Σε ποιες χώρες σερβίρουν τα περισσότερα... έντομα – Η συμβολή τους στην επισιτιστική ασφάλεια και η απειλή της κλιματικής κρίσης

Τα έντομα αποτελούν ένα γνώριμο … πιάτο σε μη ευρωπαϊκούς πολιτισμούς αλλά σταδιακά διάφορα είδη εγκρίνονται ως βρώσιμα και από την Ευρωπαϊκή Ένωση με το επιχείρημα της ενίσχυσης της επισιτιστικής ασφάλειας και της προώθησης βιώσιμων τρόπων αγροτικής και κτηνοτροφικής παραγωγής. Μία από τις πιο ολοκληρωμένες έρευνες στο είδος της που δημοσιεύθηκε τον Φεβρουάριο του 2024 στο nature.com, εντόπισε 2205 είδη εντόμων, από 25 διαφορετικές τάξεις τα οποία θεωρούνται βρώσιμα. Αυτές οι τάξεις ποικίλλουν ως προς την παγκόσμια κυριαρχία τους μεταξύ των εδώδιμων ειδών εντόμων με τα κολεόπτερα να αποτελούν την επικρατέστερη τάξη, που αποτελεί το 32,0% των εδώδιμων ειδών εντόμων, ακολουθούμενα από τα υμενόπτερα (15,5%), τα λεπιδόπτερα (15,2%), τα ορθόπτερα (14,1%) και τα ημίπτερα (11,4%).

Σε ποιες χώρες καταγράφεται ο μεγαλύτερος αριθμός βρώσιμων ειδών εντόμων

Η Ασία έχει τον μεγαλύτερο αριθμό βρώσιμων ειδών εντόμων (932), ακολουθούμενη από τη Βόρεια Αμερική (συμπεριλαμβανομένου του Μεξικού) (529), την Αφρική (464) και τη Νότια Αμερική (300). Αντίθετα, η Ωκεανία έχει τον μικρότερο αριθμών. 

Προηγούμενες μελέτες είχαν προβλέψει ότι η αγορά των βρώσιμων εντόμων θα αυξανόταν από περίπου 400 εκατομμύρια δολάρια το 2018 σε 1,2 δισεκατομμύρια δολάρια το 2023, υποδηλώνοντας παγκόσμια αύξηση κατά περίπου 25% ετησίως, με την Ασία-Ειρηνικό και τη Λατινική Αμερική να αντιπροσωπεύουν πάνω από το 50% της αγοράς , ενώ η Βόρεια Αμερική και η Ευρώπη θα παρουσίαζαν σημαντική άνοδο.

Πάνω από 1900 είδη εντόμων θεωρούνται ότι αποτελούν μέρος της παραδοσιακής διατροφής τουλάχιστον δύο δισεκατομμυρίων ανθρώπων που αντιπροσωπεύουν περίπου το 30% του παγκόσμιου ανθρώπινου πληθυσμού. Υπολογίζεται ότι σε 113 χώρες καταναλώνεται τουλάχιστον ένα είδος εντόμου με την Αφρική, την Λατινική Αμερική και την Ασία να αποτελούν παραδοσιακές αγορές κατανάλωσης εντόμων.

Οι χώρες με τη μεγαλύτερη κατανάλωση εντόμων είναι το Μεξικό (450 είδη), η Ταϊλάνδη (272 είδη), η Ινδία (262 είδη), η ΛΔΚ (255 είδη), η Κίνα (235 είδη), η Βραζιλία (140 είδη), η Ιαπωνία (123 είδη) και το Καμερούν (100 είδη). Αν και η κατανάλωση εντόμων συχνά βασίζεται σε πολιτιστικές πρακτικές, παρουσιάζει συσχετίσεις με την κάλυψη γης, τη γεωγραφική παρουσία δυνητικά βρώσιμων εντόμων, το μέγεθος του πληθυσμού μιας χώρας και τα επίπεδα εισοδήματος

Σύμφωνα με εκτιμήσεις, η παγκόσμια αγορά εντόμων μπορεί να φθάσει τα 8 δισεκατομμύρια δολάρια μέχρι το 2030 λόγω της αυξανόμενης ευαισθητοποίησης για τα οφέλη των βρώσιμων εντόμων και των επενδυτικών πρωτοβουλιών για τη χρήση εντόμων σε τρόφιμα, ζωοτροφές, καλλυντικά, οργανικά λιπάσματα και φαρμακευτικές βιομηχανίες.

Αντίδοτο στην επισιτιστική κρίση

Η επισιτιστική ασφάλεια έχει αναδειχθεί σε παγκόσμιο ζήτημα και συνεχίζει να εγείρει ερωτήματα σχετικά με διάφορες διαστάσεις των συστημάτων τροφίμων, συμπεριλαμβανομένων των οικονομικών, κοινωνικών, πολιτιστικών και πολιτικών πτυχών. Μέχρι το 2050, ο παγκόσμιος πληθυσμός προβλέπεται να φτάσει τα 9,8 δισεκατομμύρια και η ζήτηση για τρόφιμα αναμένεται σχεδόν να διπλασιαστεί. Αυτή η σημαντική αύξηση της ζήτησης τροφίμων θα ασκήσει τεράστια πίεση στους φυσικούς πόρους, όπως το νερό και η γη, εγείροντας ανησυχίες για τη βιωσιμότητα των σημερινών συστημάτων γεωργικής παραγωγής. Σύμφωνα με την έρευνα, οι προκλήσεις που εγείρει η κλιματική αλλαγή, όπως η διάβρωση του εδάφους, οι ακανόνιστες βροχοπτώσεις θα επιβαρύνουν περαιτέρω τη γεωργική παραγωγή. Επιπλέον, οι παγκόσμιες εκπομπές άνθρακα από το σύστημα τροφίμων θα μπορούσαν να καταστήσουν αδύνατη την επίτευξη των στόχων της κλιματικής αλλαγής για περιορισμό της αύξησης της θερμοκρασίας στον 1,5 βαθμό Κελσίου. Κατά συνέπεια, υπάρχει επείγουσα ανάγκη ανάπτυξης νέων βιώσιμων συστημάτων τροφίμων, τα οποία θα πλαισιωθούν από τις κατάλληλες πολιτικές για την διασφάλιση της υγείας και ευημερίας παγκοσμίως. 

Από την άλλη, η πρωτεΐνη παραμένει ένας κρίσιμος μοχλός των παγκόσμιων συστημάτων τροφίμων. Η ζήτηση για κρέας έχει τριπλασιαστεί τα τελευταία 50 χρόνια και επί του παρόντος, η παγκόσμια ετήσια παραγωγή ανέρχεται σε περίπου 340 εκατομμύρια μετρικούς τόνους, που ισοδυναμεί με περίπου 80 δισεκατομμύρια ζώα (τα οποία σφάζονται). Η ετήσια κατά κεφαλήν κατανάλωση κρέατος υπολογίζεται κατά μέσο όρο σε 43 κιλά και αυτό συνδυάζεται με την ζήτηση για ζωοτροφές, οι οποίες βασίζονται σε πρωτεϊνικές πηγές, όπως τα ιχθυάλευρα και η σόγια, που ανταγωνίζονται τις ανθρώπινες πρωτεϊνικές ανάγκες. Παράλληλα, η παραγωγή και η προμήθεια ζωοτροφών εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το κόστος των καυσίμων και την παγκόσμια γεωπολιτική συγκυρία, η οποία υπαγορεύει την τιμή, την διαθεσιμότητα και την πρόσβασή σε αυτά. 

Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, τα βρώσιμα έντομα έχουν προσελκύσει την προσοχή ως βιώσιμη πηγή πρωτεΐνης, με υψηλή περιεκτικότητα σε ακατέργαστη πρωτεΐνη που ξεπερνά κατά πολύ αυτή της ζωικής πρωτεΐνης. Στα έντομα περίπου το 80% του σωματικού τους βάρους είναι καταναλώσιμο, σε σύγκριση με το 55% που ισχύει για τα κοτόπουλα και το χοιρινό και το 40% για τα βοοειδή. 

Τα έντομα ως μέρος της βιώσιμης γεωργίας 

Ένα από τα κύρια επιχειρήματα για την κατανάλωση εντόμων είναι ότι αυτά αντιπροσωπεύουν το ήμισυ όλων των ζωντανών οργανισμών. Βρίσκονται σε διάφορους βιότοπους, όπως δάση, χωράφια, ακόμη και σε υδάτινα οικοσυστήματα, και τα περισσότερα από αυτά εξαρτώνται από τα φυτά για να επιβιώσουν. Αντιπροσώπευαν τη φθηνότερη και κύρια πηγή ζωικής πρωτεΐνης κατά τα πρώτα στάδια της ανθρωπότητας πριν από την στροφή στην γεωργία. Ως εκ τούτου, μέρος της επιστημονικής κοινότητας θεωρεί ότι θα μπορούσε να υπάρχει ισχυρή σύνδεση μεταξύ της κάλυψης του εδάφους, της ποικιλότητας των φυτών και του κλίματος, και της ποικιλότητας των εδώδιμων εντόμων. 

Ωστόσο, μόνο το 6% των εδώδιμων ειδών εντόμων έχει εκτραφεί με επιτυχία, ενώ το 94% εξακολουθεί να βρίσκεται διάσπαρτο στην φύση. Οι αναλογίες μετατροπής της τροφής των εντόμων είναι σημαντικά πιο αποτελεσματικές από αυτές των παραδοσιακών ζώων. Για παράδειγμα, οι γρύλοι χρειάζονται δώδεκα φορές λιγότερη τροφή από τα βοοειδή, τέσσερις φορές λιγότερη από τα πρόβατα και δύο φορές λιγότερη από ό,τι οι χοίροι και τα κοτόπουλα για να παράγουν την ίδια ποσότητα πρωτεΐνης. Όσον αφορά την αποδοτικότητα των πόρων, 1 κιλό βοείου κρέατος απαιτεί πολύ περισσότερο νερό (3000 φορές περισσότερο), ζωοτροφή (12,5 φορές περισσότερο) και σημαντικά μεγαλύτερες εκτάσεις για εκτροφή από ό,τι απαιτείται για την παραγωγή 1 κιλού γρύλων.

Η κλιματική κρίση απειλεί και τα έντομα 

Όπως και άλλα είδη της πανίδας, τα έντομα δεν γλίτωσαν από την δίνη της κλιματικής κρίσης. Πολλά βρώσιμα είδη εντόμων βρίσκονται στα πρόθυρα της εξαφάνισης. Η υπερεκμετάλλευση, οι μη βιώσιμες μέθοδοι συγκομιδής και οι ζημιές στα ενδιαιτήματα που προκαλούνται από την αποψίλωση των δασών, την υποβάθμιση των δασών και τη ρύπανση αποτελούν ανασταλτικούς παράγοντες για την ανάπτυξή τους.

Εκτός από τους ανθρωπογενείς παράγοντες, η κλιματική αλλαγή αναμένεται να επηρεάσει την κατανομή και την αφθονία των εδώδιμων εντόμων με τρόπους που είναι ακόμη σχετικά άγνωστοι ενώ το ρυθμιστικό πλαίσιο που διέπει τις αλυσίδες τροφίμων και ζωοτροφών, συμπεριλαμβανομένης της συγκομιδής, της εκτροφής, της επεξεργασίας και της εμπορίας των εντόμων, βρίσκεται σε εμβρυικό στάδιο στα περισσότερα μέρη του κόσμου.

Η έρευνα εκτιμά ότι δεδομένων των αξιοσημείωτων ιδιοτήτων τους, όπως το χαμηλό περιβαλλοντικό αποτύπωμα, η υψηλή αναλογία μετατροπής τροφίμων, η ταχεία ανάπτυξη και οι θρεπτικές τους αξίες, τα βρώσιμα έντομα μπορούν να διαδραματίσουν ζωτικό ρόλο στο παγκόσμιο σύστημα τροφίμων. Ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικά κενά γνώσης σχετικά με την ποικιλομορφία, την παγκόσμια κατανομή και τα κοινά χαρακτηριστικά τους σε όλες τις περιοχές, εμποδίζοντας δυνητικά την αποτελεσματική παραγωγή αλλά και την πρόσβαση σε βρώσιμα έντομα.