕ έχει δημιουργηθεί μια επιτροπή αντιμετώπισης του θέματος, η οποία το 2002 απεφάνθει ότι η εκμετάλλευση πρέπει να μην αποκλείει τους ντόπιους πληθυσμούς. Πλήθος Μη κυβερνητικών οργανώσεων εμπλέκονται στο θέμα (σας θυμίζει κάτι που ζήσαμε πρόσφατα?). Πιο τρανταχτό αποτέλεσμα είναι η δέσμευση φορτίων φωσφόρου στη Νότια Αφρική και τον Παναμά, όταν πλοία κλήθηκαν να αποδείξουν ότι το φορτίο που έχουν στην κατοχή τους είναι νόμιμο. Αποτέλεσμα: από το 2017 που συνέβησαν τα γεγονότα αυτά, όλα τα πλοία διαπλέουν το Ακρωτήριο της Καλής ελπίδας πολύ μακριά προκειμένου να βρεθούν εκτός ζώνης ελέγχου και φυσικά αποφεύγουν την Διώρυγα του Παναμά! Κόστος σε χρήμα, σε χρόνο, σε αγωνία, σε καθυστερήσεις και προβλήματα.

Μια άλλη επιτυχία των ντόπιων είναι η αποχώρηση σημαντικών εταιρειών εξόρυξης φωσφόρου από την περιοχή της Δυτικής Σαχάρας, λόγω ακριβώς αυτών των προβλημάτων. Εσχάτως, επενδυτικά ταμεία προερχόμενα από χώρες με αυξημένα κοινωνικά και περιβαλλοντικά αντανακλαστικά (βλέπε Σκανδιναβία), δεν επενδύουν σε εταιρείες της περιοχής, αποστερώντας τες έτσι από πολύτιμα κεφάλαια.
 
Και μέσα σε αυτό το περιβάλλον πολιτικής και οικονομικής αστάθειας, η Κίνα, ο μεγαλύτερος παραγωγός φωσφορικών λιπασμάτων και με μερίδιο που φτάνει το 30% του παγκόσμιου εμπορίου, έδωσε κατεύθυνση στις εταιρείες της να μεριμνούν πρώτα για τον εφοδιασμό της εσωτερικής αγοράς και μετά για τις εξαγωγές. Οι τελευταίες ούτως ή άλλως υποφέρουν από τα γνωστά μποτιλιαρίσματα στα λιμάνια εξαγωγής… Κοινώς ήλθε κι έδεσε!

Άρα το πρόβλημα του ακριβού φωσφόρου, δεν έχει να κάνει με την πανδημία και την ξηρασία σε πολλές περιοχές του βόρειου ημισφαιρίου, αλλά στην κορύφωση των προβλημάτων στο χώρο της παραγωγής του. Αποτέλεσμα είναι η αύξηση της τιμής του σε επίπεδα που τυπικά χαρακτηρίζονται “ιστορικά υψηλά” πρακτικά όμως είναι εξωπραγματικά!

Έτσι λοιπόν φτάσαμε να πωλούνται τα λιπάσματα με φώσφορο που χρησιμοποιούμε την εποχή αυτή που σπέρνουμε τα σιτηρά, σε τιμές ¨φαρμακείου”.! Φέτος τα φωσφορούχα λίπασμα κοστίζουν  82% παραπάνω!!! Στην αύξηση της τιμής έχει ευθύνη και το πανάκριβο άζωτο αλλά αυτό θα το δούμε προσεχώς.

Βέβαια, δεν είναι πρώτη φορά που ο φώσφορος δημιουργεί προβλήματα στην αγροτοδιατροφική αγορά. Το 2007-8 είχε αυξηθεί η τιμή του κατά 800%! Πήρε 2 χρόνια να προσγειωθεί σε πιο λογικά επίπεδα. Η συνήθης τοποθέτηση, “τα έχει αυτά ο φώσφορος” δεν είναι βέβαιο ότι ερμηνεύει πιστά την σημερινή πραγματικότητα. Τώρα τα πράγματα φαίνεται ότι μπορεί και να κινηθούν πολύ διαφορετικά απ’ ότι παλαιότερα. Η εισαγωγή κριτηρίων εταιρικής διακυβέρνησης στις εταιρείες εξόρυξης αλλά και στις επενδυτικές τράπεζες και ταμεία, δημιουργούν νέα δεδομένα.

Η προφανής ερώτηση είναι και τώρα τι? Το μόνο σίγουρο είναι ότι όλοι εμείς (και αναφέρομαι σε πλανητικό επίπεδο) που τώρα ετοιμαζόμαστε να σπείρουμε, κληθήκαμε να πάρουμε για πρώτη φορά τόσο σημαντικές αποφάσεις σε σχέση με την τακτική θρέψης των φυτών που θα ακολουθήσουμε. Η πρώτη σκέψη είναι να περικόψουμε κάτι από τον φώσφορο που χρησιμοποιούμε τώρα την περίοδο της σποράς, δεδομένου οτι μέρος μένει αναξιοποίητο στο έδαφος και ένα άλλο κομμάτι χάνεται στο υπέδαφος και τα νερά. Οι εταιρίες λιπασμάτων μας προτείνουν με τη σειρά τους νέα λιπάσματα με σύγχρονες τεχνολογίες αποδέσμευσης φωσφόρου που μειώνουν την σπατάλη του. Φυσικά με το αζημίωτο. Προχθές ένα μεγάλο αγροτικό περιοδικό της Βόρειας Αμερικής συμβούλευε τους αναγνώστες του να κάνουν αναλύσεις εδάφους πριν προβούν σε λιπάνσεις κι αν υπάρχει διαθέσιμος φώσφορος ας μην ρίξουν για μια χρονιά, δεν χάθηκε και ο κόσμος. Στην μακρινή Βραζιλία, ήδη οι καλλιέργειες ξεκίνησαν με σημαντικά λιγότερο φώσφορο.

Είναι προφανές ότι οποιαδήποτε έλλειψη θρεπτικών στοιχείων στα φυτά, θα φανεί στις αποδόσεις του και τελικά στις αποθήκες το καλοκαίρι. Να σημειώσουμε ότι οι αποθήκες στα βασικά αγροτικά προϊόντα δεν είναι τόσο γεμάτες όσο συνήθως, συχνά είναι άδειες.

Από την άλλη, η αγορά των αγροτικών προϊόντων βρίσκεται σε πολύ υψηλά επίπεδα, με αντίστοιχα υψηλά να βρίσκονται και οι προσδοκίες μας για την ερχόμενη καλλιεργητική χρονιά. Μεταξύ των αγροτών σε ολόκληρο τον κόσμο υπάρχει η ανησυχία εάν θα κρατηθούν οι τιμές σε αυτά τα επίπεδα? Με βάση μια κοστολογική προσέγγιση του θέματος, δηλαδή τιμή πώλησης= κόστος παραγωγής + λογικό κέρδος οι υπάρχουσες τιμές δεν εμφανίζονται και ιδιαίτερα υψηλές, όχι όμως ότι είναι και χαμηλές. Ας μη ξεχνάμε ότι μεγάλο μέρος του κόστους παραγωγής ανήκει στο πετρέλαιο που κι αυτό έχει σκαρφαλώσει σχεδόν 50% πάνω από πέρυσι.

Μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες που εργάζονται με συμβολαιακές σχέσεις για να εξασφαλίσουν την πρώτη ύλη που χρειάζονται, έχουν ήδη ανεβάσει τις τιμές παραγωγού σε σημαντικό βαθμό. Αυτό από μεριά μας εκλαμβάνεται ως μια ένδειξη ότι οι τιμές των προϊόντων θα μείνουν υψηλές. Όταν όμως φτάνουμε στο ταμείο και καλούμαστε να δώσουμε από τώρα ότι υπόλοιπο έχουμε στο λογαριασμό μας για να πάρουμε τα λιπάσματα που χρειαζόμαστε, διστάζουμε.

Εσείς βέβαια που διαβάζετε όλα αυτά τα γεγονότα που συνθέτουν “μια ωραία ατμόσφαιρα”, θα αναρωτιέστε: και το ψωμί, τα μακαρόνια, το κρέας, η φέτα, που θα πάνε?

Δεν υπάρχει απάντηση προς το παρόν. Ελπίδες δίνουν τις δηλώσεις του προέδρου Biden ότι δεν τον απασχολούν οι τιμές, διότι τα κέρδη των εταιρειών βρίσκονται σε ιστορικά υψηλά επίπεδα, ενώ το ύψος των μισθών σε αντίστοιχα χαμηλά και στο πλαίσιο αυτό θα βρεθεί μια λύση. Κάτι θα έχει στο μυαλό του. Από την άλλη, οι μεγάλες πολυεθνικές στον τομέα των τροφίμων ανακοίνωσαν ότι εμείς τα κέρδη μας θα τα προασπίσουμε και θα κάνουμε σταδιακές αυξήσεις και όχι απότομες για τον φόβο φυγής καταναλωτών σε φθηνότερες λύσεις.

Να σας πούμε να τρέξετε να αγοράσετε ρύζι και μακαρόνια? Αφού πιθανόν δεν φάγατε ακόμη αυτά της προηγούμενης καραντίνας...