Ροή
Υψηλά ποσοστά παραβατικότητας εμφανίζει ο τομέας του τουρισμού (περίπου στο 10%), ενώ στον επισιτισμό η κατάσταση είναι εξαιρετικά ζοφερή, καθώς το ποσοστό της αδήλωτης εργασίας ξεπερνά το 14%.
Η υποδηλωμένη εργασία τείνει να αποτελεί τον κανόνα, εφόσον σχεδόν επτά στους δέκα εργαζομένους στον επισιτισμό εργάζονται συστηματικά ή συχνά για επιπλέον αδήλωτες ημέρες και ώρες, ενώ οι μισοί εργαζόμενοι προσλαμβάνονται με σκοπό την πλήρη απασχόληση, αλλά η εργασιακή σχέση δηλώνεται εικονικά ως μερικής ή εκ περιτροπής εργασίας στο σύστημα ΕΡΓΑΝΗ.
Στα συμπεράσματα αυτά καταλήγει η νέα μελέτη του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ που διενεργήθηκε σε περισσότερους από 500 εργαζομένους στον κλάδο του επισιτισμού-τουρισμού την περίοδο Δεκέμβριος 2018 - Σεπτέμβριος 2019.
Το φαινόμενο της απλήρωτης εργασίας, το οποίο πλήττει εκατοντάδες χιλιάδες εργαζομένους του ιδιωτικού τομέα, δεν είναι άγνωστο στον χώρο του επισιτισμού και του τουρισμού, όπου σύμφωνα με την έρευνα τρεις στους δέκα εργαζομένους γνωρίζουν μεγάλες καθυστερήσεις στην καταβολή των αποδοχών.
Μεταξύ των πλήρως αδήλωτων, η καθυστέρηση καταβολής αποδοχών αφορά το 50% των εργαζομένων αυτών.
Αδήλωτες ημέρες - Απλήρωτες υπερωρίες
Αναφορικά με την πλημμελώς δηλωμένη εργασία, περισσότεροι από τους μισούς εργαζομένους στον επισιτισμό ασκούν καθήκοντα ή ειδικότητα διαφορετικά από τα δηλωθέντα ή συμφωνημένα.
Υψηλά ποσοστά παραβατικότητας σε ό,τι αφορά το σύνολο των εργαζομένων στον τουρισμό εντοπίζονται στις περιπτώσεις των επιπλέον αδήλωτων ημερών ή ωρών εργασίας και της πιθανότητας μη καταβολής αποζημίωσης για την αδήλωτη υπερεργασία.
Η κατάσταση είναι ελαφρώς καλύτερη στην περίπτωση της δήλωσης μιας αυθεντικής και μόνιμης εργασίας πλήρους απασχόλησης εικονικά ως μειωμένου χρόνου, παραβατική συμπεριφορά η οποία αφορά τρεις στους δέκα εργαζομένους του κλάδου.
Τέλος, τέσσερις στους δέκα εργαζομένους στον τουρισμό αναλαμβάνουν καθήκοντα διαφορετικά από την ειδικότητα η οποία έχει συμφωνηθεί ή και δηλωθεί στο ηλεκτρονικό σύστημα του υπουργείου Εργασίας.
Σε ό,τι αφορά τις υπόλοιπες εκδοχές παραβατικότητας στις εργασιακές σχέσεις, αποδεικνύεται ότι όλα τα διαθέσιμα όπλα αποφυγής της πλήρους εφαρμογής της εργατικής νομοθεσίας δύνανται να αξιοποιούνται από την εργοδοτική πλευρά.
Μολονότι στην περίπτωση του επισιτισμού επιβεβαιώνεται ότι το φαινόμενο αφορά συνήθως τις μικρές επιχειρήσεις έως 9 εργαζομένους, στον τουρισμό αφορά στον ίδιο σχεδόν βαθμό και τις μεσαίες επιχειρήσεις (10-49 εργαζομένους).
Επίσης, τα υψηλά μερίδια εντοπισμού κρουσμάτων παραβατικότητας σε μεγάλες επιχειρήσεις, άνω των 100 και άνω των 200 εργαζομένων, της τάξης του 13,07% και 17,29% για τον επισιτισμό και τον τουρισμό αντίστοιχα, καταρρίπτουν τη διαδεδομένη άποψη ότι στις καλά οργανωμένες και μεγάλες επιχειρήσεις η παραβίαση της εργατικής νομοθεσίας αποτελεί ένα σπάνιο ή περιορισμένο φαινόμενο.
Παράλληλα, είναι σαφές ότι το εύρος της παραβατικότητας παραμένει μεγαλύτερο στον επισιτισμό απ’ ό,τι στον τουρισμό, ακόμη και όταν πρόκειται για τακτικές όπως η πρόσληψη μέσω τρίτης εταιρείας, που θεωρείται –λανθασμένα προφανώς– ότι αφορά περισσότερο (μεγαλύτερες) επιχειρήσεις του τουρισμού.
Σε κάθε περίπτωση, εφόσον η πρόσληψη μέσω τρίτης εταιρείας αφορά έναν στους δέκα εργαζομένους του συνόλου του δείγματος της έρευνας, επιβεβαιώνονται οι εκτιμήσεις των συνδικάτων του χώρου ότι πρόκειται για μια νέα και ραγδαία εξελισσόμενη «σύννομη» εκδοχή αθέμιτης μείωσης της προστασίας του μισθού, αλλά και παραβίασης εν γένει της ίσης μεταχείρισης στις επιχειρήσεις του επισιτισμού-τουρισμού.
«Μαύρη» εργασία
Ωστόσο, πολύ ανησυχητικά είναι το γεγονός ότι ένα πολύ μεγάλο ποσοστό εργαζομένων (τέσσερις στους δέκα εργαζομένους στον τουρισμό και περισσότεροι από τους μισούς στον επισιτισμό) λαμβάνουν ένα μέρος του μισθού τους στο χέρι.
Μάλιστα η απόκρυψη δήλωσης του ποσού αυτού γίνεται με τη συναίνεση ή την εισήγηση της εργατικής πλευράς, περίπου στο ένα τρίτο αυτών των περιπτώσεων.
Είναι σαφές ότι τα αντικοινωνικά χαρακτηριστικά της μνημονιακής φορολογικής, εργατικής και ασφαλιστικής νομοθεσίας μετά το 2010, σε συνδυασμό με την υπέρμετρη συρρίκνωση των εργατικών αποδοχών, έχουν ωθήσει μεγάλα τμήματα των μισθωτών τάξεων στα όρια της επιβίωσης.
Για τον λόγο αυτό η εργατική πλευρά συναινεί –ή και εισηγείται σπανιότερα η ίδια– την απόκρυψη τμήματος των αποδοχών με σκοπό την αύξηση του διαθέσιμου εισοδήματός της.
Για τους ίδιους ακριβώς λόγους στο σύνολο του δείγματος το ποσοστό των παραβατικών συμπεριφορών που δεν αποτελούν προϊόν μονομερούς εργοδοτικής απόφασης είναι αθροιστικά πάνω από 30%, όμως, στην περίπτωση ειδικότερα του τουρισμού είναι 34%, δέκα περίπου μονάδες υψηλότερο απ’ ό,τι στον επισιτισμό.
Κατά συνέπεια, δεδομένου ότι το εύρος της παραβατικότητας καταγράφεται συνολικά ισχυρότερο στον επισιτισμό απ’ ό,τι στον τουρισμό, μπορεί να διατυπωθεί η υπόθεση ότι στο γενικότερο περιβάλλον των πολιτικών λιτότητας είναι ισχυρότερη η πίεση που ασκείται στην εργατική πλευρά στον τουρισμό ως προς την αποδοχή παραβατικών συμπεριφορών, οι οποίες αποσκοπούν στην αύξηση του διαθέσιμου εισοδήματος.
Παράνομη απασχόληση
Σύμφωνα με την μελέτη αναδεικνύεται ότι η «έξοδος» από τα Μνημόνια δεν συνοδεύεται αυτόματα από την αποκατάσταση των συνεπειών της κρίσης στο εισόδημα, στις εργασιακές συνθήκες και στα ασφαλιστικά δικαιώματα των εργαζομένων.
Αντιθέτως, διαπιστώνεται ότι, εκτός από επίμονα κρούσματα παράνομης απασχόλησης, όπως κυρίως της (πλήρως) αδήλωτης εργασίας, εξακολουθούν σε μεγάλη έκταση να εφαρμόζονται ή να επινοούνται νέες εκδοχές
Στην περίπτωση συγκεκριμένα της υποδηλωμένης εργασίας, σχεδόν 6 στους 10 εργαζομένους (ανεξαρτήτως από το εάν εργάζονται με όρους πλήρους ή μερικής απασχόλησης) απασχολούνται συχνά καθ’ υπέρβαση του δηλωμένου χρόνου εργασίας, χωρίς οι επιπλέον ημέρες ή/και ώρες εργασίας να δηλώνονται στο σύστημα ΕΡΓΑΝΗ.
Παράλληλα, 1 στους 3 εργαζομένους του συνολικού δείγματος επισημαίνει ότι, στην πραγματικότητα, εργάζεται εξαρχής με καθεστώς πλήρους απασχόλησης, η οποία δηλώνεται εικονικά ως μερική ή εκ περιτροπής εργασία (τα μερίδια σε αυτές τις υποπεριπτώσεις είναι 82% και 18% αντίστοιχα).
Η ευέλικτη και παραβατική απασχόληση επιβάλλονται κατά κανόνα μονομερώς από την εργοδοτική πλευρά, ωστόσο δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις εργατικής «συναίνεσης» είτε για τη διατήρηση της θέσης εργασίας, είτε ως μέρος μιας βραχυπρόθεσμης στρατηγικής οικονομικής επιβίωσης σε ένα εχθρικό φορολογικό- ασφαλιστικό περιβάλλον.
Το γενικότερο πλαίσιο απασχόλησης στον κλάδο του επισιτισμού-τουρισμού αποδεικνύεται ναρκοθετημένο ήδη πριν από την έξαρση της πανδημίας λόγω της εξάπλωσης του ιού Covid-19.
Από τα ευρήματα της έρευνας προκύπτει ότι, αν δεν ληφθούν άμεσα προληπτικά μέτρα προστασίας της εργασίας στον κλάδο, οι συνέπειες στο πεδίο της παραβατικότητας στις εργασιακές σχέσεις και στην κοινωνική ασφάλιση θα είναι ανυπολόγιστες.
