Ροή
Η πολυπόθητη ανάπτυξη δεν έρχεται με ευχολόγια, με πολιτικούς παραγοντισμούς και ιδεοληπτική οπισθοδρόμηση. Έρχεται μόνο με έργα, έρχεται δε ταχύτερα και έχει μονιμότερα αποτελέσματα όταν γίνεται με έργα που δεν υπαγορεύονται μόνο από την «λογιστική» προσέγγιση (π.χ. του χρέους και του τι ζητούν οι δανειστές μας) αλλά από το όραμα για το τι θέλουμε να είναι η πατρίδα μας.
Ουσιαστικό μέρος του σημερινού αναπτυξιακού μας προβλήματος είναι η διαφυγή ανθρώπινου κεφαλαίου (brain drain) πολλών (νέων ιδιαίτερα) Ελλήνων στο εξωτερικό, είτε ως άτομα (ελεύθεροι επαγγελματίες και επιστήμονες) είτε ως επιχειρήσεις. Προφανώς όλοι όσοι έχουν φύγει έχουν προσόντα και ικανότητες που τις ζητούν οι ξένες αγορές εργασίες, και επίσης προφανώς όσοι φεύγουν αμοίβονται σαφώς υψηλότερα από όσους έχουν αντίστοιχα προσόντα και παραμένουν στην Ελλάδα. Η πλειονότητα των ξενιτεμένων συμπολιτών μας είναι απόφοιτοι της εγχώριας τριτοβάθμιας δημόσιας παιδείας μας, που όπως γνωρίζουμε και από παραδείγματα του παρελθόντος, μπορεί να νοσεί αλλά εξακολουθεί να παράγει εξαιρετικούς επιστήμονες που αναγνωρίζονται στο εξωτερικό. Η ερώτηση που προκύπτει είναι λοιπόν η εξής: με ποιον τρόπο, με ποια κίνητρα θα μπορέσουμε να προσελκύσουμε πίσω όλο αυτό το δυναμικό ανθρώπινο κεφάλαιο και, επιπλέον, με ποιον τρόπο θα μπορέσουμε εμείς ως χώρα να προσελκύσουμε ξένους να έρθουν να σπουδάσουν και να δουλέψουν στην χώρα μας;
Η απάντηση που σας έρχεται στο μυαλό «όταν έρθουν οι ξένες επενδύσεις ίσως γίνει κι αυτό» είναι λάθος. Είναι λάθος γιατί οι ξένες επενδύσεις δεν έχουν αυτό το κίνητρο, οι ξένες επενδύσεις έχουν το κίνητρο όλων των επενδύσεων (το κέρδος του επενδυτή) και η συνεισφορά τους στην ανάπτυξη δεν μπορεί να υπολογιστεί με σχετική ακρίβεια εκ των προτέρων. Στο άρθρο αυτό προτείνω μια εντελώς διαφορετική αναπτυξιακή προσέγγιση, μια προσέγγιση αποτελεσματική, επίκαιρη, απαραίτητη και με εθνικό κίνητρο: την εξαγωγική παιδεία. Η εξαγωγική παιδεία είναι η συστηματική προώθηση του υπάρχοντος ανθρώπινου κεφαλαίου και των υφιστάμενων υποδομών της τριτοβάθμιας παιδείας μας, και η συστηματική προσέλκυση Ελλήνων και ξένων επιστημόνων από το εξωτερικό, ως τρόπος και μέθοδος εξωστρέφειας των δημόσιων πανεπιστημιακών μας ιδρυμάτων με στόχο το άνοιγμα των εγχώριων υποδομών των πανεπιστημίων σε φοιτητές και καθηγητές, αλλά και παραγωγικές δραστηριότητες, από το εξωτερικό. Τι μπορεί όμως να προσφέρει η εξαγωγική παιδεία και γιατί είναι αναπτυξιακή;
Πρώτα από όλα, η εξαγωγική παιδεία θα συμβάλει στην ουσιαστική ανανέωση και πραγματική αυτονόμηση των πανεπιστημιακών μας ιδρυμάτων με την εισαγωγή ξενόγλωσσων προγραμμάτων (ειδικά σε προπτυχιακό επίπεδο) που θα μπορούν να προσφέρουν, από την πλήρη αξιοποίηση των υπαρχόντων δομών τους και την δημιουργία νέων, από την προσέλκυση περισσότερων και διαφορετικών φοιτητών και καθηγητών (με ό,τι θετικό φέρνει αυτή η διαφορετικότητα), με την ουσιαστική αλλαγή νοοτροπίας για το τι μπορεί να επιτευχθεί μέσω της ανώτατης παιδείας στην κοινωνία και την οικονομία. Σε μια περίοδο που η δημόσια χρηματοδότηση των πανεπιστημίων πνέει τα λοίσθια, και αυτό το φορτώνονται οι πλέον αδύναμοι στην κοινωνία μας (οι άλλοι φεύγουν στο εξωτερικό όπως και όταν μπορούν), η προοπτική μιας παραγωγικής αναμόρφωσης και η δυνατότητα να αποκτήσουν τα πανεπιστήμια δικούς τους πόρους είναι εξαιρετικά σημαντική.
Σκεφθείτε μετά μερικά από τα πρακτικά πλεονεκτήματα και επιπτώσεις της εξαγωγικής παιδείας. Θα έχουμε συνεχή, 12-μηνη παρουσία ξένων φοιτητών και καθηγητών στην χώρα μας, με άμεσα ορατά πολλαπλασιαστικά οφέλη. Τα οφέλη αυτά θα είναι και οικονομικά (νέες θέσεις εργασίας και καινοτομίες με εφαρμογές στην εκπαίδευση, επιπτώσεις στις μεταφορές, στην στέγαση και την σίτιση, καθώς και την εξυπηρέτηση των βιοτικών αναγκών των ξένων φοιτητών, τις επισκέψεις των γονιών τους για τουρισμό κ.λπ.) αλλά και, κυρίως, πολιτικά και πολιτισμικά: θα δημιουργήσουμε κέντρα προσέλκυσης φίλων, συμμάχων, δυνητικών επενδυτών, ανθρώπων που θα βλέπουν την χώρα μας όχι μόνο με βάση την ιστορική κληρονομιά της αλλά και με βάση τους ανθρώπους της, τις δυνατότητές της και τα αλληλοσυνδεόμενα συμφέροντά μας. Επιπλέον, ως χώρα μέλος της Ε.Ε. η Ελλάδα θα γίνει πιο ελκυστικός ακαδημαϊκός προορισμός στην, ήδη έτοιμη και εξαιρετικά ενεργή, ακαδημαϊκή περιοχή της νοτιοανατολικής Μεσογείου – το παράδειγμα της εξαγωγικής παιδείας της Κύπρου (και δη των δημόσιων πανεπιστημίων της) δίνει ήδη ορατά αποτελέσματα. Εμείς γιατί μένουμε αδρανείς; Το πιο προφανές οικονομικό και κοινωνικό αποτέλεσμα της εξαγωγικής παιδείας; Η ουσιαστική αναμόρφωση του Ελληνικού δημόσιου πανεπιστημίου, η μετατροπή του σε κέντρο γνώσης και πραγματικής παραγωγικής δραστηριότητας, η διεθνοποίησή του και η παροχή υψηλού επιπέδου παιδείας σε όλους, μα πιο πολύ σε αυτούς που είναι οι πιο αδύναμοι. Η πολλαπλασιαστική δυναμική της εξαγωγικής παιδείας είναι πολύ υψηλή: αυξημένη υπευθυνότητα, μικρότερη πίεση στον κρατικό προϋπολογισμό, υγιής ανταγωνισμός μεταξύ ιδρυμάτων, τοπική ανάπτυξη, αυξημένος τουρισμός εκτός θερινών μηνών κ.ά. Όλα αυτά μπορούν να επιτευχθούν χωρίς καμία επίπτωση στην ακαδημαϊκή ποιότητα, χωρίς καμία έκπτωση, και χωρίς να γίνει η ανώτατη παιδεία επιχείρηση με σκοπό το κέρδος. Κάθε άλλο, ο βασικός σκοπός είναι να προσφέρει η ανώτατη παιδεία ουσιαστικά στην ανάταση και ανάπτυξη της χώρας μας, να γίνει πυλώνας ανάπτυξης γιατί και μπορεί και πρέπει – και φυσικά γιατί έτσι είναι σε όλο τον υπόλοιπο κόσμο, εμείς δεν έχουμε λόγο να μένουμε απέξω. Και τελικά, ας μιλήσει και η κοινωνία για το θέμα αυτό: θέλουμε ή δεν θέλουμε να έχουμε ανώτατη παιδεία αξιώσεων που να οφελεί όλους και να παράγει προστιθέμενη αξία για την χώρα μας;
Για να πετύχουμε τον στόχο της εξαγωγικής παιδείας χρειαζόμαστε άμεσα την νομοθέτηση ενός ευέλικτου ρυθμιστικού πλαισίου που θα επιτρέπει την δημιουργία ξενόγλωσσων προπτυχιακών και μεταπτυχιακών προγραμμάτων σπουδών, τόσο για ξένους αλλά και για Έλληνες φοιτητές (είναι σημαντικό να μην αποκλειστούν όσοι Έλληνες φοιτητές είναι διατεθειμένοι να μείνουν στην πατρίδα μας και να μην φύγουν στο εξωτερικό). Το κόστος της εξαγωγικής παιδείας είναι απλά μηδενικό, τόσο το κοινωνικό όσο και το οικονομικό. Με την προώθηση της εξαγωγικής παιδείας θα έχουμε άμεση δημιουργία ενός νέου αναπτυξιακού και κοινωνικού οράματος. Η Ελλάδα θα γίνει εύκολα πόλος προσέλκυσης ανθρώπινου και φυσικού κεφαλαίου και άμεσων ξένων επενδύσεων, χωρίς τις δυσκολίες που έχουμε τώρα (υψηλή φορολογία, δύσκαμπτο και βαρύ ρυθμιστικό πλαίσιο κ.λπ.) και με γρηγορότερους ρυθμούς. Και, να μην ξεχνάμε, θα μπορέσουμε να έχουμε και βελτίωση του οικονομικού κλίματος και των προοπτικών της οικονομίας αλλά και απελευθέρωση δημόσιων πόρων για χρήση σε άλλες κοινωνικές ανάγκες – π.χ. για την βελτίωση των συνθηκών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και την προώθηση αλλαγών που θα προάγουν την απαραίτητη γενική παιδεία στα σχολεία μας.
Πραγματική ανάπτυξη χωρίς παιδεία δεν υπάρχει ούτε γίνεται. Η εξαγωγική παιδεία μπορεί και πρέπει να είναι ο πρώτος πυλώνας για την επιστροφή στην ανάπτυξη στην χώρα μας.
