Ροή
Δύο ιστορίες των ημερών:
Πρώτη ιστορία. Σε μια χώρα του Δυτικού κόσμου κάποιος πρότεινε την δημιουργία αγγλόφωνου πτυχίου για την προσέλκυση διεθνούς ενδιαφέροντος. Κανείς από τους εισαχθέντες δεν μπόρεσε να προσέλθει, αφού η ίδια χώρα τους αρνήθηκε τη χορήγηση βίζας εισόδου.
Δεύτερη ιστορία. Σε άλλη χώρα του Δυτικού κόσμου, εταιρεία διεκδικεί την πρόσληψη ιδιοφυούς μαθηματικού η οποία φοράει μαντήλα. Η εταιρεία δίνει μάχη με τον εκλεγμένο πρόεδρο και τις αρχές και καταφέρνει τελικώς να εγκατασταθεί η μαθηματικός και η οικογένεια της.
Η δεύτερη ιστορία αφορά τις ΗΠΑ την εποχή του Τραμπ και την Σίλικον Βάλευ. Η πρώτη, λιγότερο γνωστή, αφορά τις προσπάθειες του ΤΕΙ Καβάλας να στήσει αγγλόφωνο προπτυχιακό πρόγραμμα.
Στις δύο ιστορίες συμπυκνώνεται η αμφισημία της εποχής μας: Από την μια ο φοβικός απομονωτισμός και η εναγώνια κατασκευή του ‘Αλλου’. Από την άλλη η δημιουργική σύμπραξη και η διαπίστωση κοινού πεδίου δράσης ανθρώπων που ποτέ δεν θα βρισκόντουσαν. Από τη μια οι επάλξεις του «Φρούριου Ευρώπη» και από την άλλη η θαλπωρή του παγκόσμιου χωριού.
Στο πλαίσιο αυτό είναι χρήσιμο να σκεφτούμε τρεις παρατηρήσεις για τις δικές μας επάλξεις -του Αιγαίου και του μυαλού μας:
Πρώτη παρατήρηση: Η θάλασσα ενώνει ή χωρίζει; Ο Fernand Braudel ανέλυσε την θέση της θάλασσάς μας στον ‘μακρύ ιστορικό χρόνο’. Όποτε η Μεσόγειος αποτελούσε μια πολιτισμική ενότητα –ήταν δηλαδή ένας μόνο κόσμος- τότε βρισκόταν στο επίκεντρο της παγκόσμιας ανάπτυξης και ευημερίας. Δεν μιλάω φυσικά για έναν μονολιθικό πολιτισμό. Μιλάω όμως για εντατική επικοινωνία, αλληλεπίδραση και δημιουργική συνύπαρξη πολιτισμών – αυτό που γίνεται στο κέντρο του κόσμου. Όποτε η θάλασσα χωρίζει –και αποτελεί θραύσματα πολλών κόσμων ο καθένας από τους οποίους αναδιπλώνεται σε εσωστρέφεια- τότε το κέντρο των εξελίξεων μεταφέρεται αλλού. Σε αυτές τις περιόδους, η Ελλάδα και ο νότος της Μεσογείου από κέντρο των εξελίξεων μετατρέπεται σε φτωχή περιφέρεια. Το συμφέρον μας είναι συνυφασμένο με τους ανοικτούς ορίζοντες.
Δεύτερη παρατήρηση: Η τεχνολογία εκμηδενίζει τις συμβατικές αποστάσεις. Στον καιρό της σημερινής παγκοσμιοποίησης η τεχνολογική πρόοδος εκμηδενίζει τις γεωγραφικές αποστάσεις. Οι παραγωγικές αλυσίδες αξίας εκτείνονται από την Άπω Ανατολή στην Ιρλανδία και στην Κόστα Ρίκα. Call centers μας κάνουν να συνομιλούμε με την Ιδία (διότι εκεί βρίσκεται το άτομο που απαντάει το τηλέφωνο), και ερευνητικές ομάδες στηρίζονται σε μέλη που συνομιλούν μέσω skype αλλά παραμένουν στην Ιρλανδία, στην Ελλάδα, στις ΗΠΑ και στην Ινδία. Κάθε μέρα δημιουργούνται ομάδες που διαρκούν όσο και η ζωή του συγκεκριμένου project, και μετά διαλύονται και ανασυντίθενται για το επόμενο –με άλλη σύνθεση. Η γεωγραφική απόσταση ανάμεσα στα μέλη αυτών των ομάδων δεν έχει αλλάξει. Αυτό που έχει αλλάξει είναι η σημασία της. Στις μέρες μας, η μόνη απόσταση που έχει σημασία είναι η πολιτισμική, πολιτική και οικονομική απόσταση. Οι διαφορετικές γλώσσες δεν είναι πλέον πρόβλημα: οι εθελόντριες και οι ΜΚΟ στη Λέσβο επικοινωνούν με τους μικρούς Αφγανούς με google translate χωρίς δυσκολία. Οι δυνατότητες για «έναν κόσμο» ποτέ δεν ήταν τόσο μεγάλες και χειροπιαστές.
Τρίτη παρατήρηση: Η ανάγκη για την δημιουργία απόστασης. Υπάρχει μια αταβιστική προσκόλληση στη διατήρηση και στην αναβίωση των αποστάσεων με πλαστό τρόπο. Έχει πέραση ένας δημόσιος (και ιδιωτικός, δυστυχώς) λόγος που προσπαθεί να πείσει εαυτούς και αλλήλους ότι ορισμένες διαφορές είναι εγγενώς αγεφύρωτες. Η επίκληση μιας φαντασιακής «ταυτότητας» αποτελεί τη σύγχρονη εκδοχή του ρατσισμού. Λέγεται «ταυτοτισμός» (identitarianism) και είναι κάτι που σήμερα προσπαθούν να το καταλάβουν ανθρωπολόγοι και ψυχολόγοι. Έχει πολλά κοινά σημεία με το άσβεστο μίσος ανάμεσα σε χούλιγκαν αντίπαλων ποδοσφαιρικών ομάδων – κατά βάσι ιδίων ανθρώπων που έχουν πείσει τους εαυτούς τους ότι ‘η ομάδα είναι Θρησκεία’. Αυτό συμπυκνώνει μια τάση αναβίωσης αποστάσεων του παρελθόντος – η Θρησκεία καταλήγει υποκινητής μίσους. Αντί να είναι γέφυρα, γίνεται ο εκσκαφέας για την δημιουργία νέας αβύσσου μεταξύ ασύμβατων ταυτοτήτων.
Συνοψίζοντας τις τρείς παρατηρήσεις, το να χρησιμοποιείς τις διαφορές των ανθρώπων για να χαράξεις νέες διαχωριστικές γραμμές απαντά ίσως στα αταβιστικά αντανακλαστικά αλλά διαψεύδεται από κάθε σοβαρή ανάλυση για το τι πραγματικά συμβαίνει. Γιατί έχουν σημασία όλα τούτα για μας; Επειδή η Ελλάδα αποτελεί τον τόπο επί του οποίου επιχειρούνται αυτές οι χαράξεις των νέων διαχωριστικών γραμμών.
Αλλά, δυστυχώς, η μεγάλη εικόνα είναι αποκαρδιωτική: την ώρα που η Ευρώπη χρειάζεται περισσότερους νέους και εργαζόμενους, η ίδια η Ευρώπη υψώνει τείχη που τους εμποδίζει να φτάσουν…
Η πολιτικά ορθή γραμμή στη Ευρώπη είναι να εξορκίζουμε τον κύριο Τραμπ. Ταυτόχρονα όμως, 58% των Ελλήνων και Ελληνίδων θα συμφωνούσαν με την απαγόρευση εισόδου συλλήβδην σε μουσουλμάνους. Δεν είμαι σίγουρη αν εμείς αντιγράφουμε τον κύριο αυτόν ή αυτός εμάς….
