Ροή
Η Δύση βιώνει μια σοβαρή μεταναστευτική κρίση: οι ανεπτυγμένες οικονομίες γερνούν, κολλημένες σε στάσιμους ρυθμούς ανάπτυξης και την ίδια ώρα οι πολίτες εξεγείρονται ενάντια στην «ανεξέλεγκτη» εισροή ξένων. Η λύση, όμως, για την επιτάχυνση της ανάπτυξης είναι προφανής: μόνο με την προσέλκυση ταλαντούχων και δημιουργικών στελεχών από την Ινδία, την Κίνα και τον υπόλοιπο αναπτυγμένο κόσμο θα «ξανανιώσουν» οι οικονομίες της Δύσης.
Πώς μπορεί, όμως, να γίνει αυτό δεδομένων των αυστηρών νόμων για τη μετανάστευση; Η αλήθεια είναι πως η πολιτική που ακολουθούν οι δυτικές χώρες στο μεταναστευτικό δεν είναι ούτε λογική ούτε βιώσιμη: αρνείται να ανοίξει τα σύνορά της στους οικονομικούς μετανάστες, αλλά δέχεται όποιον φτάσει στις ακτές της με φουσκωτό ή κατορθώσει και μπει παράνομα στη χώρα «ξεγελώντας» τους νόμους. Το οξύμωρο είναι πως η απάντηση βρίσκεται σε μια χώρα που αντιστέκεται σθεναρά σε κάθε μορφή μετανάστευσης: την Ιαπωνία.
Ο αριθμός των μεταναστών στη Χώρα του Ανατέλλοντος Φωτός, αν και παραμένει πολύ μικρός σε σύγκριση με τις ΗΠΑ και την Αυστραλία, βαίνει αυξανόμενος. Υπό πρωθυπουργίας Shinzo Abe, ο αριθμός των ξένων που ζουν στην Ιαπωνία έχει αυξηθεί κατά 10%. Στην προσπάθειά τους να αμβλύνουν αυτή την εναντίωση στους ξένους, οι κυβερνώντες παρουσίασαν ένα πρόγραμμα για την προσέκλυση «ασκούμενων τεχνικών» στη χώρα. Παρότι το πρόγραμμα αυτό προκάλεσε έντονες αντιδράσεις, ο αριθμός των συγκεκριμένων ασκούμενων αυξήθηκε κατά 27% το ίδιο διάστημα.
Ανάλογα προγράμματα άδειας εργασίας προσφέρουν, φυσικά, και άλλες χώρες. Οι εταιρείες στην Ινδία, για παράδειγμα, ζητούν εδώ και καιρό αύξηση των ενδοεταιρικών ανταλλαγών εργαζομένων με τη Βρετανία. Στις ΗΠΑ ισχύει το πρόγραμμα H1-B για την παροχή βίζας σε καταρτισμένους εργαζόμενους με τη χρηματοδότηση των επιχειρήσεων. Οι εταιρείες, όμως, χρησιμοποιούν διαφορετικά το ιαπωνικό σύστημα πρακτικής άσκησης: εκπαιδεύουν τους εργαζόμενους στην ίδια τους της χώρα προτού τους «απορροφήσουν». Η διαφορά ανάμεσα στις δύο στρατηγικές είναι τεράστια, τόσο σε πολιτικό όσο και σε πολιτισμικό επίπεδο. Είναι άλλο οι πάροχοι υπηρεσίων πληροφορικής της Ινδίας να στέλνουν φτηνό εργατικό δυναμικό στο εξωτερικό και διαφορετικό οι κορυφαίες εταιρείες να «επαναπατρίζουν» τους εργαζόμενους που έχουν ήδη πάει και εκπαιδευτεί σε χώρες τους εξωτερικού.
Η αλήθεια είναι πως η άρνηση των ινδικών εταιρειών πληροφορικής να χρησιμοποιήσουν τα προγράμματα άδειας εργασίας είναι κατανοητή. Οι εταιρείες εκμεταλλεύονται το πρόγραμμα H1-B για να εισάγουν «φτηνούς» προγραμματιστές για συγκεκριμένα έργα. Αν και η τακτική αυτή βελτιώνει τη συνολική αποδοτικότητα, δεν βοηθά ουσιαστικά τη μακροχρόνια παραγωγικότητα και καινοτομία –ούτε στις ΗΠΑ ούτε στην Ινδία.
Ένα ολοκληρωμένο πακέτο μεταρρυθμίσεων για τη μετανάστευση, το οποίο παραλίγο να ψηφιστεί πριν λίγα χρόνια, θα είχε αλλάξει ριζικά το σύστημα στις ΗΠΑ, επιτρέποντας στους μετανάστες να αλλάζουν δουλειά –αντί να εξαρτώνται από έναν συγκεκριμένο εργοδότη. Μια τέτοια αλλαγή ήταν ωφέλιμη για όλους –εκτός, βέβαια, από τις εταιρείες πληροφορικής που θα έβλεπαν το επιχειρησιακό τους μοντέλο να καταρρέει.
Μια ακόμη πιο σπουδαία μεταρρύθμιση θα είναι, αναμφίβολα, να μπορούν οι πολυεθνικές εταιρείες να επιλέγουν τους εργαζόμενους που είναι πολύτιμοι και απαραίτητοι στη χώρα τους και να τους προετοιμάζουν ήδη από εκεί ώστε να τους φέρουν στη Δύση. Έτσι, όσοι μπορούν να εναρμονιστούν με την εταιρική κουλτούρα της πολυεθνικής είναι βέβαιο ότι θα αφομοιώνονταν ομαλά και αποδοτικά στη νέα χώρα εγκατάστασής τους.
Μόλις φτάσουν στη νέα χώρα εγκατάστασής τους, οι εταιρείες που τους προσέλαβαν προσπαθούν να εξοικειώσουν τους εκπατρισμένους με τα τοπικά «ήθη και έθιμα» σε μια προσπάθεια να χτίσουν διαπολιτισμικές γέφυρες. Στη Σουηδία, για παράδειγμα, οι εταιρείες σερβίρουν καφέ και γλυκίσματα («fika») στους νεοαφιχθέντες, στα γνωστά διαλείμματα για καφέ που είναι ταυτόσημα της σουηδικής κουλτούρας.
Υπάρχουν, βέβαια, και άλλα συστήματα. Η Αυστραλία και ο Καναδάς εφαρμόζουν ένα σύστημα πόντων, βάσει των οποίων οι εργαζόμενοι ταξινομούνται με βάση την ηλικία τους, με το εάν μιλούν Αγγλικά, το μορφωτικό τους επίπεδο κ.τ.λ. Τα συστήματα, αυτά, βέβαια θεωρείται ότι ενισχύουν μια ελιτίστικη προσέγγιση και δύσκολα θα έχουν απήχηση σε χώρες όπου η έννοια της κοινωνικής ισότητας είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένοι. Βέβαια, η Αυστραλία και ο Καναδάς είναι χώρες όπου η πολυπολιτισμικότητα είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένη. Κράτη με πιο ομογενείς κοινωνίες ίσως θα προτιμούσαν να επικεντρωθούν στους μετανάστες με μεγαλύτερη δυνατότητα αφομοίωσης.
Η αλήθεια είναι ότι οι ΗΠΑ έχουν καθιερώσει τις πιο αποτελεσματικές διόδους μετανάστευσης στη Δύση –ιδίως όσον αφορά στους εργαζόμενους υψηλής κατάρτισης. Το σύστημα ανώτατης εκπαίδευσης της χώρας –το καλύτερο του κόσμου– λειτουργεί ως μαγνήτης για τους ταλαντούχους νέους. Η πολιτεία δίνει περίοδο χάριτος ενός χρόνου στους αποφοίτους για να βρουν τη δουλειά των ονείρων τους και να παραμείνουν –μόνιμα ίσως– στη χώρα. Ήδη, μέσα από την εμπειρία των σπουδών, οι νέοι εκπατρισμένοι έχουν εξοικειωθεί με το πολιτισμικό πλαίσιο της χώρας και η αφομοίωσή τους θεωρείται εξασφαλισμένη.
Επειδή, όμως, λίγες χώρες διαθέτουν τόσο φημισμένα πανεπιστήμια όσο οι ΗΠΑ, και επειδή το έργο της επιλογής ταλαντούχων ξένων δεν πρέπει να ανατεθεί ούτε στις κυβερνήσεις που εγκλωβίζονται στα δίχτυα της γραφειοκρατίας, η καλύτερη λύση είναι τη «δουλειά» να την κάνουν οι επιχειρήσεις. Έχουν τα μέσα να αξιολογήσουν πιο άμεσα και αξιόπιστα τις ικανότητες των εργαζομένων που θα συμβάλλουν στην παραγωγικότητά τους. Επιπλέον, μπορούν να εντοπίσουν τα ταλέντα στη χώρα τους –κάτι που καμιά κυβέρνηση δεν μπορεί να κάνει. Ο τρόπος με τον οποίο οι μελλοντικοί εκπατρισμένοι θα προσαρμοστούν στην εταιρική κουλτούρα της πολυεθνικής προϊδεάζει για την αφομοίωσή τους στο πολιτισμικό πλαίσιο της νέας χώρας εγκατάστασής τους. Ίσως το επόμενο που θα πρέπει να «ιδιωτικοποιηθεί» είναι η μετανάστευση.
