Ροή
Μετά από 60 χρόνια Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα κράτη μέλη διστάζουν να κάνουν το επόμενο βήμα. Παρά τις φιλόδοξες εξαγγελίες για το αντίθετο, η Κομισιόν δίστασε να ενσωματώσει στη Λευκή Βίβλο που δημοσιοποίησε πρόσφατα τα μέτρα που απαιτούνται για τη βαθύτερη ενοποίηση της Ένωσης.
Στις δηλώσεις του από την Αθήνα πριν δύο εβδομάδες, ο Ευρωπαίος επίτροπος σε θέματα οικονομίας Πιερ Μοσκοβισί είχε εξαγγείλει ότι η βίβλος της ΕΕ θα αποτυπώνει «φιλόδοξες ιδέες» για την «εμβάθυνση της οικονομικής και νομισματικής ένωσης» -το οποίο ουσιαστικά σημαίνει την αναθεώρηση του πλαισίου δημοσιονομικής πολιτικής και τον συντονισμό των πολιτικών που θα ενισχύσουν τα θεμέλια του ευρώ.
Υπό την πίεση, όμως, των προειδοποιήσεων από τα κράτη μέλη ότι τα σχέδια αυτά θα ενισχύσουν τις αντιθέσεις στους κόλπους της ΕΕ ενόψει της επετείου των 60 χρόνων από τη Συνθήκη της Ρώμης, ενόψει και των εκλογών στην Ολλανδία, η Κομισιόν άλλαξε γνώμη. Στα τέλη Μαΐου αναμένεται να δημοσιεύσει ένα έγγραφο προβληματισμού, αφού έχει παρέλθει και ο σκόπελος των γαλλικών εκλογών.
Η αναβολή αυτή είναι μία ακόμη απόδειξη ότι τα ζητήματα της διακυβέρνησης της Ευρωζώνης περνούν σε δεύτερη μήνα εξαιτίας μιας σειράς γεγονότων, όπως το σοκ του Brexit. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες που θα συναντηθούν το Σάββατο στη Ρώμη για την «επετειακή επικύρωση» της Συνθήκης της Ρώμης, γνωρίζουν πολύ καλά ότι δεν μπορούν να θάβουν για πολύ ακόμη τα ζητήματα αυτά κάτω από το χαλί.
Όλα τα κράτη μέλη αναγνωρίζουν την ανάγκη για αλλαγή, ωστόσο, αντιλαμβάνονται με διαφορετικό τρόπο την αλλαγή αυτή και τις προτεραιότητες που τίθενται σήμερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Σε ένα πράγμα, όμως, που συμφωνούν ομόφωνα είναι ότι οι τρέχουσες συνθήκες δεν διασφαλίζουν ένα μέλλον για την Ευρωζώνη.
«Δεν μπορείς να είσαι ολίγον έγκυος –η αρχιτεκτονική της νομισματικής ένωσης πρέπει να ολοκληρωθεί», σχολιάζει ο Γιόχαν Βαν Όβερβελντ, υπουργός Οικονομικών του Βελγίου. «Αν περιμένουμε την επόμενη κρίση, θα αναγκαστούμε να κάνουμε αυτό που δεν κατορθώνουμε σήμερα», τονίζει.
Ο Μάνφρεντ Βέμπερ, Γερμανός βουλευτής του κεντροδεξιού χώρου, υποστηρίζει ότι «η Ευρώπη θα πρέπει να επαναφέρει τις θεμελιώδεις συζητήσεις και να λάβει τις θεμελιώδεις αποφάσεις» για την Ευρωζώνη μόλις ολοκληρωθεί ο φετινός κύκλος των ευρωπαϊκών εκλογών με τις γερμανικές εκλογές τον Σεπτέμβριο.
Ο λόγος είναι ξεκάθαρος. Η νομισματική ένωση και οι αδικίες που συνεπάγεται βρίσκονται στην καρδιά της έξαρσης του λαϊκισμού που παρατηρείται σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, αποτυπώνοντας τη γενικότερη δυσφορία που επικρατεί στο ευρωπαϊκό έδαφος.
Στα μάτια πολλών Ευρωπαίων, το ευρώ αντί να φέρει την ομόνοια, έχει σπείρει τη διχόνοια στους κόλπους της ΕΕ. Τα αντισυστημικά κόμματα κατηγορούν το ενιαίο νόμισμα ότι έφερε την οικονομική εξαθλίωση ή ότι λειτουργεί ως όχημα για να διατηρήσει η Βρετανία το οικονομικό της πλεονέκτημα. Η Μαρίν Λεπέν, ηγέτιδα του ακροδεξιού Εθνικού Μετώπου στη Γαλλία, χαρακτηρίζει το ευρώ ως «ένα κουφάρι που ακόμη κινείται» -και υπονομεύει την επιχειρηματικότητα.
Ανάλογα συναισθήματα επικρατούν και στην αντίπερα όχθη του Ρήνου: οι Γερμανοί ανησυχούν ότι η χαλαρή νομισματική πολιτική της ΕΚΤ κάνει τους φορολογούμενους να νιώθουν ότι «πληρώνουν» τα χρέη των υπόλοιπων ευρωπαϊκών κρατών, γεγονός που εντείνει τη δυσφορία στη χώρα.
Οι αρμόδιοι χάραξης πολιτικής βρίσκονται μπροστά σε έναν γρίφο για δυνατούς λύτες: Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί η λαϊκή δυσφορία απέναντι στο ευρώ όταν αυτό προϋποθέτει βαρύτερη ενοποίηση και πιο ενεργό ρόλο από τις Βρυξέλλες –δηλαδή αυτό ακριβώς που «σιχαίνονται» οι λαϊκιστές;
Όπως δήλωσε στους FT ο Λουίς ντε Γκίντος, υπουργός Οικονομικών της Ισπανίας, «ο πρώτος στόχος μιας μεταρρύθμισης είναι να αναγνωρίσουν όλοι την ανάγκη για περισσότερο εμβάθυνση –αυτή η ομοφωνία δεν υπάρχει σήμερα».
Το μόνο σίγουρο είναι ότι τίποτε δεν πρόκειται να γίνει πριν τις γερμανικές εκλογές τον Σεπτέμβριο. Οι αξιωματούχοι των Βρυξελλών εκτιμούν ότι, ανάλογα με την έκβαση των φετινών εκλογών, το διάστημα που μεσολαβεί μέχρι τις επόμενες ευρωεκλογές στα μέσα του 2019 αποτελεί γόνιμη περίοδο για κατάστρωση νέων στρατηγικών.
Και οι ιδέες δεν λείπουν. Οι ευρωπαϊκοί θεσμοί δημοσίευσαν το 2015 μια σειρά από εναλλακτικές μεταρρυθμίσεις που εκτείνονται σε ορίζοντα 10 ετών. Το σχέδιο περιλάμβανε βραχυπρόθεσμα μέτρα, όπως καλύτερο συντονισμό των οικονομικών πολιτικών και κεντροποιημένη εποπτεία των ευρωπαϊκών τραπεζών, καθώς και μακροχρόνιες στρατηγικές, όπως ένα υπουργείο Οικονομικών της Ευρωζώνης και ένα ταμείο κινήτρων για την αντιμετώπιση μελλοντικών κρίσεων. Οι συντάκτες του σχεδίου, μεταξύ των οποίων και η ΕΚΤ, υποστήριζαν ότι με τα μέτρα αυτά θα μειωθεί η ψαλίδα της παραγωγικότητας μεταξύ των δύο άκρων της Ευρωζώνης, όπως η Γερμανία και η Ελλάδα, θα ενισχυθεί η ανάπτυξη και θα γίνει το ευρώ πιο ανθεκτικό στις χρηματοοικονομικές κρίσεις.
Ακόμη και οι βραχυπρόθεσμοι, στόχοι όμως δεν έχουν επαρκώς δρομολογηθεί. Μια από τις προτεραιότητες ήταν να συστηθεί ένα κοινό σύστημα εγγύησης τραπεζικών καταθέσεων στην Ευρωζώνη. Υπέρμαχος αυτού του στόχου ήταν η Γαλλία και ένθερμοι υποστηρικτές τα κράτη του Νότου, ωστόσο, βρήκε μεγάλη αντίσταση στο Βερολίνο που φοβόταν ότι ένα τέτοιο «δίχτυ ασφαλείας» θα ενθάρρυνε την ανεύθυνη συμπεριφορά εκ μέρους των τραπεζών.
Σύμφωνα με τον Όλι Ρεν, τον Φιλανδό τραπεζίτη και επίτροπο Οικονομίας της ΕΕ έως το 2014, αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του «χάσματος νοοτροπίας» που παρατηρείται μεταξύ των βόρειων και νότιων κρατών της Ευρωζώνης ήδη από τη γένεση του ευρώ και το οποίο ευθύνεται για την «επιβράδυνση της προόδου προς την οικονομική και νομισματική ενοποίηση».
Όσον αφορά στην οικονομική και δημοσιονομική πολιτική, οι Γάλλοι θεωρούν τους Γερμανούς άκαμπτους, ενώ οι Γερμανοί βλέπουν τους Γάλλους ως «αναξιόπιστους», όπως έχει επισημάνει ο Μοσκοβισί. «Αν θέλουμε να εδραιωθεί η εμπιστοσύνη, θα πρέπει να σημειώσουμε πρόοδο στη μεταρρύθμιση της Ευρωζώνης και προϋπόθεση για αυτό είναι η αξιοπιστία από τη Γαλλία και η εξωστρέφεια από τη Γερμανία».
Σύμφωνα με τον Ισπανό υπουργό Οικονομικών, σήμερα η Ευρωζώνη βρίσκεται «στη μέση του πουθενά». «Δεν ξέρουμε αν πρέπει να πάμε μπρος ή πίσω», αναφέρει χαρακτηριστικά. Υπό αυτές τις συνθήκες, το τοπίο θα ξεκαθαρίσει εν μέρει με τις ευρωπαϊκές εκλογές, αφού «ο λαϊκισμός θα διαμορφώσει την ατζέντα», σημειώνει ο ντε Γκίντος. «Κατά τη γνώμη μου, ο μόνος τρόπος να προχωρήσουμε μπροστά είναι η βαθύτερη ενοποίηση –να μοιραστούμε περισσότερους κινδύνους και περισσότερα εργαλεία», καταλήγει.
Πολλοί εκτιμούν ότι χρειάζεται βαθμιαία προσέγγιση για μεγαλύτερο καταμερισμό των κινδύνων, από τη μία, και δρομολόγηση δυναμικότερων πολιτικών μείωσης των κινδύνων από την άλλη, με τη λήψη μέτρων προώθησης της πειθαρχίας των αγορών. Η Γερμανία τάσσεται υπέρ μιας τέτοιας προσέγγισης στον τομέα των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών, αν και ξεκαθαρίζει ότι το σύστημα εγγύησης καταθέσεων θα πρέπει να υλοποιηθεί μόνο εάν διασφαλιστεί ότι τις ζημιές θα τις υποστούν οι πιστωτές των χρεοκοπημένων τραπεζών.
Η μεταρρύθμιση του ευρώ, όμως, συναντά και πολιτικά εμπόδια. Πολλές από τις πιο φιλόδοξες ιδέες που συζητιούνται στην Ευρωζώνη προϋποθέτουν αναθεώρηση της συνθήκης της ΕΕ, κάτι που αποκλείεται ρητά από την πολιτική ατζέντα. «Η βαθιά νομισματική ενοποίηση προϋποθέτει και βαθιά πολιτική ενοποίηση –και δεν ξέρω κατά πόσο αυτό είναι ρεαλιστικό», σχολιάζει ο Γιόχαν Βαν Όβερβελντ. «Μπορούμε, όμως, να σημειώσουμε πρόοδο προς αυτή την κατεύθυνση αναπτύσσοντας μια δεύτερη καλύτερη λύση, ώστε να καταφέρουμε περισσότερα πράγματα απ όσα έχουμε κάνει ως σήμερα».
