Ροή
Τι κοινό έχουν τα Τοτέμ και τα Ταμπού; Αποτελούν και τα δύο εκφάνσεις ανορθολογισμού. Περιπτώσεις, δηλαδή, όπου τα σύμβολα επισκιάζουν την ουσία –κυρίως επειδή τους αποδίδονται μεταφυσικές ιδιότητες. Μια τέτοια περίπτωση είναι η συζήτηση για το χρέος –και για τις δύο πλευρές.
Δεν χωράει αμφιβολία ότι το συνολικό ύψος του χρέους είναι σημαντικό θέμα. Όμως, αν το αντιμετωπίσουμε με φετιχιστική προσήλωση στους συμβολισμούς και όχι στην ουσία, κινδυνεύουμε να εγκλωβιστούμε σε επιλογές και στάσεις που δεν έχουν καμία σχέση με την πραγματικότητα και με τα επιδιωκόμενα. Έχω την εντύπωση ότι και οι δύο πλευρές που συνομιλούν για το ελληνικό χρέος έχουν εγκλωβιστεί σε διαχείριση συμβόλων σε βάρος της ουσίας.
Τα Τοτέμ βρίσκονται στην ελληνική πλευρά. Έχει κυριαρχήσει μια εύκολη αφήγηση από την κυβερνητική πλευρά που υποστηρίζει ότι αν καταφέρουμε να ελαφρύνουμε το χρέος, τότε όλα τα προβλήματα θα λυθούν. Βολικό αλλά ανεύθυνο, διότι ουσιαστικά αποσείει κάθε υποχρέωση να σκεφτούμε τα πραγματικά, βαθύτερα και διαρθρωτικά αίτια που μας έσπρωξαν στη χρεοκοπία. Επιπλέον δεν απαιτείται καμία άλλη προσπάθεια προκειμένου να ορθοποδήσουμε. Το Τοτέμ του χρέους είναι μια διπλή συνταγή: η μια είναι να φτιάχνεις ομελέτα χωρίς να σπάσεις κανένα αυγό. Η άλλη είναι η τηλε-μαγειρική όπου συχνά το έδεσμα στη φωτογραφία είναι πολύ όμορφο αλλά δεν τρώγεται καθώς δεν έχει καμία θρεπτική ουσία.
Είναι ακριβές, βέβαια, ότι μια απομείωση του χρέους έχει δύο σημαντικά ευεργετικά αποτελέσματα: λιγοστεύει τις ροές πληρωμών προς το εξωτερικό και, κυρίως, περιορίζει την αβεβαιότητα για το μέλλον. Η ανακουφιστική τους επίδραση όμως δεν έρχεται αυτόματα και δεν αρκεί από μόνη της. Αν, για παράδειγμα, μια καθυστέρηση αυξάνει την αβεβαιότητα, ακόμα και να μειωθεί λίγο το χρέος, το ισοζύγιο θα είναι αρνητικό. Το Τοτέμ θα δοξάζεται από φτωχότερους και ασθενέστερους ιθαγενείς.
Τα Ταμπού κυριαρχούν στην άλλη πλευρά -στους δανειστές και ιδίως στη Γερμανία. Και εδώ η κόκκινη γραμμή συντηρεί ένα «εύκολο αφήγημα» για εγχώρια εκλογική εκμετάλλευση. Η κόκκινη γραμμή της μη-απομείωσης του χρέους εξηγείται, υποτίθεται, από δύο επιδιώξεις: πρώτον, να πάρουν οι δανειστές πίσω τα λεφτά τους. Και δεύτερον, να διαφυλαχθεί η ευνομία και το κράτος δικαίου στη λειτουργία της Ευρωζώνης.
Και όμως, δεν είναι καθόλου δύσκολο να σκεφτεί κάποιος λόγους για τους οποίους η ελάφρυνση του χρέους θα μπορούσε να εξυπηρετεί θαυμάσια και τις δύο επιδιώξεις. Αν, για παράδειγμα, η μείωση του χρέους ενισχύσει το ρυθμό ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας, τότε είναι πιο πιθανό οι δανειστές να πάρουν πίσω τα λεφτά τους. Επιπλέον, η σταθεροποίηση της Ευρωζώνης σε δυναμικότερη ανάπτυξη θα επιτρέψει την τήρηση σταθερών κανόνων και το πολυπόθητο κράτος-δικαίου. Εμμονή στα Ταμπού κινδυνεύει να πετάξει το μωρό με τα απόνερα του μπάνιου.
Μέσα στα διασταυρούμενα Τοτέμ και Ταμπού, έρχεται μια ακόμα φορμαλιστική πρόταση διαχείρισης συμβόλων: η Γαλλική πρόταση. Αυτή υποστηρίζει κάτι πολύ «καθησυχαστικό»: λέει, δηλαδή, ότι αν η ελληνική οικονομία τα πάει καλά, τότε δεν θα υπάρχει πρόβλημα αποπληρωμής του αμείωτου χρέους. Αν πάλι τα πάει άσχημα, τότε μόνο θα απομειωθεί το χρέος. Αφήνοντας κατά μέρος το πρόβλημα των κινήτρων (σε επιβραβεύω μόνο όταν τα θαλασσώσεις), υπάρχει και πρόβλημα ουσίας: η απομείωση του χρέους μας χρειάζεται προκειμένου να έχουμε ταχύτερη ανάπτυξη. Δεν μας χρειάζεται σαν ένα Τοτέμ που θα περιφέρει ο πρωθυπουργός στις επόμενες εκλογές σε μια ρημαγμένη οικονομία..... Αλλά ούτε και η Ευρώπη χρειάζεται τη διαφύλαξη ενός μικρού Ταμπού, το οποίο ανοίγει την πόρτα για χειρότερες μελλοντικές παραβάσεις.
Επιμέλεια: Στέλλα Κεμανετζή
