Τέχνη και Επιστήμη

Ευγένιος Χατζούδης
Viber Whatsapp Μοιράσου το
Τέχνη και Επιστήμη

Κάθε γνήσιος καλλιτέχνης που θέλει να συμβάλλει σε κάτι ως προς τα αιώνια θέματα της Τέχνης, ερευνά διακαώς το σύγχρονο, ψάχνει τα χρώματα της εποχής που μπορεί να δώσουν στο έργο του αμίμητες αποχρώσεις. Μία τέτοια αναζήτηση δεν μπορεί να μείνει αδιάφορη στην πρόοδο της επιστήμης, η οποία έχει οδηγήσει σε τεχνολογικές ανακαλύψεις που επιδρούν όχι μόνο στη μοίρα του κόσμου, αλλά κι στην τέχνη, με αποτελέσματα ήδη εμφανή. Στο κέντρο του πίνακα «Έναστρη Νύχτα» ο Van Gogh (1863-1890) έβαλε τον σπειροειδή γαλαξία Messier 51, ο οποίος μόλις είχε ανακαλυφθεί από τον Lord Rosse με το γιγαντιαίο του ανακλαστικό τηλεσκόπιο. Ο Salvador Dali (1904-1989), χρησιμοποιώντας την ευκλείδεια γεωμετρία, τοποθετεί «Το Μυστήριο του Μυστικού Δείπνου» μέσα σε ένα κανονικό δωδεκάεδρο, το πλατωνικό σύμβολο του Σύμπαντος, το οποίο βλέπουμε και στον πίνακα «Αναζητώντας την Τέταρτη Διάσταση», με το μοτίβο του λιωμένου ρολογιού, ενώ το ίδιο σχήμα, πολύ πιο πριν, το ζωγράφισε ο Leonardo da Vinci ( 1462-1519) στο βιβλίο του φίλου του, μαθηματικού στο Μιλάνο, Luca Pacioli «H θεϊκή αναλογία», πάνω στα πέντε κανονικά πολύεδρα. Αφηρημένοι πίνακες πήραν ονόματα όπως «Μετασχηματισμοί Λόρεντζ», «Διαγράμματα Φέινμαν», εμφανίστηκαν ποζιτρόνια, νετρόνια και μαύρες τρύπες.

Η ζωγραφική του Dali, είναι πάρα πολύ γνωστή. Δεν είναι όμως τόσο γνωστό το πάθος του για την επιστήμη σε όλη του τη ζωή, και ο ζήλος με τον οποίο επιζητούσε τη συντροφιά των επιστημόνων. Το καλοκαίρι του 2004 παίχτηκε για πρώτη φορά στη Στοκχόλμη το ντοκιμαντέρ: «Η Διάσταση του Νταλί», το οποίο δείχνει την ενασχόλησή του Dali, με τις βασικές θεωρίες και ανακαλύψεις του καιρού του, όπως η σχετικότητα, η κβαντική φυσική και η γενετική, και την επίδραση που είχαν στη δουλειά του.

Κατά τη διάρκεια των δεκαετιών 1940 και 1950 όταν η κίνηση της αφηρημένης ζωγραφικής ήταν στην κορύφωσή της, ως πρώτη απάντηση της Αμερικής στην ευρωπαϊκή κυριαρχία στην Τέχνη, ο ζωγράφος Robert Motherwell (1915-1991) την περιέγραψε σαν «Ταξίδι στη Νύχτα», χωρίς κανείς να ξέρει για πού, μ' ένα άγνωστο πλοίο, μία απόλυτη πόλη με τα στοιχεία του πραγματικού.

Ο πιο αμφιλεγόμενος από τους ζωγράφους της περιόδου αυτής ήταν ο Jackson Pollock (1912-1956), o οποίος ξεδίπλωνε τα μεγάλα καραβόπανα που ήταν τυλιγμένα στο πάτωμα της ανεμοδαρμένης αποθήκης του, και έσταζε πάνω τους σταγόνες χρώματος μ' ένα ξύλινο ραβδί. Τον Νοέμβριο του 1950 το περιοδικό Time είχε ένα άρθρο με τίτλο «Χάος που να πάρει ο διάβολος!», το οποίο περιέγραφε τους πιτσιλωτούς πίνακες του Pollock ως «άνευ σημασίας Χάος». Ο Pollock δημοσίευσε μία απάντηση στο τεύχος του Δεκεμβρίου λέγοντας: «Όχι Χάος, που να πάρει ο διάβολος!». Και οι δύο, κριτικός και καλλιτέχνης, αντιμετώπιζαν το Χάος σαν μία αρνητική ιδιότητα, «μία συγκεχυμένη ανοργάνωτη κατάσταση», όπως είναι ο ορισμός του σε κάποια λεξικά, ή, όπως το θέλει ο Ησίοδος στη διήγησή του για την αρχή των όντων στη Θεογονία, ένα κενό «χάσμα», ακριβώς αυτό που απομένει από ένα άδειο αυγό, όταν βγάλουμε το τσόφλι τους.

Ένα από τα πλέον αντιπροσωπευτικά έργα του νέου αυτού τρόπου εργασίας του Pollock είναι ο πίνακας του 1948 Number 14.

Μπορεί κανείς να σχεδιάσει ένα απλό σύστημα και να δημιουργήσει ζωγραφική σταξίματος, όπου ο βαθμός του Χάους να συντονίζεται κατά τέτοιον τρόπο ώστε να παράγει σχήματα από μη χαοτικά, σε τελείως χαοτικά. Ένα τέτοιο σύστημα στην απλούστερη μορφή του, εισήχθη για πρώτη φορά στον κόσμο της Τέχνης, από τον Max Ernst (1891-1976), ζωγράφο γεννημένο στη Γερμανία, που έγινε Αμερικανός πολίτης στα 1948 και Γάλλος στα 1958, και ο οποίος για την Τέχνη εγκατέλειψε τη φιλοσοφία και την ψυχολογία, που είχε σπουδάσει στο Πανεπιστήμιο της Βόννης. Ο Ernst διερεύνησε την τυχαία εμφάνιση μιας εικόνας, καθώς έσταζε τυχαία χρώμα από δοχείο. Η «Τεχνική» αυτή μπορεί να τελειοποιηθεί με μία απλή κατασκευή εκκρεμούς, το οποίο αποτελείται από τρύπιο δοχείο με μπογιά που αιωρείται πάνω από καμβά στο πάτωμα. Το δοχείο ακολουθεί μία έλλειψη, η οποία κινείται σπειροειδώς προς το κέντρο και δημιουργεί παρόμοια τροχιά στον καμβά. Αυτή είναι μία καλώς καθορισμένη κίνηση, που σχεδιάζεται με απλές εξισώσεις φυσικής, και το σχήμα που δημιουργείται είναι μη χαοτικό. Αντίθετα μπορεί κανείς να εισαγάγει αταξία στο σύστημα χτυπώντας τυχαία το εκκρεμές μ' ένα ραβδί κατά τη διάρκεια της κίνησής του, και να δημιουργήσει ζωγραφική σταξίματος ενός χαοτικού πλέον συστήματος.

Ο Pollock για τον οποίο δεν υπάρχει μαρτυρία ότι είχε κάποια σχέση με οποιονδήποτε επιστήμονα, σκοτώθηκε σε τροχαίο το 1956 πριν ανακαλυφθούν από την επιστήμη το Χάος και τα Φράκταλ, με τα οποία έμοιαζαν πολλά έργα του.

Η συνεισφορά του Pollock στην εξέλιξη της Τέχνης είναι ασφαλής. Περιέγραψε τη φύση άμεσα. Αντί να μιμηθεί, υιοθέτησε τη γλώσσα της φύσης για να δημιουργήσει τα δικά του σχήματα. Ενεργώντας έτσι, δηλαδή μέσα από μία βίαιη φαντασία, ήταν κατά κάποιον τρόπο, μπροστά από τους συγχρόνους του στην Τέχνη και ίσως στην Επιστήμη.

Πίνακες και έργα καλλιτεχνών που συνδέονται με επιτεύγματα της επιστήμης, υπάρχουν πολλά βιβλία που διερευνούν παραλληλισμούς στην ανάπτυξη της Τέχνης και της Επιστήμης, έχουν γραφτεί από επιστήμονες. Κάτι ανάλογο από καλλιτέχνη μάλλον δεν έχει γίνει ακόμη. Οι κριτικές για τα βιβλία αυτά έχουν γίνει επίσης από επιστήμονες. Μερικές φορές μοιάζει σαν μάχη σε ξένο αχυρώνα-ή πιο σωστά μονόπλευρη διερεύνηση.

Τα βιβλία αυτά καθώς και άλλες σχετικές δημοσιεύσεις και συνέδρια, δεν προκάλεσαν την αντίδραση των καλλιτεχνών. Αυτό ίσως γιατί δεν είναι λίγοι εκείνοι, που τείνουν να πιστεύουν ότι η επιστήμη με τον καιρό, στραγγάλισε τις τέχνες, ή τις παραμόρφωσε σε κάποια δυσάρεστη «μοντέρνα μορφή», και επομένως μπορεί ν' αναζωογονηθούν μονάχα ξεφεύγοντας απ’ αυτήν.

Τέτοια πιστεύω υποστηρίζονται από μαρτυρίες, κατά τις οποίες οι τέχνες μεγαλούργησαν μόνον όταν παραμελήθηκαν οι επιστήμες. Η θέση αυτή είναι τελείως αντίθετη με την ιστορία. Ο πολιτισμός της Δύσης στην Ελλάδα και στα χρόνια της δόξας της, Τέχνη και Επιστήμη μπλέκονται πολύ πιο στενά από οποιαδήποτε άλλη νεότερη εποχή. Το παράδειγμα αυτό τοποθετεί το νεότερο κόσμο απέναντι στην Αναγέννηση. Ο δε τύπος και σύμβολο του ανθρώπου της Αναγέννησης ήταν από την αρχή και παραμένει ο Leonardo da Vinci, ζωγράφος, γλύπτης, μαθηματικός και μηχανικός.

Στα νεώτερα χρόνια οι καλλιτέχνες, όπως και οι επιστήμονες, προσανατολίζονται σύμφωνα με τα προβλήματα που παρουσιάζονται. Οι καλλιτέχνες σαν τον Picasso, ήταν έτοιμοι για αλλαγές. Ο Picasso ζούσε στο επίκεντρο της διαμάχης με την αναπαράσταση έναντι της αφαίρεσης. Οι νέες ιδέες και ανακαλύψεις στην τεχνολογία, την επιστήμη και τα μαθηματικά, επηρέασαν τελικά το αποτέλεσμα. Η ασύρματη τηλεγραφία, τα αυτοκίνητα και τα αεροπλάνα, επηρέασαν, άλλαξαν την αντίληψη του χώρου και του χρόνου. Το αδιαφανές με τις ακτίνες -Χ , έγινε διαφανές και η διάκριση μεταξύ δύο και τριών διαστάσεων συγκεχυμένη.

Αρκετοί καλλιτέχνες και επιστήμονες έχουν την άποψη, ότι αυτό που οδηγεί στην αλήθεια είναι η σκέψη και όχι η όραση. Ο σκοπός της επιστήμης δεν είναι όπως θεωρούσε ο Βιεννέζος φιλόσοφος και επιστήμονες Ernst Mach, να προσφέρει την πιο απλή αναπαράσταση των φαινομένων, και ο σκοπός της τέχνης δεν είναι να προσφέρει την πιο ακριβή αναπαράσταση αυτού που μπορούμε να δούμε. Ο σκοπός τόσο της Επιστήμης όσο και της Τέχνης, είναι να ανακαλύψουν την πραγματικότητα, αυτήν που βρίσκεται κρυμμένη πίσω από τα φαινόμενα.

Ακολουθήστε το insider.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.

gazzetta
gazzetta reader insider insider