Ροή
Οι Βρυξέλλες θα πρέπει να στραφούν προς ένα πιο ευέλικτο μοντέλο, που θα υποστηρίζει τις διαφορετικές επιθυμίες και ανάγκες των ευρωπαϊκών κρατών, εάν θέλει να επιβιώσει, υποστηρίζει σε δημοσίευμά του ο Economist.
Στις 25 Μαρτίου 1957, με τη σκιά του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου να πλανάται ακόμη πάνω από την Ευρώπη, έξι κράτη υπέγραψαν την ιδρυτική συνθήκη για ένα είδος διεθνούς λέσχης κρατών.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως ονομάστηκε η λέσχη, γνώρισε πολύ μεγαλύτερη επιτυχία από αυτή που είχαν φανταστεί οι ιδρυτές της, όχι επειδή αποτέλεσε εγγυητή της ειρήνης στη Γηραιά Ήπειρο, αλλά επειδή αποτέλεσε και τα θεμέλια πάνω στα οποία χτίστηκε η ενιαία αγορά –η οποία δέχθηκε στους κόλπους της πρώην δικτατορίες και πρώην σοβιετικά κράτη της Ανατολικής Ευρώπης.
Παρά τα επιτεύγματα που έχουν σημειωθεί στα 60 αυτά χρόνια, και οι 27 ηγέτες που σπεύσει στη Ρώμη για την επετειακή σύνοδο αναγνωρίζουν ότι η Ένωση βρίσκεται διανύει μια πολύ κρίσιμη στιγμή της ιστορίας της. Οι κίνδυνοι είναι τόσο εξωτερικοί όσο και εσωτερικοί, σημειώνει το βρετανικό περιοδικό. Όσον αφορά στις απειλές εκ των έσω, άλυτες παραμένουν οι ανισορροπίες που έχει επιφέρει το ευρώ. Τα οικονομικά δεινά που εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν πολλά κράτη μέλη έχουν υπονομεύσει την εμπιστοσύνη των πολιτών στο όραμα της ενιαίας αγοράς.
Την ίδια ώρα, ο λαϊκισμός «χτυπά» κατευθείαν στις ρίζες του οικονομικού οικοδομήματος προσβλέποντας στην κατάρρευσή του. Εκτός από την αντιευρωπαϊκή εκστρατεία της Μαρίν Λεπέν στη Γαλλία –η οποία προκαλεί αρκετή «ζημιά» ακόμη και αν δεν κερδίσει τις εκλογές– το μεγαλύτερη χτύπημα για την ενωμένη Ευρώπη ήρθε από το Brexit. Η Βρετανίδα πρωθυπουργός Τερέσα Μέι δεν θα παρευρεθεί στην επικύρωση της Συνθήκης της Ρώμης, ενώ λίγες ημέρες αργότερα –στις 29 Μαρτίου– θα τραβήξει τη «σκανδάλη» του Brexit ενεργοποιώντας το άρθρο 50. Οι διαπραγματεύσεις για την έξοδο της Βρετανίας θα απαιτούν αρκετό χρόνο και ενέργεια και δεν αναμένεται να ολοκληρωθούν σε λιγότερο από μία διετία. Η αποχώρηση, όμως, ενός τόσο μεγάλου και σημαντικού μέλους αποτελεί από μόνη της μεγάλο πλήγμα την επιρροή και την αξιοπιστία της Ένωσης.
Εξίσου σοβαρές είναι και οι έξωθεν απειλές, προειδοποιεί ο Economist. Η προσφυγική κρίση έχει καταλαγιάσει αλλά αυτό οφείλεται κυρίως στην εύθραυστη συμφωνία που έχουν κλείσει οι Βρυξέλλες με την Άγκυρα. Οι νέες επεκτατικές τάσεις της Ρωσίας υπό την προεδρία Πούτιν και η «επιφυλακτικότητα» του Τραμπ απέναντι στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ συνθέτουν ένα ιδιαίτερα αντίξοο σκηνικό για μια αδύναμη και διχασμένη Ευρώπη. Θα ήταν τραγική ειρωνεία η Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία συστήθηκε με σκοπό την ενδυνάμωση της μεταπολεμικής Ευρώπης, να καταρρεύσει τώρα που η ήπειρος διανύει μια τόσο κρίσιμη περίοδο για την ασφάλειά της.
Πιο «κοντά» από ποτέ
Η λύση που παραδοσιακά προτείνουν οι ένθερμοι υποστηρικτές της ΕΕ για να αντιμετωπιστούν αυτές οι προκλήσεις, είναι «περισσότερη Ευρώπη». Μόνο έτσι θα επιβιώσει, υποστηρίζουν. Επίσης, ζητούν το κέντρο αποφάσεων των Βρυξελλών να συγκεντρώσει περισσότερες εξουσίες ούτως ώστε να ενισχύσει τα σύνορα της ΕΕ και να υψώσει μια κοινή, στεντόρεια φωνή απέναντι στις βλέψεις του κ. Πούτιν και του κ. Τραμπ. Ακόμη, βέβαια, δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι αυτή την επιθυμία συμμερίζονται οι Ευρωπαίοι ψηφοφόροι ή οι εκλεγμένες τους κυβερνήσεις. Η δημόσια γνώμη, μάλιστα, φαίνεται να υποστηρίζει το αντίθετο.
Εάν δεν είναι δυνατή μια πιο στενή ενοποίηση, οι Βρυξέλες θα βρουν -όπως πάντα– έναν τρόπο να τα «βγάλουν πέρα». Η Ευρωζώνη έχει περάσει χειρότερα με το Brexit και την προσφυγική κρίση. Εάν ο Εμανουέλ Μακρόν κερδίσει τις φετινές προεδρικές εκλογές στη Γαλλία και σταθεί στο πλάι είτε της Άνγκελα Μέρκελ είτε του Μάρτιν Σουλτς, η ηγεσία της Ευρώπης θα είναι σταθερά φιλοευρωπαϊκή. Οι ισορροπίες, όμως, θα παραμείνουν εύθραυστές, αφού μια νέα οικονομική κρίση ή ένα νέο δημοψήφισμα για την παραμονή στην ΕΕ μπορεί να κλονίσει σοβαρά τα θεμέλια της Ένωσης.
Υπάρχει καλύτερη εναλλακτική, υποστηρίζει ο αρθρογράφος. Η απάντηση που προκύπτει από την ειδική έρευνα του Economist είναι ότι πρέπει να επιδιωχθεί μια ΕΕ που θα είναι πολύ πιο ευέλικτη. Στη γλώσσα της ΕΕ, αυτό σημαίνει την υιοθέτηση ενός συστήματος «πολλών βαθμίδων», με τις χώρες της ευρύτερης Ευρώπης να συμμετέχουν με διαφορετικό βαθμό στις ευρωπαϊκές πολιτικές, έχοντας τη δυνατότητα να μετακινούνται από τη μία βαθμίδα στην άλλη.
Το βρετανικό διαζύγιο
Τελευταία, συζητείται έντονα ο όρος «Ευρώπη πολλών ταχυτήτων». Αυτό που εννοούν, όμως, οι περισσότεροι ηγέτες της ΕΕ με αυτόν τον όρο είναι ότι τα κράτη του πυρήνα θα μπορούν να επιδιώκουν κοινές πολιτικές σε τομείς όπως η άμυνα, η δημοσιονομική πολιτική ή η πολιτική κοινωνικής πρόνοιας. Ουσιαστικά σημαίνει ότι όλες οι χώρες θα κινούνται προς την ίδια κατεύθυνση. Σε μια ευρύτερη Ευρώπη «πολλών βαθμίδων», όμως, θα βρουν θέση και τα μη μέλη. Η ήπειρος περιλαμβάνει 48 κράτη και 750 εκατ. πολίτες -όχι μόνο 28 κράτη και 510 εκατ. πολίτες που περικλείει σήμερα η ΕΕ -πόσω δε μάλλον τα 19 κράτη και τα 340 εκατ. πολίτες του ευρώ.
Ο πυρήνας της Ευρώπης θα είναι τα κράτη μέλη του ευρώ. Για να αντιμετωπίσουν τις αδυναμίες του ενιαίου νομίσματος, θα πρέπει να προχωρήσουν σε μεγαλύτερη ενοποίηση και θέσπιση κοινών θεσμών -από μια σωστή τραπεζική ένωση έως έναν κοινό μηχανισμό χρέους. Η επόμενη βαθμίδα θα προβλέπει πιο χαλαρή ενοποίηση και θα περιλαμβάνει τα κράτη που δεν είναι έτοιμα να θυσιάσουν την εθνική τους κυριαρχία προκειμένου να συμμετέχουν στο ενιαίου νόμισμα.
Επιπλέον, μια Ευρώπη πολλών βαθμίδων θα μπορεί να δεχθεί στους κόλπους της πολλές και διαφορετικές χώρες. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται περισσότερο μια διαφορετική νοοτροπία –παρά διαφορετικές συνθήκες: στη γλώσσα των Βρυξελλών, θα πρέπει να γίνεται δεκτό ένα μενού «α λα καρτ», όχι «prix fixe». Αυτό, όμως, αποτελεί ταμπού στις Βρυξέλλες, όπου η ιδέα ότι μπορεί ένα κράτος μέλος να υιοθετήσει μόνο ό,τι του αρέσει από την κοινή πολιτική προκαλεί αποστροφή. Στην ουσία, όμως, είναι αυτό που θέλουν οι Ευρωπαίοι.
Χώρες όπως η Νορβηγία ή η Ελβετία μπορεί να θέλουν να έχουν στενούς δεσμούς με την ενιαία αγορά. Άλλες, όπως η Βρετανία, δεν είναι έτοιμες να υιοθετήσουν τους κανόνες του κοινού νομίσματος αλλά επιθυμούν να διατηρούν σχέσεις ελεύθερου εμπορίου με τα κράτη της ΕΕ. Μπορεί, από την άλλη, να επιδιώκουν πιο ενεργό ρόλο στην άμυνα και την ασφάλεια. Και χώρες όπως η Τουρκία, τα δυτικά Βαλκάνια, η Ουκρανία και η Γεωργία μπορεί να προτιμούν μια ειδική, ενδιάμεση σχέση με την ΕΕ από τη σημερινή κατάσταση που οι Βρυξέλλες ναι μεν έχουν κρίνει τις εν λόγω χώρες ως κατάλληλες για ένταξη αλλά κανείς δεν γνωρίζει πότε θα ενταχθούν.
Για να λειτουργήσει μια Ευρώπη πολλών βαθμίδων, θα πρέπει να επιβάλει ρεαλιστικούς κανόνες σε κάθε βαθμίδα. Στην πιο χαλαρή βαθμίδα, για παράδειγμα, δεν θα πρέπει να επιτρέπεται πλήρως η ελεύθερη διακίνηση των πολιτών αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να απορρίπτεται η συμμετοχή των κρατών στην ενιαία αγορά. Ούτε θα πρέπει τα κράτη της πιο «χαλαρής» βαθμίδας να στιγματίζονται ως «μέλη δεύτερης κατηγορίας» επειδή βρίσκονται εκτός του πυρήνα. Εξάλλου, σε αυτή την κατηγορία εντάσσονται πιθανότατα η Δανία και η Σουηδία -που μόνο αποτυχημένες δεν είναι ως οικονομίες. Ένα ιδιαίτερο καθεστώς θα πρέπει να προβλεφθεί και για τις χώρες με ιδιαίτερο διπλωματικό ή στρατιωτικό καθεστώς, όπως η Βρετανία μετά το Brexit, που θέλουν να συμμετέχουν στις κοινές εξωτερικές και αμυντικές πολιτικές.
Εάν θέλουμε να αντέξει το ευρωπαϊκό εγχείρημα άλλα 60 χρόνια, το κλειδί είναι η ευελιξία -και προς τις δύο κατευθύνσεις, καταλήγει ο Economist. Κατά το παράδειγμα της Βρετανίας, μπορεί και άλλες χώρες να θελήσουν να αποχωρήσουν από την ΕΕ. Ο μόνος τρόπος να διαφύγει η ΕΕ από τον κίνδυνο του κατακερματισμού, είναι να υποστηρίξει τη διαφορετικότητα.
