Ροή
Η αλήθεια είναι ότι το «ευρώ είναι ατελές και δεν θα επιβιώσει εάν δεν γίνουν ριζικές μεταρρυθμίσεις». Αυτό δήλωσε ενώπιον γερμανικού ακροατηρίου στη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας ο Εμανουέλ Μακρόν. Τώρα, από τη θέση του προέδρου της Γαλλίας, θα πρέπει να πείσει τους Γερμανούς να δεχθούν τις αλλαγές που ο ίδιος κρίνει αναγκαίες.
Οι απόψεις του, πάντως, εγείρουν τρία ερωτήματα: Κάνει καλά που κρούει τον κώδωνα του κινδύνου; Εστιάζει στις σωστές αναγκαίες μεταρρυθμίσεις; Θα καταφέρει να τις υλοποιήσει; Στην πρώτη ερώτηση είναι απάντηση είναι «ναι», στη δεύτερη «ναι, ως έναν βαθμό» και στην τρίτη «πιθανότατα όχι».
Ο Ζαν Πισανί Φέρι, σύμβουλος του Μακρόν, δικαιολόγησε τον προειδοποιητικό τόνο του νέου προέδρου με ένα άρθρο του πριν λίγους μήνες. «Η επιβίωση του ευρώ εξαρτάται είναι περισσότερο συνδεδεμένη με τον φόβο για τις συνέπειες μιας διάλυσης παρά με την προσδοκία της σταθερότητας και της ευημερίας. Και αυτή δεν είναι μια σταθερή ισορροπία», υποστήριζε.
Ο φόβος είναι ισχυρό κίνητρο: χάρη στον φόβο βρίσκεται σήμερα η Ελλάδα στην Ευρωζώνη. Αλλά η εξάρτηση από τον φόβο καταστρέφει το όραμα για ευρωπαϊκή ενοποίηση. Επιπλέον, οι εθνικές εκλογές στα κράτη-μέλη εξελίσσονται πλέον σε μπρα ντε φερ ανάμεσα στους υπερασπιστές και πολέμιους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ευρωζώνη είναι πολύ πιο σταθερή σήμερα απ΄ό,τι πριν λίγα χρόνια, αλλά παραμένει εύθραυστη.
Ο Μακρόν, λοιπόν, προτείνει βαθύτερη δημοσιονομική ενοποίηση, με ενιαίο προϋπολογισμό, υπουργό Οικονομικών και κοινοβουλευτική εποπτεία για όλη την Ευρωζώνη, καθώς και τραπεζική ενοποίηση. Θα μπορούσε να λειτουργήσει μια τέτοια ομοσπονδιακή ατζέντα; Η απάντηση είναι ότι, ακόμη και στην περίπτωση που υλοποιηθεί, δεν θα είναι ούτε επαρκής ούτε αναγκαία.
Ο ομοσπονδισμός (federalism) δεν είναι ικανοποιητική απάντηση, αφού ακόμη και οι ομοσπονδίες μπορεί να διαλυθούν. Ο ομοσπονδισμός είναι πράγματι αναγκαίος, αλλά ως έναν βαθμό. Για να εκτιμηθεί ο βαθμός αυτός, θα πρέπει να αξιολογηθούν τα τρωτά σημεία της Ευρωζώνης, τα οποία είναι τρία: ανεπαρκής διασπορά κινδύνου, αδυναμία δρομολόγησης κατάλληλων μακροοικονομικών πολιτικών και ασύμμετρη εσωτερική προσαρμογή.
Όταν προκύπτουν ζημιές, αυτές θα πρέπει να μοιράζονται μεταξύ των πιστωτών και των οφειλετών. Ο καλύτερος τρόπος για να γίνει αυτό είναι μέσω των μηχανισμών της αγοράς και, κυρίως, των χρηματοοικονομικών θεσμικών οργάνων και της χρηματοδότησης ιδίων κεφαλαίων στην Ευρωζώνη. Αυτός είναι ο λόγος που συζητείται τόσο έντονα η ενοποίηση των τραπεζών και των κεφαλαιαγορών. Σημαντικοί είναι, επίσης, οι μηχανισμοί διαγραφής των επισφαλών απαιτήσεων.
Ο καλύτερος τρόπος προστασίας από τα προσωρινά σοκ σε επίπεδο χώρας, είναι η εθνική δημοσιονομική πολιτική που θα υποστηρίζεται –όπου είναι απαραίτητο– από έκτακτη χρηματοδότηση. Από την κρίση στην Ευρωζώνη έχουμε μάθει ότι η κεντρική τράπεζα πρέπει να είναι έτοιμη να ενεργεί ως δανειστής έσχατης λύσης για τις χώρες που πλήττονται από κρίση χρέους. Διαφορετικά, η έλλειψη ρευστότητας απειλεί να οδηγήσει σε ανώφελη χρεοκοπία. Ένα ακόμη δίδαγμα που έχουμε πάρει είναι ότι η νομισματική πολιτική μπορεί να αποδειχθεί ανεπαρκής για την αποτροπή των αρνητικών σοκ στην Ευρωζώνη και απαιτούνται ταυτόχρονα και δραστικά μέτρα δημοσιονομικής πολιτκής.
Το βασικότερο κομμάτι που λείπει, ωστόσο, από το παζλ της Ευρωζώνης δεν είναι ούτε η δημοσιονομική πολιτική ούτε η μακροχρόνια υποστήριξη, αλλά η συμμετρική προσαρμογή. Σε πρόσφατη μελέτη του Ινστιτούτου Bruegel επισημαίνεται η κλίμακα και η σπουδαιότητα των μεταβολών στην ανταγωνιστικότητα των τριών μεγαλύτερων κρατών της Ευρωζώνης –Γερμανία, Γαλλία και Ιταλία– από τη σύσταση της νομισματικής ένωσης.
Από την εργασία αυτή προκύπτει η τεράστια βελτίωση της ανταγωνιστικότητας στη Γερμανία λόγω της σχετικής μείωσης του μοναδιαίου κόστους εργασίας, η οποία οφείλεται στο γεγονός ότι η αύξηση των μισθών ήταν πιο αργή από την αύξηση της παραγωγικότητας. Το αποτέλεσμα ήταν το ποσοστό της εργασίας στα εισοδήματα του γερμανικού επιχειρηματικού κλάδου να μειωθεί δραστικά, την ώρα που στη Γαλλία και την Ιταλία αυξήθηκε. Ο συνδυασμός δε της αυξημένης ανταγωνιστικότητας με τα υψηλά κέρδη (άρα και αποταμιεύσεις) οδήγησε στα τεράστια πλεονάσματα τρεχουσών συναλλαγών που βλέπουμε στη Γερμανία.
Μετά τις πρόσφατες κρίσεις στην Ευρωζώνη, οι αποκλίσεις σε επίπεδο κόστους μεταξύ των κρατών αντί να αμβλυνθούν, έχουν διευρυνθεί. Αυτό σημαίνει ότι αν η εγχώρια ζήτηση στη Γαλλία ή την Ιταλία ενισχυθούν αρκετά ώστε να ελαχιστοποιηθεί το ποσοστό των ανέργων που οφείλεται στην ανεπαρκή ζήτηση, τα ισοζύγια τρεχουσών συναλλαγών των χωρών αυτών θα παρουσιάσουν σημαντικό έλλειμμα, γιατί το πλεόνασμα που παρουσιάζουν τώρα προκαλεί έναν δημοσιονομικό «στραγγαλισμό» που επιβραδύνει την εγχώρια οικονομία.
Η πρόταση της Γερμανίας για τον περιορισμό των αποκλίσεων στην ανταγωνιστικότητα είναι να ακολουθήσουν όλοι το δικό της μοντέλο, το οποίο πράγματι έχει πετύχει. Το 2016, όλα τα μέλη της Ευρωζώνης πλην της Γαλλίας, σημείωσαν πλεόνασμα τρεχουσών συναλλαγών. Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της Ευρωζώνης πέρασε από έλλειμμα 1,2% επί του ΑΕΠ το 2008 σε πλεόνασμα 3,4% το 2016.
Εάν η Γαλλία οδηγηθεί σε παρατεταμένο ανταγωνιστικό αποπληθωρισμό, τότε ίσως η Μαρίν Λεπέν να είναι η επόμενη πρόεδρος της χώρας. Ο Μακρόν πρέπει να ρωτήσει τη Άνγκελα Μέρκελ εάν σκοπεύει να ρισκάρει κάτι τέτοιο. Υπάρχει άμεση ανάγκη για μεταρρυθμίσεις στη Γαλλία, όπως και η εδραίωση θεσμών διασποράς των κινδύνων. Εκτός από αυτά, όμως, η Ευρωζώνη χρειάζεται και θεαματική αύξηση των σχετικών μισθών στη Γερμανία; Κατά πόσο είναι πιθανό αυτό; Όχι ιδιαίτερα.
