Ροή
Σε μια πρόσφατη συνέντευξή του, ο Κυριάκος Μητσοτάκης μίλησε για το νόμο Κατρούγκαλου για τις συντάξεις. Ξεκαθάρισε ότι μια ενδεχόμενη κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας, θα καταργήσει τον συγκεκριμένο νόμο και θα νομοθετήσει ένα «τριφασικό σύστημα».
Λίγες μέρες αργότερα και ερωτώμενος σχετικά ο τομεάρχης Δικαιοσύνης του κόμματος Κώστας Καραγκούνης, υπέπεσε στο λάθος να συνδέσει τη συγκεκριμένη μεταρρύθμιση με τον επί 35ετία, δικτάτορα της Χιλής, Αουγκούστο Πινοσέτ, λέγοντας πως ήταν ο πρώτος που το εφήρμοσε με «ιδιαίτερη επιτυχία».
Λάθος βέβαια σε επίπεδο επικοινωνίας, καθώς στην ουσία δεν είπε τίποτα που δεν ισχύει. Το συγκεκριμένο ασφαλιστικό σύστημα, που ξαφνικά δαιμονοποιήθηκε καθώς συνδέθηκε με τον Πινοσέτ, θεωρείται ακόμα και σήμερα η «Mercedes – Benz» των ασφαλιστικών συστημάτων, όπως την ονόμαζε ο άνθρωπος που ανέλαβε να την υλοποιήσει για πρώτη φορά, ο γραμματέας Ασφάλισης της χιλιανής χούντας, Χοσέ Πινέρα. Ακόμα υλοποιείται από μια σειρά χώρες ενώ διαθέτει και το... ISO από διεθνείς οργανισμούς όπως η Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ.
Το ασφαλιστικό του Πινοσέτ και η Ελλάδα
Όμως και στην Ελλάδα, το εν λόγω σύστημα δεν είναι άγνωστο. Το καλοκαίρι του 1992, η κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, κάλεσε τους εμπειρογνώμονες του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου στη χώρα, για να διατυπώσουν τις προτάσεις τους για το Ελληνικό Ασφαλιστικό Σύστημα.
Το σχέδιο, παραδόθηκε στον τότε υπουργό Εθνικής Οικονομίας, Στέφανο Μάνο και ανέφερε: «Πιθανώς η πλέον ριζοσπαστική αντιμετώπιση των παροχών συντάξεων υιοθετήθηκε στη Χιλή, όπου –σαν αντίδραση στην ανάγκη υψηλών επιδοτήσεων για τη στήριξη του κρατικού συστήματος – οι εργαζόμενοι υποχρεώνονται τώρα να συνεισφέρουν ποσοστό του εισοδήματός τους σε ιδιωτικό ταμείο συντάξεων. Αυτό είναι και το μόνο είδος υποχρεωτικής ασφάλισης για σύνταξη. Στην προσπάθεια αναμόρφωσης του συστήματος συντάξεων η Ελλάδα θα πρέπει να στοχεύσει την επίπτευξη διεθνών προτύπων. Το σύστημα τριών βαθμίδων είναι κατά κάποια έννοια “βέλτιστο”, αν και ενδέχεται για πολλά χρόνια να είναι ανέφικτο. Όμως, κινήσεις μπορούν να γίνουν πρός τη θεμελίωση ενός τέτιου συστήματος».
Η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας, αποφάσισε να κάνει αλλαγές στο Ασφαλιστικό Σύστημα, όχι όμως να υιοθετήσει το πλήρες πακέτο που πρότειναν οι άνθρωποι του ΔΝΤ.
Τον Φεβρουάριο του 1996 το Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ), προτείνει και εκείνο με τη σειρά του, την ανάπτυξη ενός «τριαξονικού συστήματος συντάξεων» που προσομοιάζει ακριβώς με εκείνο της Χιλής, όπως άλλωστε και κάθε αντίστοιχο σύστημα.
Το 1997, πρωθυπουργός της χώρας είναι πια ο Κώστας Σημίτης και σύμβουλός του ο Γιώργος Σπράος, ο οποίος μαζί με τον Πλάτωνα Τήνιο, συνέγραψαν μια έκθεση για το Ασφαλιστικό, που κατέληγε στο συμπέρασμα: «Η μετατροπή του παλαιού διανεμητικού συστήματος προς κεφαλαιοποιητικό έχει εφαρμοστεί τα τελευταία 15 χρόνια με επιτυχία στη Λατινική Αμερική, επιτυχία τόσο όσον αφορά τις συντάξεις όσο και την γενικότερη επίπτωση στην οικονομία: Τη Χιλή έχουν ακολουθήσει η Αργεντινή, το Περού, η Βολιβία, η Κολομβία και τελευταίο το Μεξικό».
Στην εν λόγω έκθεση, οι δυο πρότειναν ένα σύστημα «τριών στυλοβατών ή τριών επιπέδων συντάξεων». Επικαλούμενη μια έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας του 1994, η «Ελευθεροτυπία» χαρακτήριζε τη συγκεκριμένη έκθεση «ακριβή μετάφραση -λέξη προς λέξη- της χιλιανής επιλογής».
Και αν και ο ΣΥΡΙΖΑ, αντέδρασε σφόδρα στην αποκάλυψη του «πατέρα» της συγκεκριμένης μεταρρύθμισης από τον Κώστα Καραγκούνη, ο ίδιος έχει ανοίξει διάπλατα την πόρτα για μια τέτοια εξέλιξη, καταργώντας με το νόμο του 2016 τα «κατώτατα όρια των συντάξεων» πατώντας πάνω στο νόμο του ΠΑΣΟΚ του 2010, που θεσμοθέτησε την «εθνική σύνταξη» των 360 ευρώ. Κάπως έτσι οι βάσεις για τον πρώτο πυλώνα του περίφημου τριφασικού συστήματος Πινοσέτ, έχουν ήδη μπει στο ασφαλιστικό σύστημα της χώρας.
Τι είναι το «τριφασικό ασφαλιστικό»
Πατέρας του ασφαλιστικού μοντέλου του Πινοσέτ είναι ο μεγάλος αδερφός του σημερινού προέδρου της Χιλής, Χοσέ Πινέιρα όταν ο τελευταίος ήταν γραμματέας Εργασίας και Ασφάλειας της χούντας του Πινοσέτ. Ο Πινέιρα απόφοιτος του Harvard με Master και Phd στα Οικονομικά, θεωρείται μέχρι σήμερα αυθεντία στα συνταξιοδοτικά συστήματα και ως τέτοια συμμετέχει σε μια σειρά φιλελεύθερα think tanks σε όλο τον κόσμο.
Το σύστημα που επινόησε ήταν εμπνευσμένο από την σχολή του Σικάγο του Μίλτον Φρίντμαν και τα «παιδιά του» τα λεγόμενα Chicago boys.
Ο Πινέιρα είχε την ιδέα να ιδιωτικοποιήσει το συνταξιοδοτικό σύστημα για πρώτη φορά, όταν διάβασε το βιβλίο του Φρίντμαν, «Καπιταλισμός και Ελευθερία». Για όλους τους πολίτες που λογίζονταν ως εργάτες, οι εργοδότες θα έπρεπε να πληρώνουν ένα ποσοστό των εισοδημάτων σε ιδιωτικά ασφαλιστικά ιδρύματα. Οι εργαζόμενοι που είχαν ήδη πληρώσει στο παλιό σύστημα, είχαν την επιλογή να συνεχίσουν να πληρώνουν σε εκείνο. Όμως η ελάχιστη συμβολή στο νέο ιδιωτικό σύστημα είχε οριστεί στο 11% του μισθού, χαμηλότερο από τη συμμετοχή στο προηγούμενο συνταξιοδοτικό και έτσι οι περισσότεροι εργαζόμενοι αναγκάστηκαν να μεταφερθούν στο νέο σύστημα.
Ο ίδιος ο στρατός της Χιλής, που κυβερνούσε τη χώρα και έφερε τη μεταρρύθμιση αυτή, εξαίρεσε τον εαυτό του και συνέχισε να συνταξιοδοτείται από το Ταμείο Πρόνοιας του υπουργείου Άμυνας. Οι συντάξεις των στρατιωτικών ήταν σαφέστατα μεγαλύτερες από εκείνες των εργαζομένων, ενώ σε πολλές περιπτώσεις ισοδυναμούσαν με το εισόδημα κατά τη διάρκεια της εν ενεργεία υπηρεσίας τους. Αντίθετα με ότι ίσχυε για τους υπόλοιπους Χιλιανούς, οι συντάξεις των στρατιωτικών, αν και αφορούσαν ένα πολύ μικρό κομμάτι της κοινωνίας, χρηματοδοτούνταν από ολόκληρο τον πληθυσμό των φορολογουμένων.
Το σύστημα λοιπόν του Πινέιρα, γνωστό ως «τριφασικό σύστημα» και οι πυλώνες του –σε διάφορες παραλλαγές – είναι οι εξής:
Ο πρώτος πυλώνας είναι η «εθνική σύνταξη», που καλύπτεται απ΄ τη γενική φορολογία.
Ο δεύτερος πυλώνας χρηματοδοτείται από υποχρεωτικές εισφορές.
Ο τρίτος πυλώνας βασίζεται στο κεφαλαιοποιητικό σύστημα και είναι οργανωμένος σε επαγγελματική βάση (επαγγελματικά ταμεία) ή είναι απολύτως ιδιωτική ασφάλιση.
Η συμμετοχή των Χιλιανών εργαζομένων στα ιδιωτικά συνταξιοδοτικά funds, φτάνει περίπου στο 3,5% του ΑΕΠ της χώρας. Οι πληρωμές συντάξεων είναι ακόμα λιγοστές, κυρίως καθώς είναι ελάχιστοι οι καταθέτες που έχουν μέχρι στιγμής φτάσει σε ηλικία συνταξιοδότησης. Μέχρι το 2008 τα ιδιωτικά συνταξιοδοτικά funds, είχαν διαθέσιμο κεφάλαιο ίσο με το 52,77% του ΑΕΠ της χώρας.
Ο τρόπος λειτουργίας των ιδιωτικών συνταξιοδοτικών fund, ελέγχεται από το κράτος. Για παράδειγμα κάθε συνταξιοδοτικό ίδρυμα πρέπει να έχει ελάχιστα αποθεματικά. Ο τύπος των επενδύσεων που νομιμοποιούνται να κάνουν τα συγκεκριμένα ιδρύματα, καθορίζεται από το νόμο. Η λειτουργία των ασφαλιστικών οργανισμών αυτών, εποπτεύεται από άνθρωπο της κυβέρνησης.
Υπάρχουν κρατικές εγγυήσεις για τα εξής:
Όλοι οι πολίτες που έχουν συμβάλλει στο Ταμείο για τουλάχιστον 20 χρόνια, έχουν εγγυημένη την κατώτερη σύνταξη. Η διαφορά μεταξύ της κατώτερης και της πλήρους συνταξιοδότησης από το fund πληρώνεται από την κυβέρνηση.
Αν ένα συνταξιοδοτικό ίδρυμα δεν δύναται να αποκομίσει το ελάχιστο κέρδος, τότε ρευστοποιείται και τα περιουσιακά του στοιχεία μεταφέρονται σε άλλο ίδρυμα. Σε αυτήν την περίπτωση, η κυβέρνηση παρεμβαίνει.
Σε περίπτωση χρεοκοπίας ενός τέτοιου ιδρύματος, η κυβέρνηση πληρώνει τις συντάξεις με δημόσιο χρήμα. Η κυβέρνηση πληρώνει ένα προκαθορισμένο ποσό ως κοινωνική αρωγή στους πολίτες που δεν έχουν δικαίωμα ούτε στην κατώτερη σύνταξη. Το παρεχόμενο ποσό, συνήθως δεν φτάνει για να καλύψει όσους έχουν ανάγκη.
Ποιοι συμβάλλουν
Όλοι οι εργαζόμενοι και οι εργοδότες πρέπει να πληρώνουν τη συμβολή τους. Η υποχρεωτική συμβολή φτάνει στο 10% του μηνιαίου εισοδήματος. Οι αυτοαπασχολούμενοι συμβάλλουν σε εθελοντική, ενώ και οι μισθωτοί μπορούν να μεγεθύνουν τη σύνταξή τους, πληρώνοντας εθελοντικά ακόμα μεγαλύτερη συμμετοχή. Όπως αναφέραμε νωρίτερα, οι Ένοπλες Δυνάμεις και η Αστυνομία δεν συμμετέχουν σε αυτό το συνταξιοδοτικό σύστημα. Ανάλογα με τη συμμετοχή στο συνταξιοδοτικό, ο εργαζόμενος κερδίζει αντίστοιχη έκπτωση στον φόρο εισοδήματος. Ο εργαζόμενος μπορεί να επιλέξει ανάμεσα σε 6 ιδιωτικά συνταξιοδοτικά ιδρύματα αλλά και να μεταφερθεί σε ένα από τα υπόλοιπα 5, όποια στιγμή επιλέξει.
Η απόδοση των χιλιανιών ιδιωτικών fund, δεν είναι ιδιαίτερα καλή ειδικά αν συγκριθεί με τις αντίστοιχες αποδόσεις στις ανεπτυγμένες χώρες που χρησιμοποιούν το ίδιο σύστημα. Το πρόβλημα στο χιλιανό συνταξιοδοτικό σύστημα, είναι σύμφωνα με κάποιους το διοικητικό κόστος. Αυτό καθώς, αντίθετα στο σύνηθες, οι εργαζόμενοι δικαιούνται κρατικοί βοήθεια όταν:
Συνταξιούχοι που οι ιδιωτικές τους συντάξεις, βρίσκονται κάτω από ένα προκαθορισμένο ποσό, δικαιούνται την κατώτατη σύνταξη. Σε αυτήν την περίπτωση, το κράτος πληρώνει τη διαφορά.
Εκείνοι που δεν έχουν πληρώσει καθόλου ή έχουν συμβάλλει στα ιδιωτικά ταμεία για λιγότερα από 20 χρόνο, δικαιούνται του κοινωνικού βοηθήματος. Όμως το ποσό του βοηθήματος αυτού, εκταμιεύεται από έναν συγκεκριμένο προϋπολογισμό που σπάνια φτάνει να καλύψει όσους έχουν ανάγκη.
Οι ιδιωτικές ασφαλιστικές
Έξι ιδιωτικές ασφαλιστικές δραστηριοποιούνταν στη Χιλή. Είναι γνωστά στη χώρα με το ακρωνύμιο AFP και ανάμεσά τους βρίσκονται μεγάλοι ασφαλιστικοί όμιλοι όπως η «MetLife» και «Principal Financial Group». Παρακρατούν από τους εργαζόμενους το 10% των μισθών τους, ποσό το οποίο εκμεταλλεύονται καθ' όλη τη διάρκεια του εργασιακού βίου των ίδιων. Συνολικά το 2016, οι 6 αυτοί όμιλοι διαχειρίζονταν περιουσιακά στοιχεία 160 δισ. δολαρίων.
Το αποτέλεσμα
Ο αριθμός των εργαζομένων, που πράγματι πληρώνει το συνταξιοδοτικό σύστημα, μειώθηκε από 64% το 1980 όταν και πρωτοεφαρμόστηκε, σε 58% το 2006. Σύμφωνα με τον Πατρίσιο Νάβια, καθηγητή του Πανεπιστημίου Ντιέγκο Πορτάλες, οι περισσότεροι θεωρούν τις πληρωμές για τις συντάξεις και τις ίδιες τις συντάξεις, άδικες. Γι αυτό προσπαθούν να αποφύγουν τη συμμετοχή στη σύνταξη. Ο Άντρας Ούτοφ, διευθυντής του τμήματος Κοινωνικής Ανάπτυξης της Επιτροπής Οικονομικών του ΟΗΕ, δήλωνε πως το μεταρρυθμισένο συνταξιοδοτικό δε λειτουργεί με τη μεταρρυθμισμένη αγορά εργασίας στη Χιλή, καθώς δεν είναι παρά ένα μικρό ποσοστό εργαζομένων που μπορούν να χρηματοδοτήσουν μια σύνταξη «που να έχει νόημα».
Η μέση σύνταξη το 2006 βρισκόταν κοντά στα 300 δολάρια, λιγότερα δηλαδή από τον κατώτατο μισθό στη χώρα. Το μεγαλύτερα των προβλημάτων είναι ότι πολλοί ήταν εκείνοι που δεν έκαναν σταθερά πληρωμές αλλά και η μαύρη εργασία.
Κατά μέσο όρο, οι άνδρες παίρνουν περίπου το 38% των ασφαλιστικών τους εισφορών που παρακρατήθηκαν και οι γυναίκες το 33%, εξαιτίας και του μεγαλύτερου μέσου όρου ζωής τους. Η μέση σύνταξη στη χώρα, μετά από 35 ή 40 χρόνια δουλειά, δεν ξεπερνά τα 450 δολάρια, ποσό που εξασφαλίζει τα απολύτως απαραίτητα.
Από το 2007 ως το 2014, το 80% των συντάξεων στη Χιλή ήταν πολύ χαμηλότερες από τον κατώτατο μισθό και το 44% κάτω από το όριο της φτώχειας. Έτσι σε δημοσκόπηση του 2016, την ώρα που οι συνταξιούχοι είχαν ξεχυθεί στους δρόμους, διεκδικόντας από την κυβέρνηση την αλλαγή του συνταξιοδοτικού συστήματος και βρίσκοντας ως σύμμαχο τον αδερφό του ίδιου του εμπνευστή της, το 61% των συνταξιούχων δήλωνε πως θέλει την κατάργηση των ιδιωτικών ασφαλιστικών ταμείων και την επαναφορά τους στο δημόσιο.
Σε αυτά, οι οπαδοί του συγκεκριμένου συνταξιοδοτικού συστήματος, αντιτάσσουν ότι την ώρα που άλλα κράτη φορτώνονται με τεράστια χρέη για να ανταποκριθούν στην πληρωμή των συντάξεων, τέτοιου είδους χρέος στη Χιλή δεν υπάρχει. Μάλιστα ιδιαίτερα τα πρώτα χρόνια της μεταρρύθμισης υπήρξε έκρηξη αποταμίευσης, επένδυσεων, απασχόλησης και ανάπτυξης. Για πολλά χρόνια, θεσμοί όπως η Παγκόσμια Τράπεζα θεωρούσαν το συνταξιοδοτικό σύστημα της Χιλής παράδειγμα προς μίμηση, ενώ πράγματι 30 χώρες στη Λατινική Αμερική, τη Νοτιοανατολική Ασία και την Ανατολική Ευρώπη, το αντέγραψαν και το εφάρμοσαν.
Με πληροφορίες από: FT.com, Πανελλήνια Ομοσπονδία Συνταξιούχων ΟΑΕΕ
