Τα θεμέλια για την καινοτομία στις ψηφιακές τεχνολογίες

Λίγο περισσότερο από ένα χρόνο πριν, ο κόσμος ξύπνησε με ένα νέο εργαλείο στην οθόνη του υπολογιστή του, το οποίο απαντούσε στις ερωτήσεις μας με μια απίστευτη ικανότητα να συνθέτει πλήρεις προτάσεις και να διατηρεί μια συζήτηση, σχεδόν στο επίπεδο ενός ανθρώπινου συνομιλητή. Όπως όλοι γνωρίζουμε, το chatGPT-3 έκανε λάθη, είχε ψευδαισθήσεις (hallucinations), αλλά η δημιουργική του ικανότητα εντυπωσίασε ακόμη και τους ειδικούς, ενώ τρόμαξε μεγάλη μερίδα της κοινωνίας και της επιστημονικής κοινότητας που έβλεπε σαφή σημάδια νοημοσύνης να αναδύονται μέσα από ένα πρόγραμμα ηλεκτρονικού υπολογιστή. Το ChatGPT εξακολουθεί, παρά την σημαντική του βελτίωση, να διατυπώνει λανθασμένες προτάσεις. Ωστόσο ένα είναι σίγουρο. Ο ερχομός του συμβολίζει την αρχή μιας νέας εποχής!

Τον προηγούμενο Αύγουστο μάθαμε από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Σαν Φρανσίσκο πως μια ασθενής που είχε χάσει την δυνατότητα της ομιλίας, μπορούσε να επικοινωνήσει κείμενο μέσω μιας συσκευής που είχαν συνδεθεί σε κατάλληλα σημεία στον εγκέφαλό της. Τον Οκτώβριο 2019, ένας παράλυτος άνδρας κατάφερε να περπατήσει στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο της Grenoble ελέγχοντας με σήματα του εγκεφάλου του έναν εξωσκελετικό μηχανισμό. Πέραν από τα παραπάνω παραδείγματα, όλες οι αναδυόμενες τεχνολογίες, από την αγροδιατροφή μέχρι τις μεταφορές και από την ψυχαγωγία μέχρι την βαριά βιομηχανία, εξελίσσονται σήμερα με έναν συνεχώς αυξανόμενο ρυθμό. Ποιες είναι οι προκλήσεις διεθνώς και ποια τα προβλήματα στην χώρα μας, ώστε τα ερευνητικά επιτεύγματα να οδηγήσουν στην καινοτομία και ειδικότερα στις ψηφιακές τεχνολογίες? 

Θα ξεκινήσω με το δέος που προκαλεί η ευφυΐα των υπολογιστών, η διαφαινόμενη πορεία προς την Τεχνητή Γενική Νοημοσύνη και η αναμενόμενη επιτυχία των σύγχρονων αλγορίθμων στο «τεστ του Τούρινγκ». Ο πατέρας της Πληροφορικής έθεσε τον πήχη της νοημοσύνης των μηχανών ρωτώντας κατά πόσο, σε μια πεντάλεπτη συνομιλία, μπορούμε να διακρίνουμε έναν αλγόριθμο που συζητά μαζί μας από έναν ανθρώπινο συνομιλητή. Ήδη οι ερευνητές και οι εταιρείες ετοιμάζονται για αυτή την στιγμή. Δεν θα αναλύσω το γεγονός πως κάθε τεχνολογία είναι «δίκοπο μαχαίρι». Θα τονίσω όμως δύο σημαντικά ζητήματα που θα μας συμφιλιώσουν με τον κόσμο που έρχεται. Πρώτο, η ανάγκη να πάψει η Τεχνητή Νοημοσύνη να βασίζεται σε «μαύρα κουτιά», δηλαδή μοντέλα που έχουν εκπαιδευτεί σε τεράστιους όγκους δεδομένων, αλλά για τα οποία δεν είναι δυνατή η ερμηνεία των αποφάσεών τους, πόσω μάλλον η εγγύηση πως οι επιλογές τους είναι αμερόληπτες και διαφανείς, ειδικά όταν αφορά ευαίσθητες λειτουργίες όπως στην δικαιοσύνη, την ιατρική διάγνωση, ή την κατάταξη υποψηφίων. Δεύτερο, η εκπαίδευση των μοντέλων αυτών να πάψει να είναι τόσο ενεργοβόρα όσο είναι σήμερα, την στιγμή που η κλιματική κρίση αποτελεί πλέον τον υπ’ αριθμό 1 κίνδυνο για τον πλανήτη, ειδικά καθώς ζητείται η συνδρομή των ψηφιακών τεχνολογιών και της Τεχνητής Νοημοσύνης στην ανάσχεση αυτού του κινδύνου. 

Με δυο λόγια, χρειαζόμαστε νέους αλγόριθμους για μια Εξηγήσιμη και Πράσινη Τεχνητή Νοημοσύνη. Πρόκειται για έναν στόχο που καταδεικνύει την σημασία της βασικής έρευνας. Και γενικότερα, είτε πρόκειται για νέες ψηφιακές τεχνολογίες, είτε πρόκειται για καινοτομία σε άλλες επιστήμες, η βασική έρευνα είναι ο πρωταρχικός πυλώνας για να υπάρξει προστιθέμενη αξία και μακροπρόθεσμη προοπτική. Η Ελλάδα είναι πρωταθλήτρια σε αυτόν τον τομέα, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν χρειάζεται να ενισχυθεί η δευτεροβάθμια (βλ. πρόσφατα αποτελέσματα στον διαγωνισμό PISA) και η τριτοβάθμια εκπαίδευση. Πρέπει επιπλέον να φροντίσουμε για τα κανάλια μεταφοράς της έρευνας προς την καινοτομία. Τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε ορισμένες ειλικρινείς προσπάθειες της Πολιτείας και βλέπουμε το αντίστοιχο οικοσύστημα να δραστηριοποιείται έντονα, κυρίως με εγχώριες ομάδες, αλλά και βασιζόμενο στην επιστροφή εγκεφάλων (brain gain). 

Καίριο ρόλο στη μεταφορά τεχνολογίας διαδραματίζουν τα Ερευνητικά Κέντρα, που έχουν αποδείξει την ικανότητά τους να ενθαρρύνουν, να παράγουν και να προάγουν νεοφυείς επιχειρήσεις, ώστε αυτές να διαγράφουν μια κερδοφόρα πορεία ή να εξαγοράζονται από μεγαλύτερους οργανισμούς. Ας θυμηθούμε πως η αποστολή των Ερευνητικών Κέντρων είναι η εφαρμοσμένη έρευνα, σύμφωνα με το μοντέλο της ηπειρωτικής Ευρώπης που έχει υιοθετήσει η χώρα μας. Σε αντίθεση όμως με άλλες χώρες, ο ερευνητικός ιστός παραμένει κατακερματισμένος θεματικά και γεωγραφικά, χωρίς μεγάλους εθνικούς φορείς και με ασταθή θεσμική και οικονομική υποστήριξη. Εδώ ζητάμε την ιεράρχηση των ερευνητικών και αναπτυξιακών προτεραιοτήτων, αντί για την προώθηση οριζόντιων πολιτικών που δεν καταφέρνουν να έχουν διεθνή αντίκτυπο. Τελικό ζητούμενο είναι να συνεχιστεί και να αναβαθμιστεί η προσφορά όλων των ερευνητικών οργανισμών στην εθνική ανάπτυξη μέσα από δράσεις καινοτομίες με διάρκεια και αντίκτυπο.

O κ. Γιάννης Εμίρης θα συμμετέχει στο 3ο Φόρουμ της Ένωσης Ελληνικών Εταιριών Αναδυόμενων Τεχνολογιών (ΗΕΤiΑ) που θα πραγματοποιηθεί στις 14 Δεκεμβρίου στο ξενοδοχείο Grand Hyatt Athens.