Ροή
H μάχη της Ευρώπης κατά του λαϊκισμού εξελισσόταν ικανοποιητικά. Αυτό όμως διήρκησε μόλις λίγες ώρες. Για την ακρίβεια, μέχρι τη στιγμή που έγινε γνωστό ότι ο ακροδεξιός υποψήφιος έχασε τις αυστριακές προεδρικές εκλογές.
Τα καλά νέα δεν διαρκούν όμως για πάντα. Οι «καλές» ειδήσεις από την Αυστρία επισκιάστηκαν πολύ γρήγορα από τα «κακά μαντάτα» που έφερε η ετυμηγορία της κάλπης για το ιταλικό δημοψήφισμα. Και όλα αυτά μέσα σε λίγες ώρες, από το απόγευμα ως το βράδυ της Κυριακής.
Ο Ιταλός πρωθυπουργός, Matteo Renzi, έχασε το δημοψήφισμα για τη συνταγματική μεταρρύθμιση που προωθούσε, επιβεβαιώνοντας παράλληλα πως, μετά την ήττα του αυτή, παραιτείται από τον πρωθυπουργικό θώκο.
Οι συνέπειες της έκβασης του ιταλικού δημοψηφίσματος για την Ευρώπη δεν είναι τόσο, εμφανώς, δραματικές, όσο ήταν εκείνες που συνόδευαν την επικράτηση του Brexit στο βρετανικό δημοψήφισμα της 23ης Ιουνίου. Οι Βρετανοί αποφάσισαν να αποχωρήσουν από την Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ απλά οι Ιταλοί αποφάσισαν να απορρίψουν ορισμένες περίπλοκες συνταγματικές μεταρρυθμίσεις. Για μερικές, μάλιστα, από αυτές, δεν ήταν λίγοι όσοι έσπευσαν να τις χαρακτηρίσουν έως και «άρρωστες» συνταγματικές αλλαγές.
Όμως το Brexit και η παραίτηση του Matteo Renzi αποτελούν «κομμάτια» της ίδιας ιστορίας. Το ευρωπαϊκό project βρίσκεται αντιμέτωπο με άνευ προηγουμένου σφοδρή «καταιγίδα». Η απόφαση της Μεγάλης Βρετανίας να αποχωρήσει από την Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί την πιο ηχηρή απόδειξη αυτής της κατάστασης. Από καθαρά μακροπρόθεσμη σκοπιά, όμως, η «κυοφορούμενη» κρίση στην Ιταλία μπορεί να αναδειχθεί σε μια πολύ πιο σοβαρή απειλή για την ίδια την επιβίωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Και οι λόγοι για αυτό είναι πολιτικοί, οικονομικοί, ακόμη και γεωγραφικοί.
Η Ιταλία, σε πλήρη αντιδιαστολή με τη Μεγάλη Βρετανία, αποτελεί ένα από τα έξι ιδρυτικά μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η αρχική ΕΟΚ (Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα) ιδρύθηκε με τη Συνθήκη της Ρώμης, η οποία υπογράφηκε το 1957. Κι ενώ οι Βρετανοί ήταν πάντοτε οι πιο Ευρωσκεπτικιστές από τα πιο ισχυρά ευρωπαϊκά κράτη, οι Ιταλοί ήταν παραδοσιακά οι πιο ενθουσιώδεις Ευρωπαϊστές.
Η «συμπεριφορά» όμως των Ιταλών απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ένωση άλλαξε άρδην, όταν οι πολίτες άρχισαν να «βιώνουν στο πετσί τους» τη μακρά περίοδο οικονομικής στασιμότητας στην οποία έχει περιέλθει η χώρα, την ευρωπαϊκή κρίση που δεν άφησε ανεπηρέαστο κανένα ευρωπαϊκό κράτος και εσχάτως τους φόβους για την όξυνση του φαινομένου της παράνομης μετανάστευσης.
Κανείς δεν μπορεί να πιστέψει πως η βιομηχανική παραγωγή της Ιταλίας υποχώρησε τουλάχιστον κατά 25% από το ξέσπασμα της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης το 2008. Κι όμως είναι αλήθεια. Αντίστοιχα, σήμερα, η ανεργία των νέων στη χώρα έχει ξεπεράσει το 40%. Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον, μοιάζει έως και σχεδόν φυσιολογική η σύνδεση που κάνουν οι Ιταλοί ανάμεσα στην ύπαρξη του ευρώ και της «δικής» τους – ήτοι της ιταλικής – οικονομικής στασιμότητας. Και πράγματι, δεν είναι λίγοι οι επιφανείς οικονομολόγοι που θεωρούν πως η ίδια η δημιουργία του ευρώ απεδείχθη, τελικά, καταστροφική για την ανταγωνιστικότητα της ιταλικής οικονομίας, αφού πυροδότησε ένα αποπληθωριστικό περιβάλλον, το οποίο είναι από μόνο του αρκετό για να αυξήσει το δημόσιο χρέος της Ιταλίας.
Υπό το πρίσμα αυτό, είναι πιθανό ο Matteo Renzi να είναι ένας από τους τελευταίους Ιταλούς πρωθυπουργούς που εκπροσώπησε την παραδοσιακή φιλοευρωπαϊκή στάση των Ιταλών. Και, φυσικά, δεν πρέπει να ξεχάσουμε πως ακόμη και ο ίδιος ο Renzi καταφέρθηκε κατά συγκεκριμένων αποφάσεων των Βρυξελλών – ή ακόμη και του Βερολίνου – τους προηγούμενους μήνες, είτε για θέματα λιτότητας, είτε για ζητήματα που άπτονται του προσφυγικού προβλήματος. Αυτό όμως δεν άλλαξε τη γενική ιδέα, σύμφωνα με την οποία ο Renzi παραμένει ένας φιλοευρωπαϊστής Ιταλός πολιτικός.
Oι λόγοι για τους οποίους η όξυνση του λαϊκισμού στην Ιταλία μπορεί τελικά να απειλήσει την ίδια την επιβίωση του ευρωπαϊκού project, σε βαθμό μεγαλύτερο ακόμη και από το ίδιο το Brexit, δεν έχουν να κάνουν μόνο με την παραδοσιακή «αφοσίωση» των Ιταλών στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Ένας πολύ καθοριστικός παράγοντας είναι και ο εξής: Οι Ιταλοί χρησιμοποιούν το ευρώ, ενώ οι Βρετανοί έχουν το δικό τους νόμισμα. Επομένως, όσο επώδυνο κι αν είναι το Brexit, όσο περίπλοκες κι αν είναι οι διαδικασίες δρομολόγησής του, δεν είναι ικανό να απειλήσει ευθέως την επιβίωση του ενιαίου νομίσματος, ή να πυροδοτήσει μια νέα οικονομική κρίση. Ωστόσο, οι αλυσιδωτές επιπτώσεις που μπορούν να συνδεθούν με την έκβαση του ιταλικού δημοψηφίσματος μπορούν να προκαλέσουν και τα δύο: Είτε το ξέσπασμα μιας νέας κρίσης, είτε ακόμη και την κατάρρευση του ευρώ.
Ο πρώτος άμεσος κίνδυνος συνδέεται με την κατάσταση του ιταλικού τραπεζικού συστήματος. To σκηνικό κρίσης που «στήνεται» στην Ιταλία την επομένη του δημοψηφίσματος μπορεί να απειλήσει τα σχέδια ανακεφαλαιοποίησης των ιταλικών τραπεζών, ιδίως εκείνα που προωθούνται για τη διάσωση της Monte dei Paschi di Siena, της τρίτης μεγαλύτερης τράπεζας της Ιταλίας. Και αυτό γιατί, η αβεβαιότητα που γεννά το νέο πολιτικό σκηνικό που διαμορφώνεται στην Ιταλία, την επόμενη του δημοψηφίσματος, μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο για κρατική στήριξη των ιταλικών τραπεζών. Κάτι το οποίο δεν είναι εφικτό, δεδομένου του υπέρογκου χρέους που «κουβαλά ήδη στις πλάτες του» το ιταλικό χρέος.
Η οργάνωση και ο σχεδιασμός ενός ευρωπαϊκού πακέτου διάσωσης της Ιταλίας είναι πολύ πιο περίπλοκη και δύσκολη διαδικασία από τη διάσωση της Ελλάδας και αυτό λόγω μεγέθους της ιταλικής οικονομίας.
Σε αυτό το σημείο, η διάλυση του ευρώ μπορεί εύκολα να μετατραπεί σε έναν ορατό και αληθινό κίνδυνο.
