Ροή
Η ελληνική οικονομία θα πρέπει σύντομα να ανασυνταχθεί και να εισέλθει σε σταθερή πορεία ανάκαμψης μετά την έξοδο από τα προγράμματα στήριξης, ώστε να καταφέρει να προσελκύσει ξένους επενδυτές υποστηρίζει ο Κάρστεν Μπρζέσκι, επικεφαλής οικονομολόγος του χρηματοπιστωτικού ομίλου ING στη Γερμανία.
Σε συνέντευξή του στο Insider.gr ο Γερμανός οικονομολόγος θεωρεί δεδομένη την ελάφρυνση χρέους μέσω μείωσης των επιτοκίων και επιμήκυνσης των περιόδων ωρίμανσης των δανείων, αλλά προειδοποιεί ότι οποιαδήποτε καθυστέρηση στην οικονομική ανάκαμψη της Ελλάδας θα επαναφέρει τη συζήτηση και τον κίνδυνο εξόδου από την Ευρωζώνη. Βλέπει, επίσης, ως κυριότερο μοχλό επενδυτικής δραστηριότητας στην χώρα μας ευρωπαϊκής προέλευσης πρωτοβουλίες, ενώ θεωρεί ότι το ζήτημα «Ελλάδα» θα αποτελέσει πρόβλημα στις διαπραγματεύσεις για τον σχηματισμό του γερμανικού συνασπισμού στη Γερμανία.
Η Ελλάδα βρίσκεται στα πρόθυρα της μετα-μνημονιακής εποχής. Πώς διαγράφεται η επόμενη μέρα κατά την άποψή σας;
Ας διευκρινίσουμε καταρχήν τι σημαίνει «καθαρή έξοδος» από την πλευρά των ευρωπαϊκών θεσμών. Σημαίνει ότι η Ελλάδα θα προχωρήσει στην εφαρμογή των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων για να ολοκληρωθούν οι τελευταίες αξιολογήσεις και να ανοίξει ο δρόμος για να εξέλθει από το πρόγραμμα στήριξης την επόμενη χρονιά, χωρίς νέο δανεισμό και νέα δάνεια από τον ESM. Παράλληλα, εκτιμώ ότι θα υπάρξει ελάφρυνση στο χρέος με χαμηλότερα επιτόκια και μακρύτερες περιόδους αποπληρωμής. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει αυτόματα ότι η χώρα εισέρχεται σε περίοδο οικονομικής επιτάχυνσης. Η καθαρή έξοδος δεν σημαίνει ότι η ελληνική οικονομία θα αρχίσει να επιταχύνει τους ρυθμούς ανάκαμψης. Το κρίσιμο ερώτημα είναι πότε θα αρχίσουν να επιστρέφουν οι επενδύσεις στη χώρα. Δεν βλέπω κάτι τέτοιο να γίνεται, εκτός και αν υπάρξουν σημαντικές επενδύσεις από ευρωπαϊκές πηγές, επενδύσεις, οι οποίες στηρίζονται από ευρωπαϊκούς οργανισμούς, όπως είναι η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων ή το πακέτο Γιούνκερ.
Τέτοιες επενδύσεις ήδη πραγματοποιούνται στην Ελλάδα.
Θα πρέπει να ενισχυθούν περαιτέρω. Να υπάρξει, όπως λένε ορισμένοι, πλήρης ανάπτυξη μιας «ευρωπαϊκής πρωτοβουλίας για την ανάκαμψη της Ελλάδας» με περισσότερες τέτοιες επενδύσεις. Θα πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι η Ελλάδα στερείται ενός ισχυρού αναπτυξιακού μοντέλου. Θα χρειαστεί, λοιπόν, αρκετό διάστημα, αρκετό χρόνο για να ανασυνταχθεί η οικονομία και να απομακρύνει την απειλή και τον κίνδυνο εξόδου από την Ευρωζώνη. Κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί απολύτως αυτή τη στιγμή κάτι τέτοιο. Η Ελλάδα χρειάζεται να εξασφαλίσει ότι σχετικά σύντομα, μέσα σε δύο χρόνια, θα μπορέσει να καταγράψει αισθητή ανάπτυξη και να ανασυντάξει την οικονομία της. Αν κάτι τέτοιο δεν συμβεί, θα υπάρξουν φωνές που θα επαναφέρουν το Grexit, παρά τις διαβεβαιώσεις ότι είναι εκτός συζήτησης σήμερα.
Όταν μιλάτε για ανασύνταξη της ελληνικής οικονομίας, τι εννοείτε;
Στο σκεπτικό των επενδυτών παραμένει ένας υπολειπόμενος κίνδυνος εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ. Θα πρέπει να γίνουν κινήσεις οι οποίες θα οδηγήσουν σε μείωση της ανεργίας, η οποία είναι απαραίτητη για να τονωθούν τα εισοδήματα και για να υπάρξει ουσιαστική ανάπτυξη. Για να προχωρήσουν οι επενδυτές σε επενδύσεις θα πρέπει να αισθανθούν απολύτως σίγουροι ότι η Ελλάδα θα παραμείνει στην Ευρωζώνη. Ειδικά τώρα με τις αλλαγές στην διακυβέρνηση της Γερμανίας, η παραμικρή υπόνοια ότι η Ελλάδα διατρέχει κινδύνους δεν θα επιτρέψει στους επενδυτές να προχωρήσουν σε επενδύσεις στην χώρα. Οι διεθνείς επενδυτές δεν έχουν ακόμη αποκτήσει εμπιστοσύνη στο αφήγημα της πετυχημένης εξόδου. Στο σκεπτικό τους δεν έχει διαγραφεί τελείως ο κίνδυνος ενός Grexit. Η ταχεία και σταθερή ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας είναι απαραίτητη για να πειστούν οι επενδυτές ότι μπορούν να προχωρήσουν σε σίγουρες επενδύσεις.
Ποιες είναι οι προβλέψεις σας για την ευρωπαϊκή οικονομία και την πορεία της Ευρωζώνης;
Στην Ευρωζώνη ο οικονομικός κύκλος είναι ανοδικός και ως φαίνεται θα συνεχίσει να κινείται θετικά, καθώς τα περισσότερα κράτη του ευρωπαϊκού νότου ανακάμπτουν, επωφελούμενα αφενός από τα χαμηλά επιτόκια και αφετέρου από το ευνοϊκό κλίμα που δημιουργεί η ευχάριστη έκπληξη της οικονομικής ανόδου της Ευρωζώνης. Οι διεθνείς επενδυτές βλέπουν περισσότερη σταθερότητα και στρέφονται από τις ΗΠΑ προς την Ευρώπη, καθώς η Ευρωζώνη έχει γίνει πιο ελκυστική λόγω της θετικής αναπτυξιακής προοπτικής. Η άνοδος των επενδύσεων αναμένεται να διατηρηθεί τα επόμενα δύο χρόνια, αλλά παραμένουν κίνδυνοι. Πρώτον, η περαιτέρω ενίσχυση του ευρώ μπορεί θα επηρεάσει αρνητικά τις εξαγωγές, και δεύτερον πιθανές γεωπολιτικές διενέξεις, όπως στην περίπτωση της διένεξης στη χερσόνησο της Κορέας, αλλά και οι εξελίξεις στην Καταλονία. Δεν θα πρέπει να παραβλέπουμε τον κίνδυνο του λαϊκισμού, ο οποίος μπορεί να παραμένει σε χαμηλά επίπεδα, αλλά δεν έχει εξαφανιστεί.
Ας μιλήσουμε για τις εξελίξεις στη Γερμανία. Οι διαπραγματεύσεις για την επόμενη κυβέρνηση συνασπισμού έχουν ξεκινήσει. Πώς βλέπετε να διαμορφώνετε η νέα πολιτική σκηνή στη Γερμανία;
Το πολιτικό τοπίο στη Γερμανία μοιάζει πλέον περισσότερο με τα δεδομένα, που επικρατούν στις περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και οι Γερμανοί αισθάνονται έκπληκτοι με την άνοδο του ακροδεξιού κόμματος, την Εναλλακτική για την Γερμανία (AfD). Πριν τις εκλογές οι Γερμανοί είχαν την αίσθηση ότι η χώρα ήταν μια νησίδα ασφαλείας όσον αφορά την ακροδεξιά. Θα περάσει κάποιο διάστημα μέχρι να συνειδητοποιήσουμε πλήρως τι έχει συμβεί και να δούμε πώς θα το αντιμετωπίσουμε. Επιπλέον, ενώ μέχρι πρότινος η Μέρκελ ήταν σταθερά ισχυρή, οι εκλογές ήταν για την καγκελάριο μια γλυκόπικρη νίκη. Οι Γερμανοί συνειδητοποιούν ότι η Μέρκελ θα είναι πιθανότατα μια αδύναμη καγκελάριος και κατανοούν ότι ο επόμενος συνασπισμός δεν θα είναι μια εύκολη υπόθεση. Μέχρι τώρα είχαν συνηθίσει να γνωρίζουν από την παραμονή των εκλογών ποιος θα ήταν ο επόμενος κυβερνητικός συνασπισμός.
Ποιες θεωρείτε ότι είναι οι μεγαλύτερες δυσκολίες, που θα αντιμετωπίσει η Μέρκελ στις διαπραγματεύσεις για τον σχηματισμό του νέου συνασπισμού;
Παραβλέπουν συχνά οι εξωτερικοί παρατηρητές ότι οι συζητήσεις για τον επόμενο συνασπισμό γίνονται ανάμεσα σε τέσσερα και όχι τρία κόμματα. Ανάμεσα στο κόμμα της Μέρκελ, το Χριστιανοδημοκρατικό Κόμμα, CDU, το αδελφό κόμμα της βαυαρικής Χριστιανικής Κοινωνικής Ένωσης, CSU, τους Φιλελεύθερους FDP και τους πράσινους, Die Grunen. Οι απώλειες, που υπέστη το CSU στη Βαυαρία χάνοντας ψηφοφόρους οι οποίοι προτίμησαν το ακροδεξιό κόμμα, έχουν δώσει αφορμή σε έντονες εσωκομματικές διαφωνίες. Η δεξιά πτέρυγα του κόμματος ενθαρρύνει την δεξιά στροφή του κόμματος. Ταυτόχρονα, οι μετριοπαθέστερες φωνές προτείνουν να διατηρήσει το κόμμα την κεντρώα του ταυτότητα και να αποτελέσει τη μετριοπαθή εναλλακτική στο AfD. Το CSU θα αναδειχτεί σε δύσκολο διαπραγματευτή διότι έχει επιπλέον σημαντικές διαφορές με το κόμμα των πρασίνων, αλλά και με τους φιλελεύθερους. Οι διαπραγματεύσεις θα είναι δύσκολες και πολύπλοκες για την Μέρκελ, καθώς δεν υπάρχει εναλλακτική, ενώ η διακήρυξη νέων εκλογών είναι πολιτικά ανεπιθύμητη στη Γερμανία. Αυτό σημαίνει ότι θα καταλήξουμε κατά πάσα πιθανότητα σε ένα συνασπισμό χωρίς ξεκάθαρο κοινό στόχο. Τα διαφορετικά κόμματα θα περιοριστούν σε συγκεκριμένους τομείς και αρμοδιότητες και δεν θα υπάρχει ένα συνολικό σαφές όραμα, εξέλιξη, που θα δυσκολέψει τους Γερμανούς να κατανοούν ξεκάθαρα τις επιμέρους διαφοροποιήσεις έναντι του ακροδεξιού κόμματος.
Πώς βλέπετε να λειτουργεί στην πράξη ένας συνασπισμός χωρίς κοινό στόχο και σαφές όραμα;
Στην περίπτωση αυτή εκτιμώ ότι ο κοινός παρονομαστής θα είναι η οικονομία και η αύξηση των δαπανών. Ούτως ή άλλως η συμμετοχή του κόμματος των φιλελευθέρων θα σημαίνει μεγαλύτερη έμφαση στις επενδύσεις. Την αύξηση των επενδύσεων υποστηρίζουν και οι πράσινοι. Και τα δύο κόμματα επιδιώκουν, εκτός από τη μεταρρύθμιση της εκπαίδευσης, να ενισχυθεί η ψηφιακή πολιτική, κάτι που ενστερνίζονται και τα χρηστιανοδημοκρατικά κόμματα. Θα πρέπει, λοιπόν, να περιμένουμε αύξηση των επενδύσεων στη Γερμανία, οι οποίες ήταν το κομμάτι που έλλειπε από το παζλ της ανάπτυξης της γερμανικής οικονομίας. Οι επενδύσεις είχαν αρχίσει να αυξάνονται μόλις πρότινος. Αν δοθούν γενναιόδωρα δημοσιονομικά κίνητρα για περισσότερες επενδύσεις θα ευνοηθεί η γερμανική οικονομία. Πάντως, εκτιμώ ότι θα υπάρξει κοινός τόπος και στον τομέα της υγείας, καθώς τόσο οι φιλελεύθεροι όσο και οι πράσινοι επιδιώκουν τον εκσυγχρονισμό του γερμανικού συστήματος υγείας.
Τα οφέλη από την αναμενόμενη άνοδο των επενδύσεων θα διαχυθούν πέρα των γερμανικών συνόρων;
Οι επενδύσεις θα γίνουν εντός Γερμανίας, οπότε κερδισμένη θα είναι κυρίως η γερμανική οικονομία. Έχει γίνει σχετική μελέτη από την Κομισιόν, η οποία δείχνει ότι σε μια τέτοια περίπτωση τα οφέλη θα περιοριστούν κυρίως εντός Γερμανίας. Δεν βλέπω άμεσα οφέλη για άλλες χώρες. Ενδεχομένως, η ενίσχυση της γερμανικής οικονομίας ή μια πιθανή μείωση φόρων για ενίσχυση της κατανάλωσης, να επιτρέψουν στους Γερμανούς να κάνουν περισσότερα ταξίδια, οπότε θα ωφεληθεί έμμεσα ο τουρισμός σε άλλες χώρες, αλλά δεν βλέπω άμεσα οφέλη για τα άλλα ευρωπαϊκά κράτη. Για να επωφεληθούν οι άλλες χώρες θα χρειαζόταν μεταφορά πόρων ή ένα μεγαλύτερο πακέτο Γιούνκερ.
Ποια εκτιμάτε ότι θα είναι τα μεγαλύτερα αγκάθια στις διαπραγματεύσεις;
Το δυσκολότερο πρόβλημα θα είναι η Ευρώπη και πιο συγκεκριμένα η Ευρωζώνη. Θεωρώ ότι οι φιλελεύθεροι, βάσει των θέσεών τους, επιδιώκουν μια Ευρωζώνη, όπως ήταν τη δεκαετία του 90. Θα ήθελαν να δουν τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας να χαλαρώνει, ενώ έχουν υποστηρίξει ότι η Ελλάδα θα έπρεπε τουλάχιστον για ένα διάστημα να εξέλθει της Ευρωζώνης και θέλουν έναν μηχανισμό, ο οποίος να επιτρέπει την προσωρινή έξοδο κρατών μελών από το Ευρώ, ενώ είναι αντίθετοι στους μηχανισμούς διάσωσης. Είναι ακόμη αντίθετοι στη δημιουργία ενός κοινού ευρωπαϊκού προϋπολογισμού. Με λίγα λόγια είναι αντίθετοι στις προτάσεις Μακρόν. Αντίθετα οι πράσινοι είναι υπέρ των μεταρρυθμίσεων στην Ευρωζώνη και υπέρ των προσωρινών μεταφορών πόρων από τις πλουσιότερες στις φτωχότερες χώρες, αλλά και υπέρ ενός ευρω-προϋπολογισμού. Θα είναι ενδιαφέρουσα η στάση, που θα τηρήσουν οι πράσινοι όσον αφορά στον ESM, καθώς έχουν υιοθετήσει κριτική στάση έναντι του μηχανισμού, ασκώντας κριτική για έλλειψη δημοκρατικού ελέγχου. Η στάση των φιλελευθέρων έναντι της Ελλάδος μπορεί να αποδειχτεί προβληματική, εφόσον επιμείνουν να μην ακολουθηθούν οι συμφωνίες, που έχουν ληφθεί όσον αφορά στην ελάφρυνση χρέους, ένας παράγοντας, που ενδεχομένως επηρεάσει αρνητικά την Ελλάδα, αλλά και τις αγορές.
Πώς βλέπετε να προχωρά, λοιπόν, η συζήτηση για τη μεταρρύθμιση της Ευρωζώνης;
Θα πραγματοποιηθούν μικρά βήματα εμβάθυνσης. Όσον αφορά στον ευρω-προϋπολογισμό θεωρώ ότι το καλύτερο σενάριο θα αφορούσε στη δημιουργία ενός «ταμείου» με όρους χρηματοδότησης, οι οποίοι θα συνδέονται με αυστηρά κριτήρια εφαρμογής διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Ο νέος γερμανικός συνασπισμός απορρίπτει την ιδέα της χρηματοδότησης των πιο αδύναμων χωρών σε σταθερή βάση. Έτσι, αν μια χώρα καταγράφει πρόοδο σε διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις τότε θα χαρακτηρίζεται ενδεχομένως κατάλληλη για χρηματοδότηση. Θα προχωρήσουν επίσης αλλαγές στον ESM προς την κατεύθυνση ενός είδους ευρωπαϊκού νομισματικού ταμείου, με ενίσχυση των αρμοδιοτήτων του ώστε να ασκεί επιπλέον αυστηρή δημοσιονομική εποπτεία.
