Ροή
Είναι πραγματικά ελάχιστα τα έργα οικονομικής θεωρίας που μπορούν να συγκριθούν με το «magnum opus» του Καρόλου Μαρξ. Ο λόγος για «Το Κεφάλαιο», ο πρώτος τόμος του οποίου εκδόθηκε για πρώτη φορά 150 χρόνια πριν, στις 14 Σεπτεμβρίου του 1867.
Ένα έργο ζωής του Καρόλου Μαρξ, που δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει καθώς μόνο ο πρώτο τόμος του έργου του «Κριτική στην Πολιτική Οικονομία» εκδόθηκε όσο αυτός βρισκόταν εν ζωή. Οι επόμενοι δύο τόμοι εκδόθηκαν από τον φίλο και συνεργάτη του Μαρξ, Φρίντιχ Ένγκελς, ο οποίος χρησιμοποίησε σημειώσεις του γερμανού φιλοσόφου.
Το Κεφάλαιο ήταν η «βίβλος» των κομμουνιστικών κινημάτων που πρωταγωνίστησαν τον 20ο αιώνα. Ένα έργο που μελετούσε εις βάθος τον καπιταλισμό και προσπάθησε να εξηγήσει και να ερμηνεύσει τους νόμους του. Ο Μαρξ, επιχείρησε να αναδείξει τις αντιφάσεις του καπιταλισμού και να αποδείξει ότι ως τρόπος παραγωγής έχει σφάλματα που δεν μπορεί να λύσει και άρα ιστορικά όρια. Και βέβαια με αυτό τον τρόπο να αποδείξει ότι η εφαρμογή του κομμουνιστικού τρόπου παραγωγής είναι αναπόφευκτη. Εξάλλου ο ίδιος ο Μαρξ θεωρούσε ότι ήταν πρώτα απ’ όλα επαναστάτης και μετέπειτα φιλόσοφος και οικονομολόγος: «Οι φιλόσοφοι έχουν ερμηνεύσει τον κόσμο με διάφορους τρόπους. Το θέμα όμως είναι να τον αλλάξουν» είχε γράψει ήδη από το 1845.
Το αν ο Μαρξ πέτυχε τον σκοπό του και κατά πόσο, αποτελεί σημείο –σκληρής- αντιπαράθεσης μέχρι και σήμερα. Οι σύγχρονοι «ορθόδοξοι» οικονομολόγοι έχουν ανακοινώσει πάρα πολλές φορές τον «τελικό θάνατο» του Καρόλου Μαρξ και του έργου του, ειδικά μετά το 1990 και τις ανατροπές στην Σοβιετική Ένωση. Και όμως ο Γερμανός φιλόσοφος επιστρέφει ξανά και ξανά στην επικαιρότητα, όπως έγινε και κατά το ξέσπασμα της μεγάλης οικονομικής κρίσης του 2008 όπου οι εκδόσεις του Κεφαλαίου έγιναν για άλλη μια φορά ανάρπαστες σύμφωνα με τα τότε δημοσιεύματα.
Έντυπα που βρίσκονται… έτη φωτός μακριά από την μαρξιστική σκέψη όπως ο Economist έχουν στραφεί κατά καιρούς στον Μαρξ. Σε πρόσφατο άρθρο με τίτλο «Οι Εργατικοί έχουν δίκιο: Ο Καρλ Μαρξ έχει πολλά να διδάξει στους σημερινούς πολιτικούς», το περιοδικό αναδεικνύει τον κίνδυνο που φέρνει η συγκέντρωση πλούτου σε λίγους και κυρίως ανθρώπους που δεν ασχολούνται με την παραγωγή, τους γνωστούς «ραντιέρηδες».
Ο Ένγκελς έγραφε για Το Κεφάλαιο: «Από τον καιρό που υπάρχουν στον κόσμο κεφαλαιοκράτες και εργάτες δεν εκδόθηκε ακόμα κανένα άλλο βιβλίο που να έχει τόση σπουδαιότητα για τους εργάτες, όση έχει το βιβλίο που έχουμε μπροστά μας. Η σχέση ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία, ο άξονας που γύρω του περιστρέφεται ολόκληρο το σημερινό μας κοινωνικό σύστημα, για πρώτη φορά αναπτύσσεται εδώ επιστημονικά κι αυτό με μια βαθύτητα και οξύνοια που μόνο ένας Γερμανός μπορούσε να το κάνει. Όσο πολύτιμα κι αν είναι και παραμένουν τα συγγράμματα ενός Οουεν, ενός Σεν - Σιμόν ή ενός Φουριέ - επιφυλάχτηκε σ' έναν Γερμανό να αναρριχηθεί ως την κορυφή απ' όπου μπορεί κανείς να δει καθαρά και επισκοπικά ολόκληρο το πεδίο των σύγχρονων κοινωνικών σχέσεων, ακριβώς όπως ένας παρατηρητής που στέκεται στην ψηλότερη κορφή βλέπει τα χαμηλότερα ορεινά τοπία...».
Έχοντας φανατικούς υποστηρικτές όσο και φανατικούς πολέμιους, ένα πράγμα είναι σίγουρο ότι το έργο του Καρόλου Μαρξ, που μελετούσε εντέλει τις μεγάλες καπιταλιστικές κρίσεις 150 χρόνια μετά την πρώτη του έκδοση και εννέα χρόνια μετά από την οικονομική κρίση του 2008 παραμένει επίκαιρο.
Φωτ 1: Η πρώτη έκδοση του Das Kapital με την υπογραφή του Μαρξ
Φωτ 2: Άγαλμα των Μαρξ και Ένγκελ στο Βερολίνο
