Ροή
Οι επιπτώσεις στην απασχόληση από την αναστολή της δραστηριότητας των επιχειρήσεων είναι βραχυχρόνιες και μακροχρόνιες και θα επηρεάσουν την οικονομική δραστηριότητα, αλλά και την αγορά εργασίας.
Αυτό υποστηρίζει το Οικονομικό Επιμελητήριο της Ελλάδος, στην μελέτη του με τίτλο «Οι επιπτώσεις της Υγειονομικής Κρίσης στην Eλληνική Oικονομία».
Η επιστροφή στη νέα κανονικότητα
Είναι γεγονός ότι η επάνοδος στην καθημερινότητα είναι επάνοδος σε μία νέα πραγματικότητα για τις επιχειρήσεις, ειδικά για αυτές που η οικονομική τους δραστηριότητα ανεστάλη ή περιορίστηκε λόγω της πανδημίας. Οι εταιρείες σε αρκετούς κλάδους οικονομικής δραστηριότητας είναι υποχρεωμένες να λειτουργήσουν στη βάση νέων κανόνων π.χ. συγκεκριμένος αριθμός πελατών μέσα στο χώρο της κλπ.
Στη νέα πραγματικότητα οι επιχειρήσεις θα χρειάζονται λιγότερο προσωπικό για να εξυπηρετήσουν τον περιορισμένο αριθμό πελατών που θα εισέρχεται στο χώρο τους. Κατά συνέπεια, θα μειώσουν τον αριθμό των εργαζομένων τους. Υπάρχουν βέβαια και περιπτώσεις των οποίων η δραστηριότητα θα περιοριστεί σημαντικά λόγω του μειωμένου αριθμού πελατών.
Αυτές οι επιχειρήσεις είναι κυρίως στον τουριστικό κλάδο, στις μεταφορές, στα ταξιδιωτικά γραφεία, στα γραφεία ενοικίασης αυτοκινήτων, στο χώρο των θεαμάτων και καλλιτεχνικών εκδηλώσεων. Αναπόφευκτα αυτές θα απολύσουν προσωπικό, αφού δεν θα έχουν τον κύκλο εργασιών που είχαν.
Το ερώτημα που τίθεται είναι αν και κατά πόσο η μείωση της οικονομικής δραστηριότητας είναι παροδική ή πιο μόνιμη και αν είναι παροδική σε πόσο χρόνο θα μπορούσε η οικονομική δραστηριότητα να επανέλθει σε επίπεδο πριν από την πανδημία του κορονοϊού.
Είναι σαφές ότι μείωση της οικονομικής δραστηριότητας ειδικά στις επιχειρήσεις του κλάδου του τουρισμού, των μεταφορών, του θεάματος και καλλιτεχνικών εκδηλώσεων θα είναι ιδιαίτερα έντονη μέχρι και το χειμώνα. Σε γενικές γραμμές και ο χώρος των εστιατορίων, κέντρων αναψυχής κλπ θα αντιμετωπίσουν μειωμένη οικονομική δραστηριότητα για όλο το διάστημα μέχρι και το χειμώνα.
Το πως θα εξελιχθεί η οικονομική δραστηριότητα από το φθινόπωρο και μετά εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό κατά πόσο θα έχουν βρεθεί φάρμακα για τον κορονοϊό και θα μπορούν να εφαρμόσουν αποτελεσματικές θεραπείες. Αν αυτό δεν είναι εφικτό άμεσα τους επόμενους μήνες, η οικονομική δραστηριότητα το χειμώνα θα παραμείνει σε χαμηλά επίπεδα λόγω των περιορισμών που θα ισχύουν για τον αριθμό των πελατών στο χώρο της επιχείρησης.
Ο αριθμός των απολυμένων από επιχειρήσεις κλάδων που η δραστηριότητά τους πλήττεται λόγω των νέων συνθηκών θα έχει ως αποτέλεσμα τη συνολική μείωση του εθνικού εισοδήματος και κατ΄ επέκταση μείωση της ζήτησης για αγαθά και υπηρεσίες και της αντίστοιχης προσφοράς αγαθών και υπηρεσιών. Διαφαίνεται να υπάρχει ένας φαύλος κύκλος οικονομικής δραστηριότητας - απασχόλησης - εισοδήματος - ζήτησης - οικονομικής δραστηριότητας.
Εκτός από τις άμεσα διαφαινόμενες επιπτώσεις στη μείωση της οικονομικής δραστηριότητας και της απασχόλησης, υπάρχουν και οι έμμεσες επιπτώσεις στην αγορά εργασίας, με αλλαγές που αφορούν τον τρόπο εργασίας (εκ περιτροπής, εργασία από το σπίτι, αύξηση της μερικής απασχόλησης) αλλά και το είδος των εργασιακών σχέσεων των εργαζομένων.
Υπάρχουν σημαντικές ενδείξεις για την αύξηση της ανασφάλιστης εργασίας που θα αφορά άτομα που εργάζονται από το σπίτι και οι έλεγχοι από την Επιθεώρηση Εργασίας καθίστανται δυσκολότεροι έως και αδύνατοι. Η αλλαγή των εργασιακών σχέσεων θα συμπαρασύρει και το ύψος των μισθών και άλλων παροχών.
Νέα δεδομένα για την απασχόληση στην Ελλάδα την μετά Covid–19 περίοδο
Το 2019 ο τριτογενής τομέας συμμετέχει στο σύνολο της απασχόλησης με 73,1% (2.892,1 χιλ. εργαζομένους) και ακολουθεί ο πρωτογενής με 11,5% (455 χιλ. εργαζομένους) και ο δευτερογενής τομέας με 9,6% (379,9 χιλ. εργαζομένους).
Ο αριθμός των απασχολουμένων στον κλάδο «Χονδρικό και Λιανικό Εμπόριο, επισκευή μηχανοκίνητων οχημάτων και μοτοσυκλετών» ανέρχεται σε 686 χιλ. άτομα. Ακολουθεί η μεταποίηση και ο πρωτογενής τομέας και στη συνέχεια ο κλάδος «Δραστηριότητες υπηρεσιών παροχής καταλύματος και εστίασης» με 403,4 χιλ άτομα, ο κλάδος «Δημόσια Διοίκηση και Άμυνα» (344,1 χιλ. άτομα) και ο κλάδος «Εκπαίδευση» (333,3 χιλ. άτομα).
Οι επιπτώσεις από την πανδημία του covid-19 επηρεάζουν άμεσα τους απασχολούμενους στο «Χονδρικό και Λιανικό εμπόριο» και στις «Δραστηριότητες υπηρεσιών παροχής καταλύματος και εστίασης» (1.089,4 χιλ. άτομα). Επιπρόσθετα επηρεάζονται άμεσα οι 204,8 χιλ. άτομα στον κλάδο των «Μεταφορών και Αποθήκευσης» και 55,5 χιλ. άτομα στον κλάδο «Τέχνες, Διασκέδαση και Ψυχαγωγία». Έμμεσες επιπτώσεις από την πανδημία αφορούν σε μεγάλο βαθμό τον κλάδο της μεταποίησης (379,9 χιλ. άτομα).
Τα στοιχεία αναφορικά με το επάγγελμα των απασχολουμένων το 2019 δείχνουν ότι ο μεγαλύτερος αριθμός απασχολουμένων (927,3 χιλ. άτομα) είναι απασχολούμενοι στην παροχή υπηρεσιών και πωλητές σε καταστήματα και υπαίθριες αγορές, 764,4 χιλ. άτομα εργάζονται ως «Πρόσωπα που ασκούν επιστημονικά, καλλιτεχνικά και συναφή επαγγέλματα», 454,3 χιλ. άτομα που εργάζονται ως υπάλληλοι γραφείου και 413,8 χιλ. άτομα ως «Ειδικευμένοι
γεωργοί, κτηνοτρόφοι, δασοκόμοι και αλιείς».
Αν υποθέσουμε ότι το 25% των απασχολουμένων στην παροχή υπηρεσιών και πωλητές σε καταστήματα και υπαίθριες αγορές απολύονται (231,8 χιλ. άτομα), το 15% από αυτούς που ασκούν επιστημονικά και καλλιτεχνικά επαγγέλματα (68,2 χιλ. άτομα), το 20% από αυτούς που εργάζονται ως υπάλληλοι γραφείου
(90,9 χιλ. άτομα), τότε ο αριθμός των ανέργων αναμένεται να αυξηθεί κατά 390,9 χιλ. άτομα.
Το 34,2% των απασχολουμένων (1.354,1 χιλ. άτομα) το 2019 είναι απόφοιτοι Λυκείου και το 37% των απασχολουμένων (1.462,8 χιλ. άτομα) είναι κάτοχοι ΑΕΙ/ΤΕΙ και κάτοχοι μεταπτυχιακού/ διδακτορικού τίτλου σπουδών. Τα άτομα που έχουν χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης (απολυτήριο γυμνασίου, απολυτήριο δημοτικού, δεν πήγαν ή δεν τέλειωσαν το σχολείο) ανέρχονται σε 743,2 χιλ. άτομα και αποτελούν το 18,8% του συνόλου των απασχολουμένων.
Ο κλάδος της γεωργίας είναι ο κλάδος όπου υπάρχει μεγάλο ποσοστό απασχολουμένων με πολύ χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης. Το 37,6% των απασχολουμένων (171,4 χιλ. άτομα) είναι απόφοιτοι δημοτικού και 140,0 χιλ. άτομα είναι απόφοιτοι λυκείου. Στη μεταποίηση λίγο λιγότερο από το 50% είναι απόφοιτοι λυκείου (167,7 χιλ. άτομα).
Στον κλάδο του χονδρικού και λιανικού εμπορίου το 46,9% (322,0 χιλ. άτομα) είναι απόφοιτοι λυκείου και 21,2% είναι απόφοιτοι ΑΕΙ/ΤΕΙ. Στο χώρο της Δημόσιας Διοίκησης το 35,1% (120,9 χιλ. άτομα) είναι απόφοιτοι λυκείου και το 42,5% (146,4 χιλ. άτομα) είναι απόφοιτοι ΑΕΙ / ΤΕΙ. Στο χώρο της εκπαίδευσης, όπως είναι αναμενόμενο, το 66,5% (221,8 χιλ. άτομα) είναι απόφοιτοι ΑΕΙ/ΤΕΙ και το 20,2% (67,3 χιλ. άτομα) είναι κάτοχοι μεταπτυχιακού ή διδακτορικού τίτλου.
Η «ακτινογραφία» της αγοράς εργασίας
Η ελληνική αγορά εργασίας επηρεάστηκε δραματικά λόγω της οικονομικής και δημοσιονομικής κρίσης του 2008 – 2009. Ο αριθμός των απασχολουμένων μειώθηκε από 4.637,3 χιλ. άτομα το 2008 σε 3.535 χιλ. άτομα το 2013 (μείωση κατά 1.102,3 χιλ. άτομα) και αυξήθηκε σε 3.156,4 χιλ. άτομα το 2019 (αύξηση κατά 378,6 χιλ. άτομα).
Οι κλάδοι που συμμετέχουν περισσότερο στο σύνολο της απασχόλησης παρουσιάζουν παρόμοια κατάσταση. Στον κλάδο «Χονδρικό και Λιανικό εμπόριο» η απασχόληση μειώθηκε από 845,1 χιλ. άτομα το 2008 σε 624,5 χιλ. άτομα το 2014 (μείωση κατά 220,6 χιλ. άτομα) και αυξήθηκε σε 686 χιλ. άτομα το 2019 (61,5 χιλ. άτομα). Στον κλάδο της μεταποίησης η απασχόληση μειώθηκε από 545,2 χιλ. άτομα το 2008 σε 318,5 χιλ. άτομα (226,7 χιλ. άτομα) το 2014 και αυξήθηκε σε 379,9 χιλ. άτομα το 2019 (αύξηση κατά 61,4 χιλ. άτομα).
Σ’ ότι αφορά τον κλάδο «Δραστηριότητες υπηρεσιών παροχής καταλύματος και εστίασης» η απασχόληση μειώθηκε από 333,3 χιλ. άτομα το 2008 σε 263,7 χιλ. άτομα το 2013 (69,6 χιλ. άτομα) και αυξήθηκε σε 403,4 χιλ. άτομα το 2019 (139,7 χιλ. άτομα).
Με εξαίρεση τον κλάδο «Δραστηριότητες υπηρεσιών παροχής καταλύματος και εστίασης» η απασχόληση αυξήθηκε τη δεύτερη περίοδο πολύ περισσότερο απ’ ότι μειώθηκε την πρώτη περίοδο, όλες οι άλλες δραστηριότητες έδειξαν ότι η αύξηση της απασχόλησης ήταν πολύ μικρή.
Ο βασικός λόγος το ότι ο κλάδος «Δραστηριότητες υπηρεσιών παροχής καταλύματος και εστίασης» παρουσίασε σημαντική αύξηση της απασχόλησης οφείλεται πρωτίστως στην καλή πορεία του τουρισμού τα τελευταία χρόνια. Σήμερα όμως το μέλλον του τουρισμού παγκοσμίως είναι αβέβαιο.
Τα προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν άμεσα είναι :
1. Η οικονομική ενίσχυση των ανέργων δεδομένης της σχετικά χαμηλής επιδότησης του αριθμού των ανέργων από το ΟΑΕΔ
2. Η χειροτέρευση των εργασιακών σχέσεων για μεγάλο μέρος των απασχολουμένων
3. Η δημιουργία θέσεων εργασίας για την αύξηση της απασχόλησης και της μείωσης της ανεργίας.
Προτάσεις Πολιτικής
Οι εφαρμοζόμενες πολιτικές μπορούν να έχουν αντιφατικά αποτελέσματα. Η οικονομική ενίσχυση των ανέργων μέσω της αναπλήρωσης του εισοδήματός τους αποτελεί στοιχειώδη υποχρέωση ενός οργανωμένου συστήματος κοινωνικής προστασίας. Μπορεί όμως να ωθήσει ανέργους να μην αναζητούν εργασία για το διάστημα που θα μπορούν να εισπράττουν το επίδομα ανεργίας. Το κράτος οφείλει να δημιουργήσει παρατηρητήριο παρακολούθησης
των ενεργειών των ανέργων για την ένταξή τους στην αγορά εργασίας. Αυτό αποτελεί υποχρέωση του ΟΑΕΔ, αλλά δεν γίνεται αποτελεσματικά.
Η χειροτέρευση των εργασιακών σχέσεων σχετίζεται με τον τρόπο με τον οποίο οι επιχειρήσεις προσπαθούν να ανταπεξέλθουν οικονομικά απέναντι στα νέα δεδομένα της οικονομίας. Οποιαδήποτε προσπάθεια ελέγχου των αλλαγών των εργασιακών σχέσεων μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την περαιτέρω αύξηση της ανεργίας.
Ως εκ τούτου υπάρχει ένα δίλημμα που συνίσταται είτε στη διατήρηση μέρους της απασχόλησης με χειρότερες εργασιακές σχέσεις, είτε με την αύξηση της απασχόλησης. Η εκ νέου βελτίωση των εργασιακών σχέσεων θα μπορούσε να γίνει με τη βελτίωση του συνολικού κλίματος της οικονομίας και της αύξησης
της απασχόλησης.
Το κράτος θα πρέπει να ενισχύσει τους θεσμούς εκείνους που μπορούν να διαφυλάξουν τις εργασιακές σχέσεις, αλλά να αναπτύξει και προγράμματα συμβουλευτικών υπηρεσιών για την διάγνωση των δεξιοτήτων και των χαρακτηριστικών των ατόμων που είδαν την εργασιακή τους σχέση να χειροτερεύει. Με τον τρόπο αυτό θα δημιουργήσει προϋποθέσεις ώστε αυτά τα άτομα να αναζητήσουν καλύτερες συνθήκες εργασίας.
Η αύξηση της απασχόλησης είναι το ζητούμενο για το κράτος. Η μέχρι τώρα στάση της πολιτείας είναι αμυντική στο βαθμό που είτε απαγορεύει στις επιχειρήσεις να απολύσουν, είτε τις στηρίζει οικονομικά για να μην απολύσουν. Η εν λόγω πολιτική δεν συνεισφέρει σημαντικά στην αύξηση της απασχόλησης. Το ζητούμενο δεν είναι να μην απολυθούν οι εργαζόμενοι από τις επιχειρήσεις που δεν είναι βιώσιμες. Το ζητούμενο είναι να μπορούν να επανενταχθούν το γρηγορότερο δυνατό στην αγορά εργασίας και σε αυτό το διάστημα να έχει γίνει αναπλήρωση του εισοδήματός τους.
Ως εκ τούτου οι σκέψεις θα πρέπει να εστιάσουν στο πως μπορούν να δημιουργούνται περισσότερες θέσεις εργασίας, ώστε να αυξάνεται η απασχόληση. Η αύξηση της απασχόλησης δεν συνδέεται με τις υπάρχουσες επιχειρήσεις, παρά μόνο με αυτές που εμφανίζουν τη διάθεση επέκτασης και με τη δημιουργία νέων επιχειρήσεων.
Οι επιπτώσεις από την πανδημία ανέδειξαν τις ευκαιρίες που δημιουργούνται στην οικονομική δραστηριότητα, στο ρόλο των τεχνολογιών και στο ρόλο του ανθρώπινου δυναμικού. Είναι ανάγκη να αναζητηθούν να δημιουργηθούν επιχειρήσεις σε κλάδους όπου παρουσιάζουν δυναμικότητα, όπως είναι η χρήση των ΤΠΕ, ο χώρος της ιατρικής και της φαρμακευτικής βιομηχανίας, η διατροφή κλπ. Διαφαίνονται νέες ανάγκες που συνδέονται με τη χρήση νέων τεχνολογιών και νεών δεξιοτήτων από την πλευρά των εργαζομένων.
Θα πρέπει να αρθούν τα όποια εμπόδια υπάρχουν για τη δημιουργία επιχειρήσεων και θα πρέπει να θεσμοθετηθούν πρωτίστως φορολογικά κίνητρα όχι για να μην απολύουν οι επιχειρήσεις, αλλά για να αυξάνουν την απασχόληση στο βαθμό που ο κύκλος εργασιών τους το επιτρέπει.
Παράλληλα ο εκσυγχρονισμός της Δημόσιας Διοίκησης, που σε ορισμένες περιπτώσεις έκανε αλματώδη βήματα εν μέσω της πανδημίας, αποτελεί μονόδρομο όχι μόνο για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας του δημοσίου τομέα, αλλά για την ανάγκη στήριξης του ιδιωτικού τομέα από ένα δημόσιο τομέα παροχής υψηλής ποιότητας υπηρεσιών.
Η οικονομική ενίσχυση δημιουργίας νέων επιχειρήσεων θα πρέπει να είναι ανάλογη του αριθμού των ατόμων που η επιχείρηση σκέφτεται να προσλάβει.
