Ροή
Ενόψει της ανόδου των ευρωσκεπτικιστικών κομμάτων σε όλη την γηραιά ήπειρο, πολλοί διερωτώνται πώς θα ξαναγίνει η ΕΕ ελκυστική για τους πολίτες και πώς αυτοί θα συμμετέχουν ενεργότερα στα ενωσιακά δρώμενα.
Παρά το ότι πιστεύω βαθύτατα στην αναγκαιότητα της ευρωπαϊκής ενοποίησης και προσβλέπω στην επαναθεμελίωσή της, ομολογώ ότι δεν μπορώ να είμαι αισιόδοξος. Οι λόγοι είναι κυρίως δύο: (1) η ανυπαρξία ευρωπαϊκής ταυτότητας και (2) η παρατεινόμενη οικονομική και κοινωνική κρίση.
- Οι πολίτες ενδιαφέρονται μόνο για κάτι που αισθάνονται δικό τους και μπορούν να επηρεάσουν. Είναι αλήθεια ότι έχουν γίνει προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση. Η άμεση εκλογή, έστω και σε εθνικό επίπεδο, του Ευρωκοινοβουλίου καθώς και η επέκταση των εξουσιών του δεν αποτελούν αμελητέα βήματα. Η ευρωπαϊκή αστερόεσσα σημαία και η ωδή στη χαρά ως ύμνος της ΕΕ είχαν τον ίδιο, έστω συμβολικό, στόχο. Προγράμματα, όπως το ΕΡΑΣΜΟΣ, που φέρνουν κοντά σπουδαστές από διάφορα κράτη μέλη, είναι επίσης σημαδιακά της αγωνίας να συγκροτηθεί μια ευρωπαϊκή κοινωνία πολιτών. Όμως οι εθνικές ταυτότητες εξακολουθούν να υπερισχύουν και οι εθνικές αναδιπλώσεις που εκδηλώνονται μαζικότερα σε περιόδους κρίσεων όπως η σημερινή, έχουν ακόμα και διαλυτικές συνέπειες στον ήδη ευάλωτο και εύθραυστο ευρωπαϊκό ιστό. Η ευρωπαϊκή ενοποίηση συνιστά πρωτοφανή εμπειρία: δεν έγινε ούτε εκ του μηδενός όπως στις ΗΠΑ, ούτε με τη βία όπως στην πρώην ΕΣΣΔ. Αποτελεί οικειοθελή ένωση των πιο παλιών κρατών στον κόσμο, με χιλιετείς παραδόσεις, γλωσσικές και πολιτισμικές ιδιαιτερότητες, μακρές περιόδους αντιπαλότητας και βαθειά ριζωμένες πεποιθήσεις σχετικά με το παρελθόν και το μέλλον τους. Κανείς σχεδόν στην Ευρώπη δεν αισθάνεται πρώτα ευρωπαίος και μετά εθνικός υπήκοος. Το κοινό σπίτι δεν διαθέτει ακόμα ούτε καν στέρεα θεμέλια.
- Υπ’ αυτές τις συνθήκες, και εν ανυπαρξία αυθεντικής δημοκρατικής νομιμοποίησης του ευρωπαϊκού οικοδομήματος, η μόνη νομιμοποιητική του βάση υπήρξε πάντα η ευημερία των πολιτών, η αίσθηση ότι οι ενωσιακές πολιτικές συνεισφέρουν στην ανάπτυξη και στην βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των πολιτών. Η σημερινή κρίση όμως και οι επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης στα πλέον ευάλωτα τμήματα του πληθυσμού, έχουν διαβρώσει και υποστείλει σε μεγάλο βαθμό και αυτή την αίσθηση, που επί χρόνια προσέδιδε στην ΕΕ ελκυστικότητα και αποδοχή εκ μέρους της πλειοψηφίας των εθνικών ακροατηρίων. Σ’αυτό συνέβαλαν και συμβάλλουν ακόμα οι εθνικές ηγεσίες, οι οποίες έχουν την τάση να καρπώνονται ό,τι θετικό παράγεται στις Βρυξέλλες και να επιρρίπτουν στους κοινούς θεσμούς όλα τα αρνητικά φαινόμενα, που συχνά καμία δεν έχουν σχέση με την ενωσιακή διοίκηση. Η ΕΕ αποστεώνεται έτσι από την ιδεολογική και πραγματιστική της βάση και φαντάζει στα μάτια όλων σαν ένας απλός διεθνής γραφειοκρατικός οργανισμός. Βέβαια, έχει συντείνει σ’αυτό και το ίδιο το προσωπικό της, που ήταν κάποτε ταγμένο στον υπέρτερο στόχο της ενοποίησης, ενώ τώρα μοιάζει να αντιμετωπίζει την εργασία στα κοινοτικά όργανα σαν οποιαδήποτε δουλειά σε κάποια πολυεθνική εταιρεία.
Για όλους αυτούς τους λόγους είμαι σχετικά απαισιόδοξος και δεν πιστεύω ότι υπάρχουν μαγικές λύσεις που θα φέρουν τους πολίτες κοντά στα ευρωπαϊκά δρώμενα. Η τάση είναι μάλιστα προς περαιτέρω αποστασιοποίηση μέχρι ανοικτή εχθρότητα απέναντι στους ευρωπαϊκούς θεσμούς, πράγμα που εγκυμονεί κινδύνους και για την ίδια την υπόσταση της ΕΕ. Η αποχώρηση του ΗΒ κάτι λέει επ’ αυτού.
Η ελπίδα μου εδράζεται αλλού: όπως η σύλληψη και η υλοποίηση της ιδέας της ΕΚΑΧ και της ΕΟΚ, της ενιαίας αγοράς και του κοινού νομίσματος, υπήρξαν καρπός θαρραλέων και οραματικών πολιτικών ηγεσιών, έτσι και τώρα η αναγκαία επαναθεμελίωση και εμβάθυνση του κοινού εγχειρήματος θα είναι απόρροια των πρωτοβουλιών νέων ευρωπαίων ηγετών που πιστεύουν και έχουν την πολιτική βούληση να το υπηρετήσουν. Η εκλογή του Μακρόν στη Γαλλία και η διαφαινόμενη ήττα των εθνικιστικών μορφωμάτων του δεξιού και του αριστερού λαϊκισμού σε ολόκληρη την ήπειρο, ίσως αποδειχθούν κομβικά σημεία προς αυτή την κατεύθυνση. Η ΕΕ χρειάζεται να προχωρήσει: να γίνει περισσότερο ανταγωνιστική και συγχρόνως προστατευτική, εξαλείφοντας ή μειώνοντας τουλάχιστον τις αποκλίσεις που δημιουργεί η παγκοσμιοποίηση, να οικοδομήσει πραγματική οικονομική και τραπεζική ένωση, με ενοποιημένη διακυβέρνηση, φορολογική εναρμόνιση και αμοιβαιοποίηση του χρέους, να αυξηθεί ο ενωσιακός προϋπολογισμός και να γίνει ανακατανομή των πόρων του, ώστε να αποτελέσει πραγματικό εργαλείο συνοχής.
Μόνο αν οι πολίτες δουν ότι οι αλλαγές αυτές γίνονται και βελτιώνουν τη ζωή τους, είναι δυνατό να ενδιαφερθούν για τα κοινά ευρωπαϊκά πράγματα, να υποχωρήσει ο ευρωσκεπτικισμός και η εθνική αναδίπλωση και να ανακτήσει τη λάμψη του το ευρωπαϊκό οικοδόμημα.
Και μια τελευταία προκλητική κουβέντα: όταν γίνουν όλ’ αυτά, όπως ελπίζω, και η ΕΕ ξαναμπεί στις ράγες, θα πρέπει, μεταξύ άλλων συνταγματικών αλλαγών, να καταργηθεί και το άρθρο 50 της Συνθήκης. Όταν επιτρέπεις στα μέλη σου να φεύγουν όποτε το επιθυμούν, σημαίνει ότι και ο ίδιος δεν έχεις μεγάλη εμπιστοσύνη σε ό,τι κάνεις. Ας μην ξεχνάμε ότι ο Λίνκολν, για να διαφυλάξει την ενότητα της νεοπαγούς τότε αμερικανικής ομοσπονδίας, δεν δίστασε να φτάσει μέχρι και σε εμφύλιο πόλεμο. Ας ευχηθούμε ότι εμείς θα τα καταφέρουμε πιο ειρηνικά.
Επιμέλεια: Στέλλα Κεμανετζή
