Ροή
Τον ρόλο των Ευρωπαίων δανειστών, τη διορατικότητα του τότε Αμερικανού υπουργού Οικονομικών Τίμοθι Γκάιτνερ, τις αποφάσεις που δεν πάρθηκαν και το ταραχώδες πρώτο εξάμηνο της διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ διηγείται στο βιβλίο που εξέδωσε σήμερα ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας (ESM) για τα χρόνια της κρίσης στην Ευρωζώνη.
Το βιβλίο με τίτλο «Safeguarding the euro in times of crisis: The inside story of the ESM» ή «Διαφύλαξη του ευρώ σε καιρούς κρίσης: Η ιστορία με τα μάτια του ESM», σε ελεύθερη απόδοση, φέρνει στο φως μυστικά και ιστορίες που διηγούνται οι πρωταγωνιστές των ευρωπαϊκών προγραμμάτων μέσα στα έξι χρόνια λειτουργίας του ESM, μεταξύ των οποίων και τα τρία ελληνικά μνημόνια.
Στην ελληνική κρίση είναι αφιερωμένα τα έξι από τα 40 κεφάλαια του βιβλίου, το οποίο περιλαμβάνει τις μαρτυρίες 30 προσώπων-κλειδιά στην αντιμετώπιση των ακραίων συνθηκών που απείλησαν σοβαρά τη συνοχή της Ευρωζώνης -και φυσικά την παραμονή της χώρας μας στο ευρώ. Με γλαφυρό τρόπο και, συχνά, μεγάλη δόση αυτοκριτικής, τα πρόσωπα-κλειδιά -πολλά εκ των οποίων εξακολουθούν να παίζουν σημαντικό ρόλο στα ευρωπαϊκά δρώμενα- αναζητούν τι δεν πήγε καλά με τη διαχείριση της ελληνικής κρίσης, γιατί ξέφυγε από τον έλεγχο των δανειστών και πώς έφτασε η χρηματοδότηση του ελληνικού προγράμματος από τον ESM να ξεπεράσει τα 200 δισ. ευρώ.
Ο Αμερικανός που είδε πρώτος τι έμελλε να συμβεί
Ήδη από το 2009 και τις αναθεωρημένες εκτιμήσεις για το δημοσιονομικό έλλειμμα από την κυβέρνηση Παπανδρέου και τον υπουργό Οικονομικών Γιώργο Παπακωνσταντίνου, ο Αμερικανός ΥΠΟΙΚ Τίμοθι Γκάιτνερ είχε προβλέψει τι θα συνέβαινε. Όπως αναφέρει το βιβλίο, ήταν «μια από τις πρώτες φωνές» που επισήμαναν τον κίνδυνο στους Ευρωπαίους ηγέτες, χωρίς ωστόσο να εισακουστεί. «Χρειαζόταν μια συντονισμένη δράση για την Ελλάδα, όμως αυτό ήταν πολύ δύσκολο πολιτικά», ομολογεί ο Μάρτεν Φερβάι, υπουργός Οικονομικών της Ολλανδίας την εποχή εκείνη.
Αυτό που πίστευαν οι Ευρωπαίοι τότε -ενδεχομένως πολλοί εξ αυτών και σήμερα- ήταν ότι «το φταίξιμο είναι της Ελλάδας». Μάταια ο Γκάιτνερ έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου από την αντίπερα όχθη του Ατλαντικού: «Κάνοντας τόσα λίγα για να σβήσετε τη φωτιά, στην ουσία τη φουντώνετε» έλεγε στους ομολόγους του, σύμφωνα με τη μαρτυρία που περιλαμβάνεται στο βιβλίο. «Αυτό που πρέπει να γίνει είναι να ανατραπεί η ψυχολογία της ξέφρενης πορείας». Οι προειδοποιήσεις του δεν βρήκαν ευήκοα ώτα στις Βρυξέλλες που επέμεναν ότι για να δοθεί οποιαδήποτε βοήθεια θα πρέπει πρώτα να τη ζητήσει η Αθήνα.
Ποιος έφερε το ΔΝΤ στην Ελλάδα
Η πρώτη αναφορά του βιβλίου στην εμπλοκή του ΔΝΤ τοποθετείται τον Ιανουάριο του 2010, όταν ο Γιώργος Παπανδρέου και ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου συναντήθηκαν με τον Ντομινίκ Στρος Καν. Ο γενικός διευθυντής του ΔΝΤ εμφανίστηκε πρόθυμος να μεσολαβήσει προκειμένου να πείσει τους Ευρωπαίους να τείνουν χείρα βοηθείας. Όσο, όμως, η Ευρώπη δεν ανταποκρινόταν, οι αγορές δεν μπορούσαν να θεωρήσουν δεδομένη τη βοήθεια στην Ελλάδα με αποτέλεσμα οι ελληνικοί τίτλοι να βυθίζονται. Η έκκληση για βοήθεια ήρθε με τις δηλώσεις του Παπανδρέου από το Καστελόριζο στις 23 Απριλίου 2010 που σήμαναν την είσοδο της χώρας στην εποχή των μνημονίων.
Στην αρχή, πάντως, η Γερμανία δεν ήθελε να εμπλακεί το αμερικανικό ταμείο στη διαχείριση του ελληνικού προβλήματος. Γρήγορα, όμως, η Γερμανία αμφισβήτησε την ικανότητα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να το διαχειριστεί και ο υπουργός Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε ζήτησε τη συνδρομή και την τεχνογνωσία του Ταμείου. Η ίδια η Κριστίν Λαγκάρντ, πάντως, παραδέχεται ότι εάν η ελληνική κρίση είχε αντιμετωπιστεί εγκαίρως, δεν θα ήταν απαραίτητο να εμπλακεί το ΔΝΤ.
Κριτική ασκείται, πάντως, από τους συγγραφείς του βιβλίου ότι η βιωσιμότητα του χρέους δεν ήταν προτεραιότητα στον σχεδιασμό του ελληνικού προγράμματος -κάτι που η χώρα το βρήκε μπροστά της με τον πιο επώδυνο τρόπο.
Το PSI και το χαλασμένο φαξ
Τον αγώνα δρόμου που έκαναν οι δανειστές για την ενεργοποίηση του «κουρέματος» του ελληνικού χρέους με 53,5% με συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα περιγράφει το βιβλίο, με ειδική αναφορά σε ένα… χαλασμένο φαξ στο υπουργείο Οικονομικών στην Αθήνα. Όπως θυμάται ο επικεφαλής οικονομολόγος του ESM, Ρολφ Στράους, για να γίνει το PSI έπρεπε να εκδοθούν ελληνικά ομόλογα 15 δισ. ευρώ έως το κλείσιμο των αγορών στις 17:30 την Παρασκευή στις 9 Μαρτίου 2012. Για να γίνει αυτό, έπρεπε να αποσταλούν κάποια υπογεγραμμένα έγγραφα για υπογραφή στην Αθήνα από τον ESFS (προπομπό του ESM). Αυτό, όμως, δεν ήταν δυνατόν γιατί το φαξ ήταν χαλασμένο! Η λύση δόθηκε κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή, όταν η αποστολή έγινε μέσω των φαξ στην Τράπεζα της Ελλάδος, με αποτέλεσμα η εντολή της έκδοσης να δοθεί μόλις 10 λεπτά πριν την εκπνοή της προθεσμίας.
«Παράθυρο» για έξοδο από τα μνημόνια το 2014
Η Ελλάδα θα μπορούσε να βγει από τα μνημόνια στα μέσα του 2014, μετά την επιτυχημένη ομολογιακή έκδοση επί κυβέρνησης Σαμαρά, εκτιμά ο Στράους. Η αργή πορεία των μεταρρυθμίσεων, όμως, σε συνδυασμό με τις έντονες κοινωνικές αντιδράσεις στην Αθήνα που είχαν κλονίσει σοβαρά τη λαϊκή στήριξη της κυβέρνησης και την επιμονή των δανειστών να δώσουν τη δόση στην Αθήνα ήταν το «τεράστιο λάθος» του δεύτερου προγράμματος, σύμφωνα με τους συγγραφείς του βιβλίου. «Ήταν μεγάλο λάθος που δεν έκλεισε η αξιολόγηση λόγω της δημοσιονομικής τρύπας λίγων εκατομμυρίων ευρώ», θυμάται ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννης Στουρνάρας.
«Στο τέλος του 2014, η κυβέρνηση Σαμαρά είχε εξαντλήσει το πολιτικό της κεφάλαιο και δεν ήταν δυνατό να δρομολογήσει βαθιές διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις», σημειώνει ο Στράους για να συμπληρώσει: «Ακόμη μια φορά, οι προσωπικότητες, το στρες και το συναίσθημα επηρέασαν τις αποφάσεις, με αποτέλεσμα να καταρρεύσουν τελικά όποιες προσπάθειες συμβιβασμού». «Ζητούσαν ολοένα περισσότερα θεωρώντας ότι κάνουμε μόνο ένα μέρος από όσα θα μπορούσαμε, αλλά αυτό ήταν λάθος. Λιτότητα σημαίνει λιτότητα», σημειώνει ο Στουρνάρας.
Ο χαρισματικός Τσίπρας και το «παρ’ ολίγον» Grexit
Χαρισματικό χαρακτηρίζουν τον νέο Έλληνα πρωθυπουργό, Αλέξη Τσίπρα, οι συγγραφείς του βιβλίου καθώς περιγράφουν την αρχή της ταραχώδους περιόδου που σήμανε το πρώτο εξάμηνο του 2016. «Ο Βαρουφάκης τραβούσε εξίσου την προσοχή με το χρέος, τα spreads, τις περικοπές των συντάξεων και όλα όσα συνδέονταν εκείνη την εποχή με την Ελλάδα», διαβάζουμε στις γραμμές του. «Κατόρθωσε να αποκτήσει 18 εχθρούς, αυτό κατάφερε», είχε δηλώσει χαρακτηριστικά σε συνέντευξή του στους New York Times το 2015 ο προκάτοχός του Γκίκας Χαρδούβελης. «Νόμιζε ότι θα γίνει ήρωας αλλά ένας υπουργός Οικονομικών πρέπει να αποστρέφεται τον κίνδυνο», σχολιάζει ο Στουρνάρας.
Αντιμέτωπος με το αδιέξοδο, και αφού έχει αντικαταστήσει τον Βαρουφάκη με τον Τσακαλώτο, αρχικά σιωπηρά -στις διαπραγματεύσεις με την τρόικα- και μετά επισήμως, ο Τσίπρας μεταφέρει τη συζήτηση για τη διάσωση της Ελλάδας σε ανώτατο πολιτικό επίπεδο. Με την ασυνήθιστη αυτή κίνησή του, ο Έλληνας πρωθυπουργός κερδίζει τους πρώτους φίλους του στην Ευρώπη, αναφέρουν οι συγγραφείς.
Κρίσιμος σταθμός της μνημονιακής πορείας των προγραμμάτων και -σχεδόν- μια αναπνοή από το Grexit ήταν η περίφημη έκτακτη Σύνοδος Κορυφής στις 12 Ιουλίου 2015. Όταν μετά από μαραθώνιες διαπραγματεύσεις οι Ευρωπαίοι ηγέτες βρήκαν «τείχος», ήταν έτοιμοι να εγκαταλείψουν -την αίθουσα, αλλά και την Ελλάδα στην τύχη της. Ήταν τότε που ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Ντόναλντ Τουσκ επέδειξε ιστορική πυγμή: «Δεν μπορείτε να φύγετε από την αίθουσα» είπε στον Γάλλο πρόεδρο Φρανσουά Ολάντ, τη Γερμανίδα καγκελάριο Ανγκέλα Μέρκελ και τον Τσίπρα. Το αποτέλεσμα ήταν η συμφωνία για το τρίτο μνημόνιο.
