Ροή
Μήπως είστε «κολλημένος» με το Facebook;
Μήπως σε καθημερινή βάση αφιερώνετε στο Facebook, σκοπίμως ή ασκόπως, ένα μεγάλο μέρος από τον ελεύθερο ή ακόμη και από τον παραγωγικό σας χρόνο;
Μήπως συχνά χρονοτριβείτε «σκρολάροντας» την οθόνη του κινητού ή του υπολογιστή ακατάπαυστα, πάνω – κάτω, παρατηρώντας τις δημοσιεύσεις (posts) που ανεβάζουν οι διαδικτυακοί σας «φίλοι», κάνοντας likes και σχόλια, ανεβάζοντας τις δικές σας δημοσιεύσεις, σχόλια, φωτογραφίες, βίντεο και ιστορίες;
Μήπως σπαταλάτε ένα μεγάλο μέρος του χρόνου σας online, στέλνοντας μηνύματα και συζητώντας (chat), ελέγχοντας επανειλημμένα τον προσωπικό σας λογαριασμό και περιμένοντας, με «ανυπομονησία», να δείτε likes, σχόλια, μηνύματα και ειδοποιήσεις για τις δημοσιεύσεις σας από τους διαδικτυακούς σας «φίλους»;
Μήπως το πρώτο πράγμα που κάνετε το πρωί, πριν καλά – καλά ξεκινήσει η μέρα σας και πιείτε τον καφέ σας, είναι να επισκέπτεστε το λογαριασμό σας στο Facebook;
Αν και εσείς, όπως και εγώ, απαντάτε καταφατικά σε ένα (τουλάχιστον) από τα παραπάνω ερωτήματα, τότε ορισμένες επιστημονικά τεκμηριωμένες έρευνες, που δημοσιεύτηκαν πρόσφατα σε διεθνούς κύρους επιστημονικά περιοδικά, αναφορικά με πιθανές αρνητικές επιπτώσεις του Facebook στην ευεξία, στη ψυχική αλλά και στη σωματική υγεία των χρηστών, μπορεί να σας προβληματίσουν και, ενδεχομένως, να σας ανησυχήσουν.
Βέβαια, στην επιστημονική βιβλιογραφία υπάρχουν, εδώ και χρόνια, εκατοντάδες μελέτες που καταλήγουν στο ακόλουθο συμπέρασμα που όλοι μας νομίζω αποδεχόμαστε ως προφανές: Οι διαπροσωπικές (face-to-face) ανθρώπινες σχέσεις, οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και συναναστροφές και, γενικότερα, οι (υγιείς) κοινωνικοί δεσμοί στη ζωή μας – που, ας μην ξεχνάμε, πως λαμβάνει χώρα στο φυσικό και όχι στο διαδικτυακό κόσμο -με τους φίλους, τα κοντινά μας πρόσωπα και με τους συγγενείς μας, επιδρούν θετικά στη ψυχική και στη σωματική μας υγεία.
Αντιθέτως, πρόσφατες επιστημονικές μελέτες δεν καταλήγουν σε ανάλογα συμπεράσματα για τους δεσμούς που διατηρούμε με τους διαδικτυακούς μας φίλους και για τις αλληλεπιδράσεις που έχουμε μαζί τους στα online κοινωνικά δίκτυα. Πολλές επιστημονικές μελέτες εμφανίζουν ισχυρές ενδείξεις ότι μάλλον συμβαίνει το αντίθετο…
Συγκεκριμένα:
Η έρευνα [1] διαπιστώνει πως η «παθητική» (και μόνο) χρήση του Facebook, δηλαδή το να «σκρολάρει» κάποιος την οθόνη καθημερινά για μεγάλα χρονικά διαστήματα, παρατηρώντας μόνο τα διάφορα posts των διαδικτυακών του φίλων, είναι μια συμπεριφορά που, πιθανόν, να επιδράσει αρνητικά στην ευεξία και στη συναισθηματική του υγεία, διεγείροντάς του συναισθήματα κατωτερότητας ή / και χαμηλής αυτοεκτίμησης. Μια από τις αιτίες για αυτό, σύμφωνα με τους ερευνητές, είναι ότι ενδόμυχα δύναται να συγκρίνουμε (αρνητικά) την προσωπική μας ζωή με τη ζωή των διαδικτυακών μας φίλων. Έτσι είναι πιθανό να αυξάνεται ο φθόνος και η ζήλεια που, ενδεχομένως, συνειδητά ή ασυνείδητα να νιώθουμε για ορισμένους από αυτούς.
Και αυτή η αρνητική σύγκριση, αν ισχύει για χρήστες του Facebook με χαμηλή αυτοεκτίμηση, θα συμβαίνει τουλάχιστον για αυτούς μάλλον συχνά, διότι οι περισσότεροι από εμάς ανεβάζουμε στο Facebook, ως επί το πλείστον, δημοσιεύσεις και φωτογραφίες με τις ευχάριστες και όχι με τις δυσάρεστες στιγμές μας. Για παράδειγμα, συνηθίζουμε να δημοσιεύουμε προσωπικές φωτογραφίες που δείχνουν το ωραίο μας προφίλ, φωτογραφίες από ευτυχισμένες οικογενειακές στιγμές, ενσταντανέ από τα ταξίδια που κάνουμε, σκηνές από τις κοινωνικές μας διακρίσεις, φωτογραφίες και βίντεο από τη συμμετοχή μας σε ευχάριστες κοινωνικές εκδηλώσεις και από τις κοινωνικές μας εξόδους.
Οι έρευνες [2] και [3] καταλήγουν σε παρόμοια συμπεράσματα. Αρνητικές επιδράσεις είναι πιθανό να προκαλούνται στην ευεξία αλλά και στην κοινωνικότητα των χρηστών του Facebook από την «παθητική» χρήση των online κοινωνικών μέσων. Αισιόδοξα όμως, οι συγκεκριμένες έρευνες διαπιστώνουν ότι μια περισσότερο «ενεργητική» συμπεριφορά στα online κοινωνικά δίκτυα πιθανόν να έχει θετικές επιδράσεις στην ευεξία και στην αυτοεκτίμησή μας, π.χ. όταν επικοινωνούμε και αλληλοεπιδρούμε με τους αγαπημένους μας φίλους, συζητώντας μαζί τους, λαμβάνοντας από αυτούς, όχι μόνο likes, αλλά και θετικά μηνύματα καθώς και ενθαρρυντικά σχόλια για τις δημοσιεύσεις μας.
Η αλληλεπίδραση και η ενεργητική επικοινωνία στο Facebook με τους πιο «στενούς» διαδικτυακούς μας φίλους είναι πιθανό, όπως διαπιστώνεται στην έρευνα [4], να συνεισφέρει θετικά στο να μειωθεί το αίσθημα της κοινωνικής απομόνωσης που χαρακτηρίζει πολλούς συνανθρώπους μας που είναι χρήστες των κοινωνικών δικτύων. Όπως, για παράδειγμα, σε συνανθρώπους μας που, για διάφορους αντικειμενικούς λόγους, δεν έχουν συχνές κοινωνικές συναναστροφές (π.χ. ΑΜΕΑ) ή ακόμη σε συνανθρώπους μας (π.χ. μεγαλύτερους σε ηλικία) που χρησιμοποιούν τα onlineμέσα κοινωνικής δικτύωσης ως ένα υγιές μέσο έκφρασης και επικοινωνίας.
Η ενεργητική επικοινωνία στο Facebook μπορεί να έχει θετική επίπτωση στο να βελτιωθεί το λεγόμενο κοινωνικό μας «κεφάλαιο» (social capital), δηλαδή η κοινωνική αξία, αναγνώριση και αποδοχή καθώς και η ικανοποίηση που λαμβάνουμε από την επικοινωνία, το αίσθημα της συνδεσιμότητας που έχουμε με τους συνανθρώπους μας, κυρίως με αγαπημένα μας φιλικά πρόσωπα, με άτομα που τρέφουμε για αυτά εκτίμηση καθώς και με στενούς και αγαπημένους μας συγγενείς.
Τα συμπεράσματα ερευνών, σαν αυτές που αναφέραμε προηγουμένως, φαίνεται να απασχολούν ιδιαίτερα σοβαρά το διάσημο κ. Mark Zuckerberg, δημιουργό και ιδιοκτήτη του Facebook, ο οποίος πρόσφατα δήλωσε εμφατικά: «Άμεσος στόχος μας, στο 2018, είναι οι χρήστες στο Facebook να λαμβάνουν περισσότερο ποιοτική επικοινωνία και μεγαλύτερη ικανοποίηση, αφιερώνοντας online λιγότερο χρόνο». Πράγματι, μάλλον θα το παρατηρήσατε και εσείς τελευταία πως ο «αλγόριθμος» του Facebook προσπαθεί να πετύχει αυτόν το στόχο με το να μας εμφανίζει, περισσότερο συχνά, τις δημοσιεύσεις των στενών μας φίλων, των προσώπων της οικογένειάς μας και των συγγενών.
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης και τα αποτελέσματα μιας ακόμη έρευνας [5] που πραγματοποίησε ο Nicholas Christakis, ένας διεθνώς διακεκριμένος Ελληνοαμερικανός επιστήμων, Καθηγητής ιατρικής κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Yale, σε συνεργασία με τον Dr. Holly Shakya, ερευνητή του Πανεπιστημίου της Santa Barbara στην California. Αξίζει, παρενθετικά, να αναφερθεί ότι ο Prof. Christakis θεωρείται ως ένας από τους κορυφαίους επιστήμονες παγκοσμίως στο ερευνητικό πεδίο των κοινωνικών δικτύων. Ο Christakis έχει αποδείξει τον περίφημο «κανόνα των τριών βαθμών επιρροής» (three degrees of influence) [6], ένα κανόνα που ισχύει για ένα ευρύ φάσμα συμπεριφορών και αισθημάτων, σε φαινόμενα που είναι εντελώς ανόμοια μεταξύ τους, όπως είναι οι πολιτικές απόψεις, η αύξηση του βάρους, η διακοπή του καπνίσματος ή ακόμη και η «μετάδοση» της ευτυχίας μέσα σε ένα κοινωνικό δίκτυο. Σύμφωνα με τον «κανόνα των τριών βαθμών επιρροής», στο κοινωνικό μας δίκτυο όπου και συμμετέχουμε, στο φυσικό (και όχι στο διαδικτυακό) μας κόσμο, ό,τι κάνουμε ή λέμε διαδίδεται επηρεάζοντας τους φίλους μας (ένας βαθμός), τους φίλους των φίλων μας (δύο βαθμούς), ακόμη και τους φίλους των φίλων των φίλων μας (τρεις βαθμούς). Ανάλογα, επηρεαζόμαστε (θετικά ή αρνητικά) από φίλους μας που απέχουν από εμάς μέχρι και τρεις βαθμούς, αλλά γενικά όχι πολύ πιο πέρα από αυτούς.
Αναφορικά με τα διαδικτυακά, online κοινωνικά δίκτυα, οι Christakis και Shakya, στην έρευνά τους [5] μελέτησαν τις επιδράσεις της εκτεταμένης χρονικά χρήσης του Facebook στην ευεξία, στη ψυχική αλλά και στη σωματική υγεία των χρηστών. Για μια τριετία συνέλλεξαν προσωπικές απαντήσεις αλλά και δεδομένα από τους λογαριασμούς και τις δραστηριότητες στο Facebook από ένα δείγμα 5.208 ατόμων- χρηστών του Facebook. Τα δεδομένα τα αντιπαρέβαλαν με πληροφορίες σχετικές με μεταβολές στη σωματική και στη ψυχική υγεία των χρηστών, στο βάρος και στην ευεξία τους. Τα ευρήματα της έρευνας ήταν μάλλον ανησυχητικά, αφού για κάθε 1% αύξηση στα likes, στα clicks των συνδέσμων και στις ενημερώσεις (updates) του προφίλ που έκαναν οι χρήστες, οι δείκτες της ψυχοσωματικής τους κατάστασης μειώνονταν από 5% έως 8%.
Βρέθηκε λοιπόν από τους Christakis και Shakya [5] ότι πράγματι υπάρχουν κίνδυνοι από την εκτεταμένη χρήση ενός μέσου κοινωνικής δικτύωσης, σαν το Facebook, όταν οι χρήστες του έχουν την ψευδαίσθηση πως δημιουργούν σε αυτό αληθινές κοινωνικές σχέσεις και συναναστροφές. Το τελικό συμπέρασμα της έρευνάς τους, το οποίο, προσωπικά, με βρίσκει απόλυτα σύμφωνο είναι:
«Η ποσότητα αλλά και η ποιότητα της επικοινωνίας μας στο Facebook δεν αποτελούν, με κανένα τρόπο, υποκατάστατο των πολύτιμων οφελών που λαμβάνουμε από τις διαπροσωπικές και κατά πρόσωπο επαφές μας στον πραγματικό κόσμο».
Λαμβάνοντας ασυναίσθητα υπόψη το συμπέρασμα αυτό, πρόσφατα χρονοτριβούσα ασκόπως στο Facebook και παρατήρησα να είναι επίσης συνδεδεμένος ένας καλός φίλος που είχα να τον δω πολύ καιρό. Του έστειλα ένα μήνυμα χαιρετισμού και αμέσως μου αποκρίθηκε:
«Τι λες; Δεν πάμε καλύτερα έξω να τα πούμε… να πιούμε και ένα καφέ;»
Ασυζητητί και με χαρά δέχτηκα την πρότασή του.
Εσείς θα τη δεχόσασταν;
[1] Verduyn, P., Lee, D. S., Park, J., Shablack, H., Orvell, A., Bayer, J.& Kross, E. (2015). Passive Facebook usage undermines affective well-being: experimental and longitudinal evidence. Journal of Experimental Psychology: General, 144(2), 480-488.
[2] Burke, M. &Krautm R.E. (2016). The relationship between Facebook use and well-being depends on communication type and tie strength. Journal of Computer-Mediated Communication, 21(4), 265-281.
[3] Burke, M.(2011). Reading, writing, relationships: the impact of social network sites on relationships and well-being. PhD thesis, Carnegie Mellon University.
[4] Verduyn, P., Ybarra, O., Résibois, M., Jonides, J. &Kros, E.(2017). Do social network sites enhance or undermine subjective well-being? A critical review. Social Issues and Policy Review, 11(1), 274-302.
[5] Shakya, H. B. &Christakis, N. A. (2017). Association of Facebook use with compromised well-being: a longitudinal study. American Journal of Epidemiology, 185(3), 203–211.
[6] Christakis, N. A.& Fowler, J.H. (2009). Connected: the surprising power of our social networks and how they shape our lives. NewYork: Little&Brown Publishers (έχει εκδοθεί μεταφρασμένο στα Ελληνικά με τον τίτλο «Συνδεδεμένοι» από τις εκδόσεις Κάτοπτρο).
