Ροή
Λέγεται ότι ο νεαρός βασιλέας Οθων περιοδεύοντας στη μικρή ακόμη Ελλάδα σταμάτησε σ’ ένα χωριό της Πελοποννήσου. Η κουστωδία του εξέπληξε ένα γέροντα χωρικό που πλησίασε το λαμπερό ηγεμόνα:
"Αγόρι μου ποιος είσαι;" τον ρώτησε.
"Είμαι ο Οθωνας ο βασιλεύς της χώρας" του απάντησε.
"Δηλαδή τί ακριβώς κάνεις;" ρώτησε ο χωρικός, καθώς δεν είχε ακούσει ή γνωρίσει τίποτα για βασιλείς και βασιλείες.
"Κυβερνώ τη χώρα από την πρωτεύουσα, την Αθήνα".
"Μπράβο αγόρι μου. Σου εύχομαι όταν μεγαλώσεις να γίνεις και Δήμαρχος" του απάντησε ο γέροντας και απομακρύνθηκε.
Ήταν άλλωστε με το δικό του Βασιλικό Διάταγμα της 27ης Δεκεμβρίου1833 «Περί συστάσεως των Δήμων» που καταργήθηκαν οι Κοινοτικές και Επαρχιακές Δημογεροντίες και καθιερώθηκε ο θεσμός του Δήμου. Ο νόμος αυτός παρέμεινε σε ισχύ μέχρι την ψήφιση νέου νόμου από τον Ελ. Βενιζέλο το 1912.
Η αυτοδιοίκηση στη χώρα μας έχει γνωρίσει στην περίοδο της μεταπολίτευσης τρεις φάσεις: Στην 1η φάση οι Δήμαρχοι διεκδικούσαν πόρους και αρμοδιότητες από το κράτος. Είχαμε το Δήμαρχο διεκδικητή.
Στη 2η φάση υπήρξε σταδιακή παραχώρηση αρμοδιοτήτων και πόρων, διαχείριση των κοινοτικών πλαισίων και το βάρος δόθηκε στις υποδομές και στα τεχνικά έργα. Ο Δήμαρχος ήταν εργολάβος.
Στην 3η φάση οι Δήμαρχοι είναι πλέον υποχρεωμένοι να δίνουν βάρος στην αποτελεσματική παροχή υπηρεσιών με αυξημένες αρμοδιότητες. Να εκμεταλλεύονται με το καλύτερο δυνατό τρόπο τις εθνικές και ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις. Έχουμε πλέον το Δήμαρχο πάροχο υπηρεσιών, ο οποίος πρέπει να ασχοληθεί και με την οικοδόμηση της ταυτότητας του τόπου του, στηριζόμενος στα ανταγωνιστικά του πλεονεκτήματα. Γιατί όταν ένας τόπος πουλάει, αναπτύσσεται η οικονομία και ωφελούνται όλοι.
Οι τελευταίες αλλαγές στην Τοπική Αυτοδιοίκηση πήραν την ονομασία τους από μεγάλους μεταρρυθμιστές (Καποδίστριας) ή αρχιτέκτονες στην προσπάθεια να προσφέρουν μια «νέα αρχιτεκτονική» (Καλλικράτης).
Το σημερινό σύστημα παραμένει σαφέστατα δημαρχοκεντρικό παρότι ο Νόμος 3852 του 2010 επιχείρησε να το μεταμορφώσει με τη σύσταση νέων δομών. Η πετυχημένη δημοτική (ή και περιφερειακή αρχή) έχει να κάνει καθαρά με την επάρκεια του δημάρχου και των συνεργατών του και όχι με τη λειτουργία των δομών και θεσμών. Ο εκλεγμένος Δήμαρχος έχει την αυξημένη πλειοψηφία του 60% στο Δημοτικό Συμβούλιο και ορίζει αντιδημάρχους και επικεφαλείς στη διοίκηση του κατά το δοκούν.
Ομως στα χρόνια της κρίσης το προσωπικό στην τοπική αυτοδιοίκηση φυλλορροεί λόγω των συνταξιοδοτήσεων και της απαγόρευσης προσλήψεων. Οι πόροι (ίδιοι ή κρατικές επιχορηγήσεις) μειώνονται.
Συστήθηκαν μεν Τοπικές και Δημοτικές Κοινότητες για να ενισχυθεί η ενδοδημοτική αποκέντρωση. Οι ενισχυμένες αρμοδιότητες στις κοινότητες δε δόθηκαν όμως ποτέ!
Η μητροπολιτική διοίκηση στα μεγάλα αστικά κέντρα δεν προχώρησε.
Δήμοι με ιδιαίτερα γεωγραφικά χαρακτηριστικά (νησιώτικοι, ορεινοί και αγροτικοί) είναι αδύνατον να εκπροσωπηθούν και διοικηθούν με αποτελεσματικότητα.
Δε μεταφέρθηκε στην Περιφέρεια το σύνολο των αρμοδιοτήτων, που αφορούν τον αναπτυξιακό περιφερειακό προγραμματισμό, την κατάρτιση και εκτέλεση των Περιφερειακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων. Η γραφειοκρατία τεράστια και η απορροφητικότητα των ευρωπαϊκών προγραμμάτων χαμηλή.
Οι Δήμοι κλήθηκαν να αποκτήσουν αρμοδιότητες που σχετίζονται με τοπικά ζητήματα όπως η έκδοση οικοδομικών αδειών, η κοινωνική πρόνοια και επαγγελματικές άδειες. Οι περισσότεροι δήμοι δεν μπόρεσαν ή δε θέλησαν να το πράξουν.
Οι περισσότεροι Δήμοι δεν κατάφεραν να εκλέξουν το «Συμπαραστάτη του Δημότη», που αποτελεί σημαντικό ενδοδημοτικό θεσμό.
Ο ελεγκτής νομιμότητας που προβλεπόταν δε θεσμοθετήθηκε ποτέ, ενώ στη θέση του έχουμε (προσωρινά για τα τελευταία 6 χρόνια!) τον «μπαμπούλα» της Αποκεντρωμένης Διοίκησης (αλλά και του Ελεγκτικού Συνεδρίου) που αντί να ελέγχει τη νομιμότητα συχνά ελέγχει τη σκοπιμότητα των αποφάσεων.
Έχουμε ένα πολυκερματισμό ευθυνών και αρμοδιοτήτων: Δήμοι, Περιφέρειες, Αποκεντρωμένη Διοίκηση, Κεντρική Κυβέρνηση. Δεν υπάρχει Δήμαρχος που σέβεται τον εαυτό του και δεν επισκέπτεται τουλάχιστον μία φορά το μήνα υπουργείο στην Αθήνα. (Μια επίσκεψη στα lounge στο αεροδρόμιο «Ελ. Βενιζέλος» θα σας πείσει γι αυτό!)
Η προσπάθεια για οικονομία κλίμακας στη διαχείριση δεν έφερε στη διοίκηση αλλά και στο δημότη τα επιθυμητά αποτελέσματα.
Σε πολλά θέματα η κεντρική εξουσία δεν τόλμησε να εκχωρήσει εξουσίες και σε άλλα τόσα η τοπική αυτοδιοίκηση δεν τόλμησε να αναλάβει ευθύνες. Οι αποφάσεις καθυστερούν, και συχνά δεν υλοποιούνται ποτέ.
Και ερχόμαστε στο σήμερα όπου η κυβέρνηση έρχεται να τροποποιήσει τα κακώς κείμενα και δυσλειτουργικά:
Όλοι συζητούν (και συγκρούονται) για το εκλογικό σύστημα της προτεινόμενης μεταρρύθμισης που προωθείται από την κυβέρνηση. Πώς είναι δυνατόν ένας Δήμαρχος του 25% να λαμβάνει στο 2ο γύρο τα 3/5 των εδρών του Δημοτικού Συμβουλίου και να συμπεριφέρεται ως καίσαρας ισχυρίζονται οι εισηγητές του;
Η απλή αναλογική που προτείνεται όμως θα μας πάει στο άλλο άκρο. Πολλές μικρές παρατάξεις θα συμμετέχουν στις εκλογές με αξιώσεις αλλά και ...απαιτήσεις στη διαμόρφωση της διοίκησης. Θα πρέπει να ξεχάσουμε τις μεγάλες και πολυσυλλεκτικές παρατάξεις. Η συναλλαγή που βλέπουμε τόσο συχνά στα συνδικαλιστικά όργανα για το μοίρασμα των θέσεων θα είναι η καθημερινή εικόνα της τοπικής αυτοδιοίκησης.
Η θεσμική θεραπεία των παραπάνω ασθενειών πρέπει να είναι το κύριο μέλημα της όποιας μεταρρύθμισης. Με ειλικρίνεια και τόλμη από όλες τις πλευρές.
Θα πρέπει να δημιουργηθούν ισχυρές τοπικές δομές στο εσωτερικό κάθε Δήμου, με ουσιαστικές αρμοδιότητες, οι οποίες – σε συνδυασμό με την εξασφάλιση πόρων (πχ ΕΝΦΙΑ) –να αυξήσουν το αίσθημα εγγύτητας των πολιτών προς το θεσμό της Αυτοδιοίκησης, αλλά και την αποτελεσματικότητα της.
Με ιδιαίτερη μέριμνα για τα αστικά κέντρα, όπου συγκεντρώνεται το 75% του πληθυσμού. Αυτά είναι που δημιουργούν διαρκώς νέες κατηγορίες προβληµάτων: διαχείριση αποβλήτων, ατµοσφαιρική ρύπανση, κυκλοφοριακό, ανεπαρκείς υποδοµές.
Πόσο έτοιμοι είμαστε να εμπιστευτούμε την Τοπική Αυτοδιοίκηση; Και πόσο ώριμοι είναι οι τοπικοί άρχοντες να αποδεχθούν ευθύνες και αρμοδιότητες; Ο Δήμαρχος είναι ο θεσμός που απορρέει από το λαό και η εξουσία του επηρεάζει άμεσα την καθημερινότητα του. «Τα παράπονα σας στο Δήμαρχο». Θα πρέπει όμως να μπορεί και να τα αντιμετωπίσει. Αυτό θα είναι το αποτύπωμα μιας διοίκησης σύγχρονης και αποτελεσματικής.
