Ροή
Μπορεί να είναι άπιαστος στόχος. Αλλά όταν ξεκινήσουν τις διαπραγματεύσεις, οι δύο πλευρές –Λονδίνο και ΕΕ– θα επιδιώξουν να βρουν κάτι που είναι απαραίτητο σε κάθε διαπραγμάτευσης: τη ζώνη προσγείωσης.
Τους τελευταίους μήνες, οι δύο πλευρές έχουν ξεκινήσει διεργασίες προσέγγισης, αν και σε πολλά ευαίσθητα ζητήματα, όπως οι όροι της μετάβασης, η νομική δικαιοδοσία και οι οικονομικές υποχρεώσεις, το τοπίο παραμένει θολό. Και οι δύο προσβλέπουν σε συμφωνία έως το 2019. Το ερώτημα είναι εάν οι εκατέρωθεν προοπτικές έχουν κοινά στοιχεία ή είναι εντελώς ασυμβίβαστες.
Ανώτατος αξιωματούχος της ΕΕ προειδοποιεί ότι υπάρχουν πιθανότητες πάνω από 50% να ναυαγήσουν οι συνομιλίες. Η πολυπλοκότητα των διαπραγματεύσεων περιορίζει τις πιθανότητες επίτευξης συμφωνίας μέσα στα στενά χρονικά περιθώρια. Πολλοί αξιωματούχοι, και από τις δύο πλευρές, πάντως, βλέπουν την έξοδο της Βρετανίας ως το πρώτο βήμα μιας μακρόχρονης διαπραγμάτευσης. Η σύγκλιση, πάντως, είναι δυνατή.
Πού θα βρίσκεται, λοιπόν, το Brexit τον Απρίλιο του 2019; Για να απαντήσουν σε αυτό το ερώτημα, οι FT ήρθαν σε επαφή με περισσότερους από δέκα πολιτικούς και αξιωματούχους που εμπλέκονται ενεργά στις διαπραγματεύσεις.
Μια πλήρης συμφωνία εξόδου προϋποθέτει τουλάχιστον τρία έγγραφα: συμφωνία απόσυρσης βάσει του άρθρου 50, η οποία θα καλύπτει τους όρους της απεμπλοκής, ένα παράρτημα όπου θα αναλύονται οι μεταβατικές διατάξεις και μια πολιτική συμφωνία επί του πλαισίου των μελλοντικών συναλλαγών.
Για να επιτευχθεί μια φιλόδοξη συμφωνία έως το 2019, θα πρέπει να γίνουν μεγάλοι πολιτικοί συμβιβασμοί, το οποίο σημαίνει ότι το όλο εγχείρημα μπορεί να αποδειχθεί εξαιρετικά δύσκολο ή ακόμη και αδύνατο.
«[Ο στόχος για συμφωνία] σε δύο χρόνια είναι ανέφικτος», δήλωσε ανώτατος αξιωματούχος της ΕΕ που συμμετέχει στις συνομιλίες του Brexit, επισημαίνοντας την ανάγκη μεταβατικής συμφωνίας –κάτι που συμμερίζονται πολλοί αξιωματούχοι. «Όσο προχωρούν σε βάθος οι διαπραγματεύσεις, τόσο θα σκοντάφτουν πάνω σε σύνθετα και νομικά προβλήματα», σημειώνει.
Η Βρετανία και η ΕΕ θα πρέπει κάνουν τον διαχωρισμό με το παρελθόν, θέτοντας σαφείς γραμμές όσον αφορά στις οικονομικές υποχρεώσεις και τις υποχρεώσεις των μεταναστών στη Βρετανία και την υπόλοιπη ήπειρο. Είναι αναγκαίο να προδιαγραφεί με ακρίβεια το πλαίσιο των μελλοντικών σχέσεων των δύο μερών, τόσο σε επίπεδο εμπορίου όσο και στις συναλλαγές γενικότερα.
Μια ακόμη προϋπόθεση για «βελούδινο διαζύγιο» είναι μια πολιτική συμφωνία που θα αποσαφηνίζει τον όρο των ευρωπαϊκών δικαστηρίων, ώστε να διασφαλιστεί η ΕΕ ότι οι δύο πλευρές θα λειτουργούν με ισότιμους όρους σε τομείς όπως ο ανταγωνισμός, η κρατική βοήθεια, τα στάνταρ των προϊόντων και οι κανόνες της αγοράς.
Εάν δεν προκύψει κάποιο αιφνίδιο αδιέξοδο στις διαπραγματεύσεις, και οι δύο πλευρές αναγνωρίζουν ότι είναι εφικτό να συμφωνηθούν κάποιοι βασικοί όροι εξόδου, ιδίως όσον αφορά στο εμπόριο των αγαθών.
Υπάρχει σχετική ομοφωνία ως προς την ανάγκη να παραταθεί η παραμονή της Βρετανίας στην τελωνειακή ένωση της ΕΕ. Οι διαπραγματεύσεις προβλέπουν μια μεταβατική περίοδο διάρκειας 2-3 ετών, ώστε να δοθεί ο αναγκαίος χρόνος για την εφαρμογή νέων συστημάτων, την πρόσληψη προσωπικού και την καθιέρωση νέων τελωνειακών συνόρων. Η βούληση για παροχή περισσότερου χρόνου ενισχύεται ακόμη περισσότερο λόγω της «ευαισθησίας» που περικλείει το ζήτημα των συνόρων με τη Βόρεια Ιρλανδία –τα οποία θα γίνουν τα νέα σύνορα της Βρετανίας με την ΕΕ.
Εάν λήξει η μεταβατική περίοδος στην τελωνειακή ένωση πριν ολοκληρωθεί η συμφωνία για το εμπόριο, είναι πιθανό να δούμε μια συμφωνία μηδενικών δασμών στη διακίνηση των αγαθών. Και τα δύο μέρη θα συμφωνήσουν σε αυτή την περίπτωση να μην αυξήσουν τους δασμούς μέχρις ότου να καταλήξουν σε οριστική συμφωνία ελεύθερου εμπορίου. Το κακό για το Λονδίνο είναι ότι αν ανοίξει την αγορά προϊόντων του, θα περιορίσει τη διαπραγματευτική του δύναμη στις διαπραγματεύσεις για το εμπόριο.
«Το 60-70% περίπου της τρέχουσας οικονομικής σχέσης –σχεδόν όλα όσα αφορούν το εμπόριο αγαθών– μπορεί να συνεχιστεί κανονικά την επόμενη διετία», αναφέρει ο Μόργκερνς Πίτερ Καρλ, πρώην επικεφαλής του Τμήματος Εμπορίου της ΕΕ.
Μια από τις σημαντικότερες προκλήσεις αφορά στους αυστηρά εποπτευόμενους κλάδους της ευρωπαϊκής ενιαίας αγοράς –από τα φάρμακα και την αεροπλοΐα έως την πυρηνική ενέργεια. Οι διαπραγματευτές δεν θα αναμετρηθούν μόνο για την πρόσβαση στην αγορά, αλλά και για το τι θα συμβεί στο ευρωπαϊκό πλαίσιο γενικότερα.
Ακόμη και εάν κλείσει η συμφωνία έως το 2019, Βρετανοί κυβερνητικοί αξιωματούχοι ανησυχούν ότι η χώρα δεν θα έχει προλάβει θα θεσπίσει τα θεσμικά όργανα που θα αντικαταστήσουν τους ευρωπαϊκούς θεσμούς. «Υπάρχουν όρια σε αυτό», δήλωσε κορυφαίο στέλεχος από το μέτωπο της ΕΕ. «Έχουμε κολλήσει σε ορισμένα σημεία. Δεν υπάρχει χρόνος… Δεν θα εφεύρουμε νέα σχήματα».
Σύμφωνα με τον Καρλ, η πιο απλή απάντηση σε αυτό είναι να συμπεριληφθεί μια «ρήτρα παράτασης», η οποία θα προβλέπει συνέχιση του τρέχοντος καθεστώτος δικαιωμάτων και υποχρεώσεων για μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Οι διαπραγματευτές εξετάζουν το ενδεχόμενο να δοθεί ένα χρονικό περιθώριο 1-2 ετών στον ιδιωτικό τομέα προκειμένου να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα.
Σε αυτή την περίπτωση, η Βρετανία θα διατηρήσει τους δεσμούς της με την ΕΕ για κάποια ακόμη χρόνια μετά το 2019 –αν και δεν έχει «φωνή» στην ΕΕ των 27– και θα πρέπει να συμμορφώνεται με τις επιταγές των εποπτικών αρχών της ΕΕ. Επίσης, θα πρέπει να συνεισφέρει και οικονομικά στην ΕΕ.
Το «καυτό» ερώτημα εδώ είναι εάν πώς θα ξέρει η ΕΕ ότι οι νόμοι της θα εφαρμόζονται όπως προβλέπεται. Ο πρώην κορυφαίος δικηγόρος της ΕΕ, Ζαν-Κλωντ Πάιρις, προειδοποιεί ότι η παραμονή στην ενιαία αγορά στη διάρκεια της μεταβατικής περιόδου προβλέπει την «αποδοχή όλων των πτυχών», όπως το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και η ελεύθερη διακίνηση.
«Αγκάθι» οι υπηρεσίες
Τα ζητήματα αυτά θα εξεταστούν για κάθε κλάδο χωριστά, εφόσον προχωρήσουν οι συνομιλίες για το εμπόριο. Στο εμπόριο των υπηρεσιών, όμως, η ΕΕ των 27 υιοθετούν σκληρή γραμμή –ιδίως στις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες.
Σύμφωνα με τη Λωράνς Μπουν, επικεφαλής οικονομολόγο της Axa και πρώην σύμβουλος της γαλλικής προεδρίας, τονίζε ότι οι υπηρεσίες είναι ο πιο «προβληματικός τομέας». «Δεν μπορώ να δω πώς θα μπορούσαμε να έχουμε άλλον τύπο συμφωνίας, πέρα από το αποδεχθεί η Βρετανία τους κανόνες της ΕΕ και την εποπτεία από τις Βρυξέλλες όσον αφορά στην ενιαία αγορά υπηρεσιών».
Το «ναυάγιο» είναι στο πλάνο
Οι δύσκολες πολιτικές διεργασίες και οι νομικές επιπλοκές του Brexit μπορεί να «βουλιάξουν» τις διαπραγματεύσεις. Και κάθε πλευρά προετοιμάζεται για ένα τέτοιο ενδεχόμενο. «Η σκληρή διαπραγματευτική γραμμή της Βρετανίας είναι εξορισμού εύθραυστη», σχολιάζει ο Άλεξ Σταμπ, πρώην πρωθυπουργός της Φινλανδίας. «Το μόνο που πρέπει να αποφασίσει η ΕΕ είναι ο χρόνος και το κόστος της εξόδου. Τα υπόλοιπα είναι αλτρουισμός».
Εφόσον αποδειχθεί αδύνατη η επίτευξη μιας ευρείας συμφωνίας, και οι δύο πλευρές θα λάβουν τα μέτρα τους. Για την ΕΕ, αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να δώσει εγγυήσεις για τους Βρετανούς πολίτες που ζουν στην ΕΕ ή να εξαιρέσει τα δικαιώματα των τραπεζών που μεταφέρουν σταδιακά τις επιχειρήσεις τους σε άλλες χώρες της ηπείρου. Για τη Βρετανία, μπορεί να σημαίνει χαλάρωση των τελωνειακών ελέγχων ή τη μονόπλευρη αναγνώριση συγκεκριμένων κανονισμών ή πιστοποιητικών της ΕΕ. Το πλαίσιο του εμπορίου θα βασιστεί στους κανονισμούς του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Το Λονδίνο θα επιδιώξει να επιτύχει συμφωνίες που θα επιτρέπουν την πτήση των αεροσκαφών και την πρόσβαση στην παροχή πυρηνικού καυσίμου και ανταλλακτικών για τους πυρηνικούς αντιδραστήρες.
Ο εφιάλτης της «ανώμαλης» προσγείωσης
Και οι δύο πλευρές, πάντως, αναγνωρίζουν ότι ένα ναυάγιο στο Brexit θα ήταν τρομαχτικό. Δεν αποκλείουν, όμως, το ενδεχόμενο παρά τη βούληση για επίτευξη συμφωνίας, οι διαπραγματεύσεις να «σκοντάψουν» στις λεπτομέρειες.
«Θα είναι τεράστιο στοίχημα να επιλυθούν τα αμέτρητα τεχνικά αλλά σημαντικά ζητήματα που θα προκύψουν στη διάρκεια της διαπραγμάτευσης, καθώς εμπλέκονται πολλά και διαφορετικά συμφέροντα, πριν “πέσει η γκιλοτίνα” μετά τα δύο χρόνια», προειδοποιεί ο Έρικ Γουάιτ, πρώην νομικός σύμβουλος της Κομισιόν.
«Απαιτείται ύψιστη επαγρύπνηση για να αποφευχθούν τα λάθη», τονίζει ο ίδιος.
