Ροή
(Το άρθρο γράφτηκε σε συνεργασία με την Ζαϊρα Κωνσταντοπούλου, στο πλαίσιο μιας ευρύτερης μελέτης για το φαινόμενο των fake news)
* Ο Πάπας με δηλώσεις του υποστηρίζει την υποψηφιότητα του Donald Trump.
Αλήθεια ή Ψέματα;
* Ένας πράκτορας του FBI ανακοίνωσε ότι υπάρχουν διαρροές από τον ηλεκτρονικό λογαριασμό της Hillary Clinton όπου οδηγούν σε υποθέσεις δολοφονιών και αυτοκτονιών.
Αλήθεια ή ψέματα;
* Ο Donald Trump κατηγόρησε την Κίνα ότι δημιούργησε ψεύτικη είδηση για την κλιματική αλλαγή.
Αλήθεια ή ψέματα;
Ποιος μπορεί να διακρίνει εύκολα, ποιες από τις παραπάνω ειδήσεις είναι αληθινές και ποιες είναι ψεύτικες;
Καλώς ορίσατε στον κόσμο των Fake News...
Βρισκόμαστε στην εποχή του photoshop, του Facebook, του illustrator, της τεχνητής νοημοσύνης και του instagram. Οι ειδήσεις, τα σχόλια, τα news feed τροποποιούνται και καλλωπίζονται ανάλογα με το ποιος τελικά είναι ο δέκτης. Οι αλγόριθμοι καθορίζονται προκειμένου να προσελκύουν περισσότερους followers, κι εμείς γινόμαστε θύματα χειραγώγησης ακολουθώντας το ψυχογράφημα που τα κοινωνικά δίκτυα ορίζουν για εμάς.
Σήμερα, το περιεχόμενο (content) μπορεί να μεταδοθεί μεταξύ των χρηστών χωρίς να περάσει από κάποιον έλεγχο, φιλτράρισμα ή από κάποια κριτική. Ένας χρήστης ανάλογα με την είδηση που θα κοινοποιήσει στα κοινωνικά δίκτυα μπορεί να προσελκύσει περισσότερους followers από ότι το CNN ή ακόμα κι ο NewYorker. Διαβάζουμε ιστορίες ή τις ακούμε και συνειδητοποιούμε ότι τελικά είναι πολύ δύσκολο - κάποιες φορές δεν φτάνουμε καν στην συνθήκη της συνειδητοποίησης - να διακρίνουμε ποια είδηση είναι αληθινή και ποια ψεύτικη.
Τα Fake News είναι η νέα πραγματικότητα
Ο όρος fake news ανακηρύχθηκε η λέξη της χρονιάς για το 2017 από το λεξικό Collins, το οποίο έδωσε στη δημοσιότητα την σχετική λίστα που καταρτίζει ετησίως, σημειώνοντας ότι θα συμπεριλάβει τον όρο στην επόμενη έντυπη έκδοσή του. Ο ορισμός που δίνει το λεξικό στο fake news είναι: «ψευδείς, συχνά εντυπωσιακές, πληροφορίες που διαδίδονται υπό το πρόσχημα της είδησης». Σύμφωνα με τους λεξικογράφους του Collins, η χρήση του όρου αυξήθηκε κατά 365% το 2016.
Ο όρος fake news άρχισε να γίνεται δημοφιλής, όταν η Hillary Clinton δήλωσε πως έχασε στις Αμερικάνικες εκλογές του 2016 εξαιτίας της διασποράς ψευδών ειδήσεων που κοινοποίησε η επικοινωνιακή ομάδα του Donald Trump. Συγκεκριμένα, στην ομιλία της δήλωσε «πως η τάση των fakenews έχουν συνέπειες στον πραγματικό κόσμο» και πώς έχουν την δύναμη να «ανεβάζουν και να κατεβάζουν» κυβερνήσεις.
Ο μύθος όμως των fake news χτίστηκε όταν έφηβοι από το Veles της ΠΓΔΜ έγιναν πλούσιοι διαδίδοντας ψεύτικές ειδήσεις για τον Trump. Όσα περισσότερα κλικ έκαναν οι αναγνώστες στον ιστότοπο που οι έφηβοι είχαν ανεβάσει την ψεύτικη είδηση, τόσα περισσότερα λεφτά κέρδιζαν[1]. Περισσότερες από 100 ιστοσελίδες εντοπίστηκαν τις τελευταίες εβδομάδες της προεκλογικής περιόδου των ΗΠΑ παράγοντας ψεύτικα νέα. Σύμφωνα με έρευνα στην The Washington Post 6 στους 10 χρήστες του διαδικτύου αναδημοσιεύουν μια είδηση διαβάζοντας μόνο τον τίτλο και όχι το περιεχόμενο, γεγονός το οποίο δείχνει την ευκολία αναπαραγωγής μιας είδησης ακόμα κι αν είναι ψευδής. Το πανεπιστήμιο του Stanford πάλι σε έρευνα σχετικά με την αξιολόγηση της πληροφορίας του κατά πόσο είναι αληθής ή ψευδής, το 80% των μαθητών και φοιτητών που συμμετείχαν δεν κατάφεραν να ξεχωρίσουν ένα πραγματικό άρθρο από ένα ψεύτικο.
Παρόλα αυτά, είναι λάθος να πιστεύουμε ότι το ψηφιακό αποτύπωμα της εποχής μας είναι αυτό που γέννησε τον όρο fakenews, γιατί οι ψευδείς ειδήσεις υπήρχαν από την πρώτη στιγμή που κυκλοφόρησε «έντυπος τύπος»,, τον 18ο αιώνα. Η διαφορά από το τότε στο σήμερα κρύβεται στις λέξεις και στην πρόσβαση των αναγνωστών στην είδηση. Την προπαγάνδα σήμερα την ορίζουμε ως fake news ενώ η πρόσβαση στο διαδικτύου έχει αλλάξει τον τρόπο πληροφόρησης. Ο λόγος που τα fakenews έχουν ωστόσο απασχολήσει τόσο πολύ το κοινό είναι αυτό που ανέφερε σε ομιλία του ο Mark Thompson διευθύνων σύμβουλος του NewYorker « το πρόβλημα είναι η εκ των υστέρων συνειδητοποίηση των Μ.Μ.Ε. ότι δεν κατέχουν πλέον την αποκλειστικότητα να διαμορφώνουν την ειδησεογραφία».
Την ίδια στιγμή, τη δημοσιότητα των fake news εκμεταλλεύονται κατά κύριο λόγο οι πολιτικοί χρησιμοποιώντας τον όρο ως ρητορικό τους εργαλείο. Ο Donald Trump χρησιμοποιεί τον εν λόγω όρο για να υπονομεύσει τους αντιπάλους του. Ο Πρόεδρος Nicolas Maduro της Βενεζουέλας κατηγόρησε τα παγκόσμια Μ.Μ.Ε. για ψευδείς ειδήσεις ενώ η Διεθνής Αμνηστία όταν δημοσίευσε έκθεση σχετικά με τους θανάτους στις φυλακές της Συρίας ο Πρόεδρος της χώρας, Basharal- Assad απάντησε ότι ζούμε σε μια εποχή ψευδών ειδήσεων. Το ίδιο συμβαίνει κατά εξακολούθηση και στην Ελλάδα, όπου ο όρος χρησιμοποιείται πολύ συχνά πλέον. Παρατηρούμε λοιπόν ότι λαϊκιστές πολιτικοί στην πλειοψηφία τους, κάνουν χρήση της φράσης fake news νομιμοποιώντας την ως εργαλείο για να επιτεθούν στους αντιπάλους ή τους επικριτές τους και σε ορισμένες περιπτώσεις για να υπονομεύσουν σκόπιμα τους θεσμούς της Δημοκρατίας. Ειδικά, σε χώρες όπου η ελευθερία του λόγου είναι περιορισμένη ή υπό σοβαρή απειλή – όπως Ρωσία, Τουρκία, Κίνα, Πολωνία, Ουγγαρία- οι πολιτικοί ηγέτες επικαλούνται διαρκώς τα fake news.
Τι μέλλει γενέσθαι;
Το μέλλον των Fake News προδιαγράφεται μακρύ και «ένδοξο». Στο πανεπιστήμιο του Stanford έχουν ήδη δημιουργήσει ένα λογισμικό, το Face2Face, το οποίο παραποιεί βίντεο. Για παράδειγμα, μπορεί κάποιος να παραποιήσει την ομιλία του Donald Trump, σε πραγματικό χρόνο. Σύμφωνα με την ερευνητική ομάδα του Stanford, το πρόγραμμα αυτό καταγράφει τις εκφράσεις προσώπου ενός δευτέρου ατόμου την ώρα που μιλάει μπροστά στην κάμερα. Στη συνέχεια αυτές οι κινήσεις μεταφέρονται στο πρόσωπο του ατόμου του αρχικού βίντεο, βάζοντας ότι λόγια θέλει το δεύτερο άτομο στα στόμα του πρώτου προσώπου. Όπως αναφέραμε και στο παραπάνω παράδειγμα φανταστείτε ότι όποιος θέλει με το λογισμικό face2face θα μπορεί να βάζει ότι λόγια θέλει στο στόμα του Trump[2].
Οι νέες τεχνολογίες συνεχώς θα μας δείχνουν τα καινούργια τους εργαλεία και εμείς, κοιτώντας μέσα από την ψηφιακή κλειδαρότρυπα, θα πρέπει να εξελίσσουμε την κριτική μας ικανότητα και φυσικά να διεκδικούμε την θωράκιση της Δημοκρατίας και την υπεράσπιση δικαιωμάτων που βάλλονται. Πέρυσι η λέξη της χρονιάς, σύμφωνα με τον οίκο Oxford Dictionaries, ήταν η φράση Post Truth, που μεταφράζεται ως μετά-αλήθεια και είναι η μεταμοντέρνα συνθήκη ή αλλιώς είναι η ουδέτερη ζώνη ανάμεσα στο ψέμα και την αλήθεια. Φέτος, η λέξη της χρονιάς είναι τα fake news, και οι δύο φράσεις αποτυπώνουν τη μετάβαση μας σε μια νέα εποχή όπου θα κυριαρχούν όλο και περισσότερο τα «εναλλακτικά γεγονότα», δηλαδή μια παράλληλη πραγματικότητα διαρκούς ερμηνείας των γεγονότων από την εκάστοτε πρόθυμη εξουσία. Γι’ αυτό και δύσκολα μπορεί κάποιος να μαντέψει ποιο θα είναι το επόμενο βήμα, ή έστω η λέξη της χρονιάς για το 2018. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η Δημοκρατία σήμερα φαίνεται να είναι απόλυτα ευάλωτη απέναντι σε μια ανεξέλεγκτη δυναμική αμφισβήτησης που σαρώνει τα πάντα στο πέρασμα της, χειραγωγεί ψηφοφόρους και επηρεάζει εκλογικά αποτελέσματα, λειτουργώντας σαν το ιδανικό εργαλείο ελέγχου στα χέρια του κάθε λαϊκιστή που ονειρεύεται την τυραννία της μετα – δημοκρατίας. Όπως έλεγε και ο Άλντους Χάξλεϋ «όπως στρώσεις, έτσι θα κοιμηθείς».
[1] Το λεγόμενο clickbait – οι ειδήσεις-δόλωμα για κλικ – αποτελεί κίνητρο για ν’ αποφασίσει να γράψει και να διαδώσει κάποιος μια ψεύτικη είδηση, ακριβώς επειδή είναι κάτι που θα του αποφέρει χρήματα.
[2] Δείτε το βίντεο που έφτιαξε η ερευνητική ομάδα του πανεπιστημίου χρησιμοποιώντας την τεχνολογία του «κουκλοθέατρου» σ’ αυτό το βίντεο με συνεντεύξεις πολιτικών ηγετών. https://www.youtube.com/watch?v=ohmajJTcpNk
