Τι κοινό έχουν η Ρόζα, συνταξιούχος στη Μαδρίτη και ο Τόμας, ερασιτέχνης μάγειρας στο Αμβούργο; Όταν πηγαίνουν στο σούπερ-μάρκετ και φτάνουν στα ράφια με το ελαιόλαδο, η αντίδραση τους είναι η ίδια: Γουρλώνουν τα μάτια και αναφωνούν «δεν είναι δυνατόν!».
Η τιμή του ελαιόλαδου έχει εκτοξευτεί. «Και μετά πολλοί αναρωτιούνται γιατί οι άνθρωποι τρώνε ολοένα και πιο ανθυγιεινά», λέει η Ισπανίδα. Ο Τόμας πιστεύει από την πλευρά του πως έτσι όπως πάνε τα πράγματα, «στο μέλλον το ελαιόλαδο θα χρησιμοποιείται μάλλον μόνο στις σαλάτες».
Σύμφωνα με την Deutsche Welle, ο «πράσινος χρυσός» γίνεται διαρκώς ακριβότερος, διότι η προσφορά ολοένα και περιορίζεται. Η Ισπανία είναι με διαφορά ο μεγαλύτερος παραγωγός ελαιόλαδου παγκοσμίως. Ωστόσο οι ετήσιες σοδειές, που έφταναν τα προηγούμενα χρόνια κατά μέσο όρο 1,5 εκατομμύριο τόνους, αποτελώντας σχεδόν το 50% της παγκόσμιας παραγωγής, σχεδόν υποδιπλασιάστηκαν τη σεζόν 2022/23 (665.000 τόνοι). Η πτώση αυτή οφείλεται κυρίως στις αντίξοες καιρικές συνθήκες – ιδίως στη μεγάλη έλλειψη βροχοπτώσεων. Και για φέτος το ισπανικό Υπουργείο Γεωργίας αναμένει μονάχα μικρή ανάκαμψη.
Κλοπές λαδιού σε Ισπανία και Ελλάδα
Η μειωμένη παραγωγή σε συνδυασμό με το αυξημένο κόστος της έχει επιπτώσεις: η τιμή του εξαιρετικά παρθένου ελαιόλαδου ανέβηκε μέσα σε έναν μόνο χρόνο από 400 περίπου ευρώ σε 800 ευρώ ανά 100 κιλά. Πριν λίγα χρόνια η αντίστοιχη τιμή στην Ισπανία βρισκόταν λίγο πάνω από τα 200 ευρώ. Αντίστοιχη είναι η κατάσταση και σε άλλες χώρες που είναι σημαντικοί παραγωγοί ελαιόλαδου, όπως στην Ιταλία και την Ελλάδα.
Εξαιτίας της ραγδαίας αύξησης των τιμών, ολοένα και περισσότεροι κλέφτες στρέφονται ξαφνικά στο ελαιόλαδο. Στην Ανδαλουσία κλάπηκαν μόνο κατά τους θερινούς μήνες περισσότερα από 80.000 λίτρα. Όπως έγραψε προσφάτως η εφημερίδα El Mundo, οι παραγωγοί φοβούνται πολύ τους «πειρατές του υγρού χρυσού».
Στην Ελλάδα αυξάνονται επίσης οι κλοπές ελιών και ελαιόλαδου, σύμφωνα και με τον ελαιοπαραγωγό Γιώργο Παπαδάκη. «Οι κλοπές δεν είναι τόσο μεγάλες όσο στην Ισπανία, αλλά εδώ εάν κάποιος κλέψει 200 κιλά καλής ποιότητας λαδιού από έναν αγρότη, έχει κλέψει ουσιαστικά 2.000 ευρώ μέσα σε μία νύχτα». Γι’ αυτό και στην Ισπανία και την Ελλάδα το λάδι και οι ελιές στις δεξαμενές, τις αποθήκες και ενίοτε στα καταστήματα φυλάσσονται πλέον καλύτερα.
Στην Ισπανία πάντως οι αγρότες καλούνται να αντιμετωπίσουν και τη σημαντική μείωση της ζήτησης – πολλές παραδοσιακές επιχειρήσεις αναγκάστηκαν φέτος να κλείσουν. Ο γενικός γραμματέας της Ένωσης Καλλιεργητών και Κτηνοτρόφων της Ανδαλουσίας (UPA), Κριστόμπαλ Κάνο, προειδοποιεί πως «οι ελαιοκαλλιέργειες απειλούνται από μία ανεπανάληπτη οικονομική και κοινωνική καταστροφή» - ένας κλάδος που στην Ισπανία απασχολεί περίπου 365.000 ανθρώπους.
Προβλήματα σε Ιταλία, Ελλάδα και Τουρκία
Η κρίση πλήττει και την Ιταλία. Η παραγωγή μειώνεται διαρκώς, ενώ οι τιμές συνεχίζουν να ανεβαίνουν – σύμφωνα με την ένωση Coldiretti, η αύξηση των τιμών φέτος έφτασε το 50%. Ο επικεφαλής της ένωσης ελαιοπαραγωγών Unaprol, Νταβίντ Γκρανιέρι, κάνει λόγω για μία «πρωτοφανή κατάσταση». Η Ιταλία είναι μία από τις χώρες με τη μεγαλύτερη κατανάλωση λαδιού.
Φέτος εκτιμάται πως η χώρα θα παραγάγει περίπου 290.000 τόνους ελαιόλαδου. Προκειμένου να μην εξαρτάται από τις εισαγωγές, η κυβέρνηση στη Ρώμη σκοπεύει να καλλιεργήσει περισσότερους από ένα εκατομμύριο νέους ελαιώνες.
Στην Ελλάδα πάλι υπάρχουν εκατοντάδες μεγάλοι και αμέτρητοι μικρομεσαίοι καλλιεργητές που παράγουν έως και 330.000 τόνους – μόνο που παράγουν έτος παρά έτος, διότι κάθε δεύτερο έτος οι ελιές «ξεκουράζονται». Γι’ αυτό και το 2023 η σοδειά είναι περιορισμένη.
Στη γειτονική Τουρκία υπάρχουν επίσης προβλήματα. Το Υπουργείο Εμπορίου ανέφερε τον Αύγουστο πως σημειώθηκαν ρεκόρ: η παραγωγή και οι εξαγωγές αυξήθηκαν σημαντικά. Οι Τούρκοι εξαγωγείς αντέδρασαν στην αυξημένη ζήτηση από το εξωτερικό και αύξησαν την προσφορά. Ωστόσο, για τους περισσότερους Τούρκους αυτά δεν ήταν καλά νέα: γι’ αυτούς το διαθέσιμο ελαιόλαδο ήταν λιγότερο και ακριβότερο. Εντωμεταξύ έχει τεθεί σε ισχύ απαγόρευση στις εξαγωγές.
Στη Γερμανία η κρίση γίνεται επίσης αισθητή. «Τον Οκτώβριο του 2023 οι τιμές καταναλωτή για ελαιόλαδο ψυχρής έκθλιψης και συμβατικής παραγωγής ήταν κατά 54% υψηλότερες συγκριτικά με την ίδια περίοδο πέρσι», δηλώνει ο Τόμας Ελς στο Γερμανικό Πρακτορείο Ειδήσεων.
Ο ερευνητής στην ΑΜΙ (Εταιρεία Πληροφοριών για τη Γεωργική Αγορά) αναφέρει πως κατά το δεύτερο μισό του τρέχοντος έτους η ζήτηση για ελαιόλαδο ήταν μικρότερη απ’ ότι για παρεμφερή προϊόντα, όπως για παράδειγμα το ηλιέλαιο. Αυτό οφείλεται και στο γεγονός ότι η τιμή του ηλιέλαιου μειώθηκε, αυξάνοντας ακόμη περισσότερο την τιμολογιακή διαφορά του από το ελαιόλαδο.
Οι καύσωνες επηρεάζουν την παραγωγή
Σε όλες τις χώρες οι αγρότες κατηγορούν τα συχνότερα ακραία καιρικά φαινόμενα. Όπως για παράδειγμα στην Ελλάδα, όπου εξαιτίας των δυσμενών καιρικών συνθηκών τα δέντρα δεν είχαν καθόλου χρόνο να ξεκουραστούν, όπως εξηγεί ο γεωπόνος Βασίλης Μουσελίμης. Εν συνεχεία οι θερμοκρασίες την άνοιξη ήταν ιδιαίτερα υψηλές, με αποτέλεσμα να επηρεαστούν οι σοδειές. Επιπλέον δεν έβρεξε αρκετά, γεγονός που περιόρισε την ανάπτυξη των λιόδεντρων.
Αυξημένες είναι οι θερμοκρασίες και στην Ισπανία, ακόμη και κατά τη διάρκεια του φθινοπώρου. Ο 59χρονος Χοσέ Γκιλαμπέρτ εργάζεται από τα 13 του στις ελαιοκαλλιέργειες της Ανδαλουσίας. «Παλαιότερα ο καιρός γινόταν πιο δροσερός κατά τα τέλη Αυγούστου», λέει στην εφημερίδα El País. «Και τώρα μαζεύουμε τις ελιές τον Νοέμβριο φορώντας ακόμη κοντομάνικα».
