Ροή
Οι ισορροπίες στον διεθνή οικονομικό χάρτη αλλάζουν με ραγδαίους ρυθμούς και όσοι δεν προσαρμόζονται στις νέες πραγματικότητες θα δουν το βιοτικό τους επίπεδο να περιορίζεται δραματικά, υποστηρίζει ο καθηγητής του Τμήματος Οργάνωσης και Διοίκησης του Πανεπιστημίου Πειραιά, Νικόλαος Φίλιππας.
Μιλώντας στο insider.gr, ο κ. Φίλιππας επισημαίνει τον καθοριστικό ρόλο που παίζουν η ψυχολογία και τα συναισθήματα στις επενδυτικές αποφάσεις και εξηγεί πώς διαμορφώνουν το διεθνές χρηματοοικονομικό γίγνεσθαι υπό τις τρέχουσες πολύπλοκες συνθήκες.
Πώς εκτιμάτε την κατάσταση στις διεθνείς αγορές σήμερα;
Παραμένει, δυστυχώς, εύθραυστη! Μετά από μια εξαιρετικά καλή χρονιά που ήταν για τις χρηματιστηριακές αγορές το 2015, η κατάσταση εμφανίζεται ιδιαίτερα κρίσιμη, αφού οι επιπτώσεις της –μοναδικής σε ένταση στα χρονικά– κρίσης έχει αφήσει τα αποτυπώματα της και αρκετά κράτη επαναλαμβάνουν τα λάθη του παρελθόντος. Από την άλλη μεριά, η νομισματική πολιτική έχει φθάσει στα όρια της και φαίνεται ότι σε ορισμένες χώρες θα δούμε έντονα αρνητικά επιτόκια ακόμα και σε καταθέσεις.
Επιπλέον, η κατάρρευση της κινέζικης φούσκας στην αγορά ακινήτων μετά την ξέφρενη πορεία των τιμών των ακινήτων, τα προβλήματα της αμερικάνικης οικονομίας η οποία κινδυνεύει να εισέλθει σε ύφεση το 2016, τα χαμηλά επιτόκια που εγκυμονούν νέες φούσκες, ο συναλλαγματικός πόλεμος που έχει ξεσπάσει μεταξύ των αναδυομένων και των αναπτυγμένων χωρών με διαδοχικές υποτιμήσεις ορισμένων νομισμάτων [όπως το γουάν] προκαλούν αλυσωτές οικονομικές αναταράξεις στην παγκόσμια οικονομία. Τέλος, οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι αλλά και το προσφυγικό/μεταναστευτικό δημιουργούν επιπρόσθετους παράγοντες αστάθειας και επικινδυνότητας στην ευρύτερη περιοχή.
Πόσο πιστεύετε ότι έχει επηρεάσει την ψυχολογία η βουτιά του πετρελαίου ακόμη και κάτω από τα 30 δολάρια;
Παρά το γεγονός ότι η πτώση της τιμής του πετρελαίου λειτουργεί θετικά τόσο για τους καταναλωτές όσο και για πολλές βιομηχανικές χώρες που χρησιμοποιούν το πετρέλαιο ως πρώτη ύλη, η πτώση της τιμής του πετρελαίου ερμηνεύτηκε από τις αγορές ως πρόδρομος δείκτης πιθανής ύφεσης στις χώρες της Δύσης.
Επιπρόσθετα, το πρόβλημα εστιάζεται και στις τράπεζες, καθώς πολλές είχαν χρηματοδοτήσει έργα εξόρυξης πετρελαίου με βάση επιχειρηματικά πλάνα που προσδιόριζαν τιμές άνω των 80 δολαρίων. Εκτός από τις εξορυκτικές εταιρείες, υπάρχουν και ναυτιλιακές εταιρείες που λόγω της κρίσης στον κλάδο αδυνατούν πλέον να πληρώσουν τα δάνεια τους, με αποτέλεσμα πολλές από αυτές να κινδυνεύουν με πτώχευση.
Μόλις πριν από λίγους μήνες, κυκλοφόρησε το τελευταίο σας βιβλίο με τίτλο Η Ψυχολογία των Αγορών: Παρεμβάσεις πριν και μετά την πρόσφατη χρηματοπιστωτική κρίση. Ποιος ήταν ο σκοπός του βιβλίου και σε ποιους απευθύνεται;
Ο βασικός στόχος του βιβλίου αυτού ήταν να καταγράψει τις αδυναμίες της παραδοσιακής χρηματοοικονομικής και ταυτόχρονα να προβάλει τις πρωτοποριακές ιδέες και τους βασικούς θεμελιωτές της Συμπεριφορικής Χρηματοοικονομικής (Behavioral Finance). Η κατανόηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς από την πλευρά της ψυχολογίας είναι ιδιαίτερης σπουδαιότητας, καθώς επηρεάζει τις επενδυτικές, επιχειρηματικές αλλά και πολιτικές αποφάσεις. Το βιβλίο αυτό φιλοδοξεί να κάνει γνωστά στο ευρύτερο κοινό τα ενδιαφέροντα ευρήματα της Συμπεριφορικής Χρηματοοικονομικής (Behavioral Finance), αλλά και την επιπτώσεις τους στις χρηματοοικονομικές αγορές μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα τόσο της εγχώριας αγοράς, όσο και του διεθνούς περιβάλλοντος. Απευθύνεται, λοιπόν, τόσο σε φοιτητές (προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς) όσο και σε επαγγελματίες των αγορών με σκοπό να συμβάλλει στη βαθύτερη κατανόηση του επενδυτικού συναισθήματος και των επιπτώσεών του στις αγορές χρήματος και κεφαλαίου σε ένα πολύπλοκο ,ασταθές παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον.
Πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος της ψυχολογίας στη σημερινή πολύπλοκη χρηματοοικονομική πραγματικότητα;
Όπως όλοι γνωρίζουμε, οι αγορές, και ιδιαίτερα το χρηματιστήριο, είναι ένα εκκρεμές που λειτουργεί μεταξύ φόβου και απληστίας.
Η παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση του 2007-2009 ανέδειξε τη σημαντικότατη επίδραση που έχει το συναίσθημα (sentiment) στην εκδήλωση των κρίσεων και των ανωμαλιών της αγοράς, θέτοντας υπό αμφισβήτηση τις βασικές αρχές στις οποίες βασίζεται η παραδοσιακή χρηματοοικονομική θεωρία, όπως η ύπαρξη ορθολογικών επενδυτών και η αποτελεσματική λειτουργία των αγορών. Ο τομέας της Συμπεριφορικής Χρηματοοικονομικής έχει συγκεντρώσει το ενδιαφέρον των ερευνητών κορυφαίων πανεπιστημιακών ιδρυμάτων στον κόσμο (Yale, Northwestern, Chicago, Harvard κ.α.) δίνοντας έμφαση στην επίδραση της ψυχολογίας και των συναισθημάτων στις χρηματοοικονομικές αγορές και στην επενδυτική συμπεριφορά.
Σταθμό στην ευρύτερη αναγνώριση της σπουδαιότητας και στην καθιέρωση της έρευνας στον τομέα της Συμπεριφορικής Χρηματοοικονομικής αποτέλεσε η απονομή του βραβείου Nobel Οικονομικών το 2002 στον ψυχολόγο Daniel Kahneman, για την ενσωμάτωση στοιχείων της ψυχολογικής έρευνας στην οικονομική επιστήμη σχετικά με την ανθρώπινη κρίση και τη λήψη αποφάσεων σε συνθήκες αβεβαιότητας και στον οικονομολόγο Vernon Smith, για την καθιέρωση των εργαστηριακών πειραμάτων στο χώρο της εμπειρικής οικονομικής ανάλυσης. Αλλά και πιο πρόσφατα, το Νόμπελ Οικονομικών του 2013 απονεμήθηκε στους Καθηγητές Eugene F. Fama (University of Chicago), Lars Peter Hansen (University of Chicago) και Robert J. Shiller (Yale University) για τη συνεισφορά τους στην «εμπειρική ανάλυση των τιμών των περιουσιακών στοιχείων». Ο Καθηγητής Shiller είναι ένας από τους θεμελιωτές της Συμπεριφορικής Χρηματοοικονομικής, ο οποίος ανέδειξε μέσα από το ερευνητικό του έργο τη μη ορθολογική συμπεριφορά των αγορών και των συμμετεχόντων τους.
Και για να έρθουμε στα δικά μας, πιστεύετε ότι αυτό που επηρεάζει περισσότερο το Χρηματιστήριο των Αθηνών είναι η αρνητική ψυχολογία ψυχολογία που έχει διαμορφωθεί ή τα θεμελιώδη μεγέθη, δηλαδή τα σοβαρά ζητήματα που μένουν ανοιχτά στην οικονομία όπως το ασφαλιστικό, η αξιολόγηση και η ελάφρυνση του χρέους;
Το Χρηματιστήριο της Αθήνας είναι ένα μικρό περιφερειακό χρηματιστήριο με μικρό όγκο συναλλαγών (thin trading), με ελάχιστη έως και αρνητική συμβολή στην Ελληνική Οικονομία, αφού τα κεφάλαια τα οποία έχουν χάσει οι μικροεπενδυτές -αλλά και ο τρόπος με τον οποίο τα έχασαν- έχει βυθίσει τον θεσμό σε αναξιοπιστία. Φυσικά, επηρεάζεται από την πραγματική οικονομία και αν λυθούν τα θέματα που αναφέρετε η πορεία του αναμένεται ιδιαίτερα θετική.
Ωστόσο, τα προβλήματα της ελληνικής οικονομίας είναι διαρθρωτικά και απαιτείται αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου της οικονομίας ώστε να αλλάξει η σύνθεση των συνιστωσών του ΑΕΠ υπέρ των επενδύσεων και των εξαγωγών και εις βάρος της κατανάλωσης.
Τέλος, απαιτείται κατανόηση της πολύπλοκης πραγματικότητας σε ένα πολύπλοκο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, όπου οι νέες αναδυόμενες χώρες εκμεταλλευόμενες τον μεγάλο πληθυσμό τους και, ως εκ τούτου, τη φτηνή εργατική δύναμη, προσελκύουν μεγάλες επενδύσεις αλλάζοντας τις παγκόσμιες οικονομικές ισορροπίες με μεγάλη ταχύτητα.
Σε ένα κόσμο που αλλάζει με τόσο μεγάλη ταχύτητα, όσοι δεν μπορούν ή θέλουν να προσαρμοσθούν στις νέες πραγματικότητες είναι βέβαιο ότι θα δουν το βιοτικό τους επίπεδο να περιορίζεται με δραματικό τρόπο. Στην Ελλάδα, αν δεν αλλάξουμε νοοτροπία είναι πιθανόν να δούμε ακόμα χειρότερες μέρες.
