Ροή
Την περασμένη εβδομάδα το Βρετανικό πανεπιστήμιο αύξησε τον αριθμό των θέσεών του, χτυπώντας ένα νέο ρεκόρ. Πράγματι αυτό μοιάζει με καλή είδηση. Είναι όμως; Χρειαζόμαστε στ' αλήθεια ακόμα περισσότερους νέους με πανεπιστημιακή εκπαίδευση; Χρειάζεται άραγε ο κόσμος περισσότερα πανεπιστήμια;
Ίσως οι περισσότεροι απαντήσουν καταφατικά στις παραπάνω ερωτήσεις. Η εκπαίδευση και επιμόρφωση άλλωστε είναι κάτι καλό για τη ζωή των νέων.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε όμως ότι όλα στη ζωή έχουν ένα κόστος. Η εκπαίδευση χρειάζεται χρόνο. Θα μπορούσαμε για παράδειγμα να ισχυριστούμε ότι ο κάθε σπουδαστής θα πρέπει να φοιτεί στο πανεπιστήμιο μέχρι την ηλικία των 45 χρόνων, αλλά το εν λόγω διάστημα θα ήταν υπερβολικά μεγάλο. Κι αν αυτό είναι πολύ, μήπως και το ήμισυ του πληθυσμού της γης που περνά τα 21 χρόνια της ζωής εντός σχολικών και πανεπιστημιακών ιδρυμάτων είναι εξίσου πολύ; Και εντέλει μήπως οι οικονομικοί και πνευματικοί πόροι που καταναλώνουν τα πανεπιστήμια για τις σπουδές αυτού του μισού πληθυσμού θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν πιο εποικοδομητικά;
Πολλοί τάσσονται υπέρ της εκπαίδευσης και των πανεπιστημίων, ανάμεσά τους κι εγώ. Αν αναλογιστώ πως η κύρια δεξιότητα που έμαθα στο πανεπιστήμιο, να γράφω οικονομικές εκθέσεις και να αναλύω οικονομικά στοιχεία, είναι κάτι που χρησιμοποιώ καθημερινά στην επαγγελματική μου ζωή, καταλήγω στο συμπέρασμα πως η εκπαίδευση είναι υπέρ του δέοντος χρήσιμη στη δική μου περίπτωση.
Ζώντας μάλιστα στην Οξφόρδη, σε μια πόλη με ένα από τα πιο φημισμένα πανεπιστημιακά ιδρύματα του κόσμου, κατανοώ ότι τα πανεπιστήμια έχουν πολλά να προσφέρουν. Η αρχιτεκτονική και οι χώροι πρασίνου της πόλης, το 900 ετών κτήριο του πανεπιστημίου, η μουσική, τα θέατρα τα μουσεία, όλη αυτή η ομορφιά, καταφέρνει να προσελκύσει χιλιάδες τουρίστες στην πόλη. Ταυτόχρονα βέβαια έχει αυξήσει τόσο το κόστος των ακινήτων που οι ντόπιοι αισθάνονται το φορτίο αρκετά βαρύ. Ακόμη κι αυτό όμως είναι σημάδι επιτυχίας.
Βέβαια όλα τα παραπάνω αποτελούν μεμονωμένο παράδειγμα. Πολλοί άνθρωποι δεν χρησιμοποιούν τις δεξιότητες και τις γνώσεις που απέκτησαν στο πανεπιστήμιο. Επιπλέον όλα τα πανεπιστήμια και οι πόλεις ή οι συνοικίες που τα φιλοξενούν δεν μοιάζουν τόσο με την Οξφόρδη. Για παράδειγμα το πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης είναι ένα καλό ίδρυμα αλλά σύμφωνα με το TripAdvisor αποτελεί το 263ο πιο ενδιαφέρον αξιοθέατο της πόλης της Νέας Υόρκης.
Ας πάρουμε για παράδειγμα το London School of Economics. Εάν έπρεπε να ισοπεδωθεί και να αντικατασταθεί από ένα ξενοδοχείο ή μια πολυκατοικία οι κοινωνικές επιστήμες σίγουρα θα ένιωθαν μια τραγική απώλεια, δεν είναι σίγουρο όμως πως οι Λονδρέζοι θα αισθάνονταν αυτή την απώλεια. Αντιστοίχως και το Πανεπιστήμιο του Warwick, το οποίο αποτελεί έναν θαυμάσιο ναό μάθησης που προσελκύει όμως κανέναν τουρίστα, αφού ούτε ελκυστικό είναι ούτε βρίσκεται πράγματι στο Warwick.
Αναλογιζόμενος κανείς τα παραπάνω καταλήγει στο συμπέρασμα πως η οικοδόμηση όλο και περισσοτέρων πανεπιστημίων θα πρέπει να στηρίζεται σε πιο ουσιαστικούς λόγους. Μια πρόσφατη ερευνητική εργασία της Anna Valero και του John Van Reenen του LSE ρίχνει μια στατιστική ματιά στα πανεπιστήμια όλου του κόσμου και εξετάζει αν μπορούν να ενισχύσουν τις τοπικές οικονομίες σε περιοχές όπως Κεμπέκ, Ιλινόις, Ουαλία και Νέα Ζηλανδία. Και καταλήγει πως υπάρχουν αρκετοί λόγοι για τους οποίους θα μπορούσαν.
Τα πανεπιστήμια παράγουν καταρτισμένους νέους, πολλοί από τους οποίους παραμένουν στην περιοχή όταν τελειώσουν τις σπουδές τους. Επιπλέον τα πανεπιστήμια προσφέρουν συχνά χρήσιμες εφευρέσεις κι ανακαλύψεις. Ορισμένες εξ αυτών δεν έχουν σύνορα -όπως η πενικιλίνη που ανακαλύφθηκε στο Λονδίνο από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και σήμερα διατίθεται παντού- ενώ άλλες μένουν σε τοπικό επίπεδο΄, ενισχύοντας την οικονομία, για αρκετό χρονικό διάστημα. Η Silicon Valley αναπτύχθηκε γύρω από το Πανεπιστήμιου του Στάνφορντ κι έκτοτε δεν έχει μετακινηθεί. Και φυσικά δεν πρέπει να ξεχνά κανείς και την πιο απλή προσφορά, αυτή των θέσεων εργασίας για το προσωπικό, την ενίσχυση του τραπεζικού τομέα μέσω των φοιτητικών δανείων καθώς και την ενίσχυση των τοπικών αγορών μέσω της κατανάλωσης.
Οι Valero και Van Reenen διαπιστώνουν εντέλει ότι τα πανεπιστήμια πράγματι φαίνεται να ενισχύουν το εισόδημα της περιοχής τους. Διπλασιάζοντας τον αριθμό των πανεπιστημίων σε μια πόλη, ας πούμε από πέντε σε 10, το ΑΕΠ ανά άτομο θα παρουσιάσει αύξηση της τάξης του 4%. Διπλασιάζονται ξανά τον αριθμό των πανεπιστημίων από τα 10 στα 20, προστίθεται άλλο ένα 4% του ΑΕΠ ανά άτομο. Από την όλη εξίσωση επωφελούνται μάλιστα και οι γειτονικές περιοχές, γεγονός που κάνει το αποτέλεσμα μη αμελητέο.
Οι Valero και Van Reenen είναι πεπεισμένοι πως οι πόλεις δεν χτίζουν απλά τα πανεπιστήμια για να δώσουν πρόσθετη ώθηση στη μελλοντική τους ανάπτυξη αλλά σίγουρα συμβάλλουν σε αυτή.
Υπάρχει όμως πάντα και η άλλη όψη του νομίσματος. Μια πιο επιφυλακτική άποψη προέρχεται από τον Bryan Caplan, καθηγητή οικονομικών ο οποίος είναι και συντάκτης του βιβλίου «Μια υπόθεση κατά της εκπαίδευσης». Ο Caplan τονίζει – κι όχι αδικαιολόγητα - ότι πολλοί μαθητές δεν μαθαίνουν στο Πανεπιστήμιο κάτι σχετικό με τον μελλοντικό τους χώρο εργασίας, παρόλα αυτά κατά την αποφοίτησή τους ανταμείβονται με πολύ καλύτερες προοπτικές σταδιοδρομίας σε σχέση με τους μη πτυχιούχους. Γιατί;
Η απάντηση του Caplan είναι ότι η εκπαίδευση αποτελεί απλά μια ένδειξη. Εφόσον οι εργοδότες δεν έχουν τρόπο να δουν ποιος είναι έξυπνος και επιμελής, κατανοούν ότι κάποιος του κάνει επειδή έχει τελειώσει ή αριστεύεσει σε μια σχολή. Έτσι η γνώση που λαμβάνει κανείς στα ιδρύματα, παρότι αποδεικνύεται δαπανηρή και ανά περιπτώσεις άχρηστη θεωρείται αναγκαία επένδυση για το μέλλον.
Θεωρώντας σωστό το επιχείρημα του Caplan οι προπτυχιακές σπουδές δεν έχουν καμία αξία για την κοινωνία εκτός από το να προτρέπουν τους εργοδότες να πληρώνουν υψηλότερους μισθούς στους εξυπνότερους εργαζόμενους και χαμηλότερους στους λιγότερο έξυπνους. Με στόχο λοιπόν να απολαύσουν κάποια στιγμή οι άνθρωποι αυτές τις υψηλότερες αμοιβές αποφασιζουν να χάσουν χρόνο και χρήμα για την απόκτηση ενός πτυχίου. Σκεπτόμενος κανείς αυτόν τον φαύλο κύκλο αναρωτιέται: μήπως θα ήμασταν όλοι σε καλύτερη μοίρα εάν εγκαταλείπαμε την όλη «επιχείρηση» της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης;
Ποιος έχει δίκιο και ποιος άδικο άραγε; Αν και η λογική συμβαδίζει περισσότερο με τους Valero και Van Reenen ο Caplan χτυπά μια ευαίσθητη φλέβα. Συλλογικά, έχουμε επιτρέψει τους πανεπιστημιακούς και τους εξεταστές να γίνουν οι κλειδοκράτορες μιας επιτυχημένης καριέρας. Είναι όμως αυτό πραγματικά σοφό;
