Ροή
Το δημοψήφισμα στην Ιταλία δεν τινάζει στον αέρα μόνο τα σχέδια του Matteo Renzi. Το σκηνικό αλλάζει δραματικά και για τον συμπατριώτη του, Mario Draghi, τον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας που συνεδριάζει την Πέμπτη.
Ο Ιταλός ευρωτραπεζίτης καλείται τώρα να αναπροσαρμόσει τη στρατηγική του και να λάβει υπόψη του το «όχι» με το οποίο απάντησαν οι Ιταλοί στο δημοψήφισμα και την παραίτηση του συμπατριώτη του εντός της ημέρας. Οι εξελίξεις αυτές αναμένεται να προκαλέσουν αναταραχή στην αγορά, εκτίναξη των spreads των κρατικών ομολόγων και βύθιση του ευρώ, ενώ θα υπονομεύσουν σοβαρά και τις προοπτικές ανάπτυξης στη ζώνη του ευρώ.
Το «καλοκουρδισμένο» πρόγραμμα νομισματικής πολιτικής του Draghi απειλείται με απορρύθμιση. Στην προσεχή συνεδρίασή του, το διοικητικό συμβούλιο της ΕΚΤ θα εξετάσει –και αναμένεται να αποφασίσει– την επέκταση του προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης. Τώρα, όμως, αυτό δεν αρκεί. Η επικύρωση του προγράμματος διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων από τον ιταλικό λαό θα διευκόλυνε σημαντικά τη στήριξη της ανάκαμψης στη χώρα. Πλέον, όμως, ο Super Mario θα χρειαστεί να επιστρέψει στον ρόλο του «πυροσβέστη» στις χρηματοοικονομικές αγορές.
«Η Ιταλία έχασε μια θαυμάσια ευκαιρία να μεταρρυθμίσει το πολιτικό της σύστημα και να επιταχύνει τη δημόσια διοίκηση», σχολιάζει ο επικεφαλής οικονομολόγος της Berenberg Bank στο Λονδίνο, Holger Schmieding. «Η εντεινόμενη αβεβαιότητα αυξάνει τις πιθανότητες η ΕΚΤ να ανακοινώσει παράταση του προγράμματος αγοράς ομολόγων ύψους 80 δισ. ευρώ μηνιαίως πέραν του Μαρτίου 2017».
Πιο πιθανή η παράταση του QE
Στόχος των προτεινόμενων διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων ήταν να ενισχυθούν οι αναπτυξιακές προοπτικές, οι οποίες θεωρούνται από την ΕΚΤ αναγκαίο συμπλήρωμα της νομισματικής πολιτικής. Δεδομένης της στάσιμης παραγωγικότητας και του τραπεζικού κλάδου που έχει «φορτωθεί» με υπέρογκες επισφάλειες, η Ιταλία είναι μια από τις πρώτες χώρες που χρειάζονται μεταρρύθμιση. Η ΕΚΤ θα χρειαστεί τώρα να διευρύνει τη στήριξή της προς τη χώρα, για μεγαλύτερο διάστημα.
Σύμφωνα με τους οικονομολόγους που συμμετείχαν σε έρευνα του Bloomberg πριν το δημοψήφισμα, ο Draghi αναμένεται να ανακοινώσει επέκταση του QE με τον σημερινό βαθμό. Η πλειονότητα των ερωτηθέντων εκτιμά, επίσης, ότι δεδομένων της αύξησης –έστω και χαμηλής–του πληθωρισμού και της συγκρατημένης αλλά σταθερής ανάκαμψης στην Ευρωζώνη, η κεντρική τράπεζα θα ξεκινήσει σταδιακά την απόσυρση των μέτρων στο τέλος του επόμενου έτους.
Η συντριπτική ήττα του Renzi απειλεί σοβαρά αυτό το σενάριο. Η ψήφος των Ιταλών επισφραγίζει ένα έτος πολιτικών ανατροπών στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως το Brexit λίγους μήνες νωρίτερα. Όπως και τότε, έτσι και τώρα, οι αξιωματούχοι της ΕΚΤ αναμένεται να διαβεβαιώσουν τους παράγοντες της οικονομίας ότι θα λάβουν όσα μέτρα χρειάζονται για να αντιμετωπίσουν πιθανά πρόσκαιρα προβλήματα ρευστότητας, διαβεβαιώνοντας παράλληλα ότι δεν θα χρειαστούν μεγαλύτερες παρεμβάσεις.
Έντονη μεταβλητότητα στην αγορά
«Κυριαρχεί πολιτική αβεβαιότητα», δήλωσε ο Mario Draghi σε συνέντευξη που παραχώρησε στην ισπανική εφημερίδα El Pais την προηγούμενη εβδομάδα. «Μέχρι σήμερα, βέβαια, έχουμε δει ότι οι βραχυπρόθεσμες αντιδράσεις σε τέτοιου είδους αβεβαιότητες είναι πιο περιορισμένες τελικά απ’ ό,τι αναμένει η αγορά».
Παρότι η ΕΚΤ είναι σε θέση να διαχειριστεί τις πρώτες αναταραχές, δεν μπορεί να κάνει πολλά για να αντισταθμίσει τις επιπτώσεις που ενδέχεται να επιφέρει στις μακροπρόθεσμες αναπτυξιακές προοπτικές της ιταλικής οικονομίας η επερχόμενη πολιτική παράλυση. Η ιταλική οικονομία δεν έχει κατορθώσει να σημειώσει αξιόλογους ρυθμούς ανάπτυξης μετά την ένταξη στο ευρώ και το κατά κεφαλήν ΑΕΠ βρίσκεται σήμερα σε χαμηλότερο επίπεδο από την προ ευρώ εποχή.
Εάν η ιταλική οικονομία εξακολουθεί να παραπαίει, κινδυνεύουν και οι προοπτικές ανάπτυξης ολόκληρης της Ευρωζώνης. Οι νέες εκτιμήσεις της ΕΚΤ αναμένεται να ανακοινωθούν την Πέμπτη και θα αποτελέσουν τη βάση για το επόμενο βήμα της κεντρικής τράπεζας.
Τραπεζική κρίση
Η έκβαση του δημοψηφίσματος δεν θα αφήσει ανεπηρέαστες τις ιταλικές τράπεζες, οι οποίες βρίσκονται ήδη αντιμέτωπες με μια βαθιά κρίση. Τα 360 εκατ. ευρώ κόκκινων δανείων και οι εξασθένηση της κερδοφορίας τους έχει προκαλέσει μαζική ρευστοποίηση των τραπεζικών τίτλων στη διάρκεια του έτους. Η επιδείνωση των συνθηκών στον τραπεζικό κλάδο της Ιταλίας συνδέεται άμεσα με την πολιτική της ΕΚΤ, η οποία είναι υπεύθυνη για την εποπτεία των τραπεζών στην Ευρωζώνη και την ενεργοποίηση διαδικασιών εκκαθάρισης όπου αυτό απαιτείται.
Οι ομολογιούχοι της Banca Monte dei Paschi di Siena SpA –τρίτης μεγαλύτερης τράπεζας της Ιταλίας– συμφώνησαν την προηγούμενη εβδομάδα να ανταλλάξουν ομολόγα αξίας 1 δισ. ευρώ με μετοχές, διευκολύνοντας έτσι την ανακεφαλαιοποίηση της τράπεζας ύψους 5 δισ. ευρώ έως το τέλος του έτους. Πλέον, η έκβαση και αυτού του εγχειρήματος τίθεται εν αμφιβόλω.
«Ο Renzi είχε δημιουργήσει την ελπίδα ότι η Ιταλία θα έμπαινε επιτέλους στον δρόμο των πραγματικών οικονομικών μεταρρυθμίσεων, αλλά οι ελπίδες αυτές εξανεμίστηκαν», σχολιάζει ο Jan von Gerich από τη Nordea Bank στο Ελσίνκι. Αν ο Draghi δεν επιστρατεύσει τώρα το πρόγραμμα QE για να συγκρατήσει τις αποδόσεις των ιταλικών ομολόγων, «θα καμφθεί σημαντικά η εμπιστοσύνη των επενδυτών στην ικανότητα της ΕΚΤ να ελέγξει τις αγορές ομολόγων», καταλήγει.
